“Afazi” teriminin kökeni, “konuşmayan” anlamına gelen ἄφατος (áphatos) kelimesinden türetilen Antik Yunanca ἀφασία (afazia) kelimesine kadar uzanır. Bu etimolojik kök, afazinin temel özelliğini vurgulamaktadır: Dili kullanma ve anlama becerisinde önemli bir bozulma. Afazinin incelenmesi ve anlaşılması, ilk kavramsallaştırılmasından bu yana önemli ölçüde gelişmiştir. İlk yorumlar öncelikle konuşma kaybına odaklanıyordu, ancak çağdaş tanımlar afaziyi, beyin hasarı veya hastalığın ardından üretimi, kavramayı ve okuma ve yazma yeteneğini etkileyen karmaşık bir dil bozukluğu olarak kabul ediyor.
Tarihsel olarak afazi ve alt tiplerinin anlaşılması, nörolojinin tıbbi bir disiplin olarak gelişimiyle yakından bağlantılı olmuştur. 19. yüzyıl, Paul Broca ve Carl Wernicke gibi doktorların önemli katkılarıyla afazi araştırmaları için çok önemli bir dönemdi. Broca’nın çalışması, frontal lobdaki konuşma üretimi için çok önemli olan bölgenin (Broca bölgesi) tanımlanmasına yol açtı; dolayısıyla ifade edici dil eksiklikleri için “Broca afazisi” terimi kullanıldı. Tersine, Wernicke, dilin anlaşılmasıyla ilişkili bir arka beyin bölgesini (Wernicke alanı) keşfetti ve bu, alıcı dil zorlukları için “Wernicke afazisi” nin tanımlanmasına yol açtı.
Afazi Örnekleri
- İletken Afazi: Anlama ve akıcılığın korunmasına rağmen kelimeleri ve cümleleri tekrarlama yeteneğinde belirgin bir bozulma ile karakterizedir.
- Anomik Afazi: Bireyler, nesnenin ne olduğunu ve kullanımını bilmelerine rağmen, nesnelere isim vermede belirli bir zorluk yaşarlar.
Afazi Uyarı İşaretleri
- Konuşulan kelimeleri anlamada zorluk.
- Okuduğunu anlamadaki zorluklar.
- Kelimelerin, jestlerin veya görsel ipuçlarının yanlış yorumlanması.
- Yanlış anlaşılan soru veya yorumlara anlamsız yanıtlar vermek.
Afazili Ünlü Bireyler
Mark McEwen, Bruce Willis ve Emilia Clarke, afazi ile ilgili deneyimlerini kamuya açık bir şekilde paylaşarak, bu durumun entelektüel yetenekleri veya sosyal statüleri ne olursa olsun herkesi etkileyebileceğini gösterdi. Hikayeleri afazili bireylerin karşılaştığı bilişsel ve iletişimsel zorluklara dikkat çekiyor.
Afazi ile Araç Kullanmak
Araştırmalar, ciddi iletişim bozuklukları yaşayanlar da dahil olmak üzere, afazili bireylerin araba kullanabildiğini göstermektedir. Bu, afazinin dil işleme becerilerini etkilemesine rağmen, bireyin güvenli bir şekilde yön bulabilmesi ve yol işaretlerini ve komutlarını anlayabilmesi koşuluyla, araba kullanmak gibi karmaşık görevleri yerine getirme kapasitesini mutlaka olumsuz etkilemediğini göstermektedir.
Afazi Nedenleri
Afazi öncelikle beynin dil işleme ve üretiminden sorumlu bölgelerinin hasar görmesinden kaynaklanır. Bu hasar çeşitli yollarla meydana gelebilir; en yaygın olanları şunlardır:
- İnme: Beynin bazı bölümlerine kan akışının kesintiye uğraması veya azalması, beyin dokusunun oksijen ve besin almasının engellenmesi ve beyin hücrelerinin ölümüne yol açması, afazinin en sık görülen nedenidir.
- Kafa Yaralanması: Travmatik beyin hasarı, afaziye yol açan beyin hasarına neden olabilir.
- Beyin Tümörü: Beynin dil ile ilgili bölgelerinde yavaş büyüyen tümörler, dil fonksiyonlarını giderek bozabilir.
- Dejeneratif Hastalıklar: Alzheimer hastalığı veya diğer demans türleri gibi durumlar, afazinin kademeli başlangıcı da dahil olmak üzere ilerleyici bilişsel gerilemeye yol açabilir.
Stres ve anksiyete afazinin doğrudan nedenleri olmasa da, kronik stres inme risk faktörlerini artırabilir ve dolaylı olarak afazi gelişme riskini artırabilir. İnme sonrası bireylerde yaygın olarak gözlemlenen anksiyete, afazili kişilerin karşılaştığı zorlukları daha da kötüleştirebilir ancak bu durumun kendisinin nedensel bir faktörü değildir.
Şiddet ve Etki
Afazinin şiddeti, beyin hasarının yeri ve derecesine bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir. Afazi, kelime bulmada zorluğa neden olan hafif düzeyden, iletişim kurmanın neredeyse imkansız hale geldiği şiddetli düzeye kadar değişebilir. Bu durum, genellikle ciddi, bazen yaşamı tehdit eden durumlarla ilişkili, altta yatan beyin hasarını veya hastalığını belirtir.
Afazi Türleri
Afazi, etkilenen dil alanlarına ve bozulma şekline göre çeşitli türlere ayrılır. En sık tanımlanan üç tür şunlardır:
- Wernicke Afazisi: Neologizmlerin (uydurma kelimeler) kullanımı da dahil olmak üzere akıcı fakat anlamsız konuşma ve konuşulan dili anlamada önemli zorluk ile karakterizedir.
- Broca Afazisi: Akıcı olmayan, çaba gerektiren, çoğu kez tam bir anlama ile konuşma ile karakterizedir. Bireyler tam cümleler oluşturmakta zorlanırlar ve küçük kelimeleri atlayabilirler ancak genellikle konuşulan dili iyi anlarlar.
- Global Afazi: Hem konuşma üretimi hem de anlamadaki önemli bozuklukları birleştiren en şiddetli form.
Diğer dikkate değer türler arasında, asıl zorluğun kelimeleri bulmak (nesneleri veya kavramları adlandırmak) olduğu anomik afazi ve iyi kavrama ve akıcı konuşmaya rağmen kelimeleri veya cümleleri tekrarlamadaki zorluklarla karakterize edilen iletken afazi yer alır.
Kurtarma ve Yönetim
Afaziden iyileşme bireyler arasında büyük farklılıklar gösterir. Bazıları, özellikle erken ve yoğun konuşma-dil terapisiyle, afazi öncesi dil işlevlerinin çoğunu yeniden kazanabilirken, diğerleri uzun vadeli iletişim güçlükleri yaşayabilir. İyileşme süreci genellikle iletişim kurmanın yeni yollarını öğrenmeyi ve dil becerilerindeki değişikliklere uyum sağlamayı içerir. Rehabilitasyon sadece dil becerilerini geliştirmeye değil, aynı zamanda yaşam kalitesini artırmak ve sosyal izolasyonu azaltmak için alternatif iletişim stratejilerinden yararlanmaya da odaklanır.
İleri Okuma
- Broca, P. (1861). “Remarques sur le siège de la faculté du langage articulé, suivies d’une observation d’aphémie (perte de la parole).” Bulletin de la Société Anatomique de Paris, 36, 330-357.
- Wernicke, C. (1874). “Der aphasische Symptomenkomplex: Eine psychologische Studie auf anatomischer Basis.” Breslau, Cohn & Weigert.
- Luria, A.R. (1970). “Traumatic Aphasia: Its Syndromes, Psychology, and Treatment.” Mouton.
- Damasio, A.R. (1992). “Aphasia.” The New England Journal of Medicine, 326(8), 531-539. doi:10.1056/NEJM199202203260806
- Goodglass, H., & Kaplan, E. (1983). “The Assessment of Aphasia and Related Disorders.” Lea & Febiger.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.