aísthēsis

Duyular aracılığıyla algılama:

• Görerek, işiterek ve hissederek algılamak**: Klasik Yunancada *αἴσθησις* öncelikle beş duyu -görme, işitme, dokunma, tat ve koku- aracılığıyla algılama gibi duyusal algı anlamına gelir. Dış dünyadan uyarıcıları alma ve bunları vücudun duyusal yetileri aracılığıyla işleme kapasitesini ifade eder.

Entelektüel algı:

• Duyularla olduğu kadar zihinle de algılamak**: Fiziksel duyumların ötesinde, *αἴσθησις*, *bilişsel* veya entelektüel algı eylemini tanımlamak için kullanılmıştır. Felsefi bağlamlarda, özellikle Aristoteles’in çalışmalarında, bu, duyusal verilere ek olarak akıl kullanımı yoluyla formları, kavramları veya fikirleri algılamak anlamına geliyordu.

Zihin tarafından algılama:

• Daha soyut ya da entelektüel anlamda algı**: Antik felsefede, özellikle *Platoncu ve Aristotelesçi geleneklerde*, *αἴσθησις* aynı zamanda anlama ya da fikirlerin tanınması gibi maddi olmayan varlıkların algılanmasını da içeriyordu ve daha geniş bir sezgi ya da zihinsel kavrayış biçimine işaret ediyordu.

Koku algısı (olfaktör algı):

• Algılanan; koku: αἴσθησις kelimesi, eski Yunan metinlerinde duyusal algının özel uygulamalarından biri olan koku (olfactory perception**) gibi belirli duyusal deneyimlerin algılanmasıyla da ilişkilendirilebilir.

Algılama yeteneği (sezgi):

• Sezgi ya da içgüdüsel algı**: αἴσθησις, bazen *sezgi* ile aynı hizada olan, bireylerin bilinçli düşünce ya da muhakemeye ihtiyaç duymadan şeyleri algılayabildiği ya da duyumsayabildiği daha doğuştan gelen bir algılama ya da anlama yeteneğine de atıfta bulunur.

Antik Yunan felsefesinde, αἴσθησις özellikle Aristotelesçi epistemolojide kritik bir kavramdı. Aristoteles’in algı hakkındaki görüşleri, insanların dünyayla nasıl etkileşime girdiği ve dünyayı nasıl anladığı konusundaki anlayışının merkezinde yer alıyordu:

Aristoteles’in Algı Görüşü (αἴσθησις):

• Aristoteles De Anima (Ruh Üzerine) gibi eserlerinde αἴσθησις konusunu detaylandırmış ve burada duyu algısı ile entelektüel biliş arasında ayrım yapmıştır. Aristoteles’e göre algı duyusal deneyimlerle başlar ama aynı zamanda aklın aktif katılımını da içerir ve bilgi (epistēmē) oluşumuna yol açar. Duyular ham verileri sağlarken, akıl bu verileri işler ve yorumlar.
• Aristoteles ayrıca bir tür birleşik duyusal farkındalığı ifade eden ortak duyu (κοινὴ αἴσθησις) ile daha yüksek zihinsel süreçleri içeren aísthēsis’in daha soyut biçimleri arasında ayrım yapmıştır.

Platon ve Algı:

• Platon αἴσθησις kavramına da atıfta bulunmuştur, ancak bunu genellikle akıl ve zihin kavramlarına tabi kılmıştır. Onun metafizik sisteminde duyusal algı, entelektüel kavrayıştan daha az güvenilir bir bilgi kaynağı olarak görülüyordu, çünkü duyular yoluyla erişilen fiziksel dünya, formlar dünyasından daha aşağı görülüyordu.

Stoa Felsefesi:

• Stoacılıkta αἴσθησις, dış dünyadan gelen izlenimlerin (φαντασίαι, phantasiai) insanın yargılarını ve muhakemesini nasıl etkilediğini anlamak için önemliydi. Stoacılar algının duyularla başladığına, ancak bir izlenimin doğru mu yanlış mı olduğunu belirlemek için rasyonel düşünce tarafından kontrol edilmesi gerektiğine inanıyorlardı.

• Kök αἰσθάνομαι (aisthánomai) geniş anlamda algılama ile ilgilidir. Yunancadan türetilen birkaç İngilizce terimle bağlantılıdır, örneğin:
• Estetik**: Sanat ve algı ile ilgili güzellik ve *duyusal deneyimlerin* incelenmesine atıfta bulunan αἴσθησις kelimesinden türetilmiştir.
• Anestezi**: “Olmadan” anlamına gelen *ἀν- (an-)* ve αἴσθησις sözcüklerinden, genellikle tıbbi bağlamlarda kullanılan duyunun veya algının yokluğu** anlamına gelir.

Kökeni αἰσθάνομαι (aisthánomai) fiiline dayanan αἴσθησις (aísthēsis) terimi, hem duyusal hem de entelektüel algı ile ilgili geniş bir anlam yelpazesini kapsar. Uygulamaları, görme, koklama ve diğer duyular yoluyla fiziksel algılama eyleminden, daha soyut zihinsel anlama ve sezgi sürecine kadar uzanır.

1. Aristotle. (1984). De Anima (J. A. Smith, Trans.). In The Complete Works of Aristotle (Vol. 1, pp. 641-692). Princeton University Press.
2. Plato. (1997). Theaetetus. In J. M. Cooper (Ed.), Plato: Complete Works (pp. 157-234). Hackett Publishing.
3. Liddell, H. G., Scott, R., & Jones, H. S. (1940). A Greek-English Lexicon (9th ed.). Oxford University Press.
4. Long, A. A., & Sedley, D. (1987). The Hellenistic Philosophers (Vol. 1). Cambridge University Press.