Ampulla duodeni** terimi, ince bağırsağın ilk bölümü olan duodenum ile ilişkili belirli bir anatomik özelliği ifade eder. Duodenum adını Latince “on iki” anlamına gelen duodeni kelimesinden almıştır, çünkü uzunluğu tarihsel olarak yaklaşık on iki parmak genişliğindedir.
Ampulla duodeni** anatomik isimlendirmede bağımsız bir terim değildir ancak zaman zaman gayri resmi olarak duodenumdaki ampul şeklindeki bir genişlemeyi tanımlamak için kullanılabilir. Duodenumla ilişkili olarak klinik açıdan en önemli ampul şeklindeki yapı ampulla of Vater (ampulla hepatopancreatica)’dır. Bu yapı, safra kanalı (ductus choledochus) ve pankreas kanalının (ductus pancreaticus) birleştiği ve duodenumun inen kısmında (pars descendens) bulunan büyük duodenal papilla (papilla duodeni major) aracılığıyla duodenuma boşaldığı yerde oluşur.
Duodenumun ilk bölümünden (pars superior) bahsediyorsanız, genişlemiş ve soğanlı yapısı nedeniyle zaman zaman ampul benzeri olarak tanımlanır. Bu kısım, özellikle görüntüleme veya cerrahi tanımlama içeren tıbbi bağlamlarda duodenal bulb veya ampulla olarak bilinir. Midenin piloru ile duodenumun geri kalanı arasında geçiş bölgesi olarak görev yapar ve duodenal ülserlerde sıklıkla etkilenen bir bölgedir.
Ampulla:
- Latince’den türetilmiştir, “şişe” veya “şişe” anlamına gelir.
- Anatomik açıdan, Vater ampullası, uterus tüpü ampullası veya rektal ampulla gibi tübüler bir yapının genişlemiş bir bölümünü ifade eder.
Duodenum:
- İnce bağırsağın ilk bölümü, dört kısma ayrılmıştır:
- Pars superior (ilk bölüm)
- Pars descendens (ikinci bölüm)
- Pars horizontalis* veya pars inferior (üçüncü kısım)
- Pars ascendens (dördüncü kısım).
- Duodenal bulb (pars superior) ilk kıvrımın veya plica circulare’nin proksimalinde yer alır ve karakteristik iç mukozal kıvrımlardan yoksundur.
Vater Ampulla’sı (Ampulla hepatopancreatica):
- Duodenum ile ilişkili anahtar ampulla, safra ve pankreas suyunun duodenuma akışını düzenler.
Keşif
1. Duodenum ve Ampulla’nın Tarihsel Tanımı
- Antik Anlayış**:
- Duodenum ilk olarak antik çağda Galen ve diğer Greko-Romen anatomistler tarafından tanımlanmış, mideye yakınlığı ve kendine özgü kısa uzunluğu not edilmiştir. Duodenumun soğansı başlangıcına zaman zaman dikkat çekilmiş ancak iyi anlaşılamamıştır.
- Erken Modern Anatomi**:
- yüzyılda yaşamış bir anatomist olan Andreas Vesalius, De Humani Corporis Fabrica (1543) adlı ufuk açıcı eserinde sindirim sisteminin ayrıntılı tanımlarını yapmıştır. Bununla birlikte, çizimlerinde ampullanın daha sonra tanımlanan ayrıntılarına özel bir dikkat gösterilmemiştir.
2. Vater Ampulla’sının Keşfi
- Abraham Vater (1684-1751)**:
- Alman anatomist Abraham Vater, 1720 yılında ampulla of Vater’i tanımlaması ve tarif etmesiyle tanınır. Çalışmaları, safra kanalı ve pankreas kanalının on iki parmak bağırsağında birleşmesini tanımlamıştır. İsmi bu yapıyla özdeşleşmiş olsa da, önemi kendi döneminde tam olarak anlaşılamamıştır.
- Keşfi, Avrupa üniversitelerinde ayrıntılı diseksiyonların giderek yaygınlaştığı, anatomik araştırmaların geliştiği bir dönemde gerçekleşti.
3. Duodenal İşlevselliğin Tanınması
- 19. Yüzyıl Çalışmaları**:
- Fizyologlar 19. yüzyılda duodenumun sindirimdeki rolünü keşfetmeye başladılar. Vater ampullası, yağ sindirimi ve besinlerin enzimatik parçalanması için kritik olan safra ve pankreas salgıları için düzenleyici bir yapı olarak kabul edildi.
- Claude Bernard (1813-1878)**:
- Fransız fizyolog Claude Bernard, yağların emülsifiye edilmesinde safranın önemini vurgulamış ve Vater ampulla’sının karaciğer, pankreas ve duodenum ile anatomik ilişkisine dikkat çekmiştir. Yaptığı deneyler, ampullanın sindirimdeki fizyolojik öneminin anlaşılmasına zemin hazırlamıştır.
4. Duodenal Ülser Keşifleri
- Helicobacter pylori ve Duodenal Bulb**:
- yüzyılda gastroskopideki ilerlemelerle birlikte, duodenal bulb ülserler için yaygın bir bölge olarak tanımlanmıştır. Bu keşif, 1980’lerde Barry Marshall ve Robin Warren’ın Helicobacter pylori’yi peptik ülserlere neden olan bir etken olarak tanımlamasıyla önem kazanmış ve duodenal hastalıkların tedavisinde devrim yaratmıştır.
- Tarihsel yanılgılar**:
- Bu keşiften önce ülserler için stres ve diyet suçlanıyordu ve vagotomi gibi cerrahi müdahaleler yaygındı. Mikrobiyal nedenin anlaşılması, antibiyotik tedavisine yönelik paradigmayı değiştirdi.
5. Cerrahi Kilometre Taşları
- Ampüller Kanser ve Pankreatoduodenektomi:
- Vater ampullası 20. yüzyılda cerrahi yeniliklerin odağı haline gelmiştir. Allen Whipple gibi cerrahlar ampulla, pankreas ve safra kanalı kanserleri için hayat kurtarıcı bir ameliyat olan Whipple prosedürünü (pankreatoduodenektomi) geliştirdiler. İlk kez 1930’larda uygulanan bu prosedür, en karmaşık karın ameliyatlarından biri olmaya devam etmektedir.
6. Modern Görüntüleme ve Endoskopik Gelişmeler
- ERCP ve Ampulla**:
- 20’nci yüzyılın ortalarında geliştirilen endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP), Vater ampullasının doğrudan görüntülenmesini ve tedavi edilmesini sağladı. Bu, safra kanalı taşları, ampuller tümörler ve pankreatikobiliyer hastalıklar gibi durumların yönetimi için dönüştürücü bir andı.
- Endoskopik Papillotomi (EPT)**:
- 1970’lerde EPT’nin geliştirilmesi, safra kanalı taşlarının ve ampulladaki diğer tıkanıklıkların minimal invaziv tedavisine olanak sağlayarak açık ameliyat ihtiyacını azaltmıştır.
7. Kültürel ve Tarihsel Anekdotlar
- Ampulla’nın Sembolizmi**:
- Kökeni antik Roma kaplarına dayanan “ampulla” kelimesi, edebiyat ve sanatta mecazi anlamda hazneleri veya geçiş noktalarını sembolize etmek için kullanılmıştır. Doğrudan ampulla duodeni ile ilgili olmasa da, bu etimolojik bağlantı anatomik terminolojinin anlaşılmasına kültürel bir katman ekler.
