Antik Tıp Modern Tıbba Ne Kattı?

Antik tıp zaman içinde evrim geçirdi, bazı uygulamalar tuhaftı, bazılarını ise şimdi bile kullanıyoruz; bilgilendirilmiş onam kavramından çeşitli tıbbi içeriklere kadar. On yıllar ve yüzyıllar süren araştırmalar bugün modern tıp dediğimiz şeyi doğurdu. Ancak bu eski uygulamalardan kaçını bugün hala çeşitli hastalıkları tedavi etmek için kullanıyoruz? Antik Yunan ve Mısır’da icat edilen sağlık uygulamalarından hala faydalanıyor muyuz?

Antik Mezopotamya

Eski Mezopotamya’da tedavi, biri üfürükçü diğeri hekim olmak üzere iki uzman tarafından yürütülürdü. İlkini bırakmış olsak da, ikincisi hala yerinde duruyor. Tıbbi metinleri M.Ö. 2. binyıla kadar uzanmaktadır. Mezopotamyalılar ayrıca profilaksi de uyguluyorlardı. Hastalıkların yayılabileceğini anlamışlar ve hatta bulaşıcı bir hastalık sezdiklerinde tüm köylüleri tahliye etmişlerdir. Çıbanlara neşter vurmak ve uzuvları yerine oturtmak gibi küçük ameliyatlar bile yapmışlardır. Bu becerileri savaş kurbanlarını tedavi ederken edinmiş olabilirler.

Hipokrat ve Antik Yunan

Tıp tarihinde iz bırakan şaşırtıcı bir figür Hipokrat’tır. Kendisi MÖ 460 yılı civarında doğmuş Yunan bir hekimdir. Hipokrat aynı zamanda modern tıbbın babası olarak da bilinir. Hipokrat teokratik tıbbı modern tıbba dönüştürmüş ve ‘physis’ kavramını ilk ortaya atan kişi olmuştur. Tıpta bugün hala geçerli olan profesyonel standartları ve etik uygulamaları formüle etmiştir.

Hipokrat, tıp uygulayıcıları için ahlaki ve etik bir kod olarak hizmet eden Hipokrat Yemini’ni oluşturmuştur. Bu yemin bugün bile kullanılmaktadır. Modern tıpta kullanılan Hipokrat parmağı, Hipokrat ardıllığı, Hipokrat tezgahı ve daha pek çok terim Hipokrat’tan gelmektedir.

Eski Yunanlılar zihin ve bedenin uyum içinde olması gerektiğine inanırlardı, bu nedenle “Sağlıklı zihin sağlıklı bedende bulunur” ifadesi kullanılırdı. Son zamanlarda yapılan araştırmaların da gösterdiği gibi, bunun günümüzde de çeşitli durumlarda geçerli olduğu kanıtlanmıştır. Bunlardan biri, fitness seviyesi yüksek öğrencilerin akademik olarak daha iyi performans gösterdiklerini kanıtlayan araştırmadır. Yunanlılar akıl hastalıklarını tıpkı fiziksel hastalıklar gibi tedavi etmişlerdir. Hatta Hipokrat akıl hastalıklarını Mani, Melankoli, Frengi, Delilik, İtaatsizlik, Paranoya, Panik, Epilepsi ve Histeri olarak sınıflandırmıştır. Bu terimlerin birçoğu bugün hala kullanılmaktadır.

Hipokrat tıbbı kanıta dayalı bilgiye dayanır. Yunan hekimlerin, günümüzdeki araştırma protokolüne benzer şekilde ayrıntılı bir tıbbi öykü vermeleri gerekiyordu. Tanı koyabilmek için hekimlerden coğrafi konum, yaş, cinsiyet, alışkanlıklar, diyetin yanı sıra adet değişiklikleri, iştah, uyku süresi, ruh hali değişimlerini kaydetmeleri istenirdi. Ayrıntılı fizik muayenede felç, solunum, ateş, balgam, idrar, kusmuk değerlendirildi. Bu muayenelerin sonuçlarına göre tanı konuldu ve tedavi planı yapıldı. Bu uygulamalar dizisi modern klinik tıbbın temelini oluşturmuştur.

Hipokrat, sepsis, travma, tanı, belirti, tedavi gibi halen evrensel olarak kullanılan birçok tıbbi terimi tanıtmıştır. Ayrıca diyabet, koma, felç, mani, panik, histeri, epilepsi, gastrit, enterit, artrit, kanser, eklampsi gibi birçok hastalığı tanımlamıştır.

Antik Yunan’ın birçok tıbbi buluşu ve sağlık uygulaması modern bilimsel tıbbın önünü açmıştır.

Antik Mısır’dan Tıbbi Kökenler

Tıp konusunda büyük bilgiye sahip olan bir diğer eski uygarlık da Mısır’dı. Tıbbi papirüslerde kaydedilen çeşitli hastalıkları teşhis ve tedavi etmişlerdir. Tedavi yöntemlerini ve ilaç bileşenlerini çeşitli bitki, hayvan ve minerallerden elde etmişlerdir. Bilim insanları yaptıkları testler sonucunda bu bileşenlerin birçoğunun günümüzde de benzer tedaviler için kullanıldığını keşfettiler. Örneğin, eski Mısır’da vitiligo Ammi majus meyvesi kullanılarak tedavi ediliyordu. Son zamanlarda bilim insanları vitiligo ve sedef hastalığını tedavi etmek için meyveden 8-metoksipsoralen elde ettiler.

Mısır reçetelerinde sıkça bahsedilen bir diğer bileşen de Ziziphus spina’dır (nebes). Çeşitli iltihap türlerini tedavi etmek için reçete edilmiştir. Son zamanlarda, bitkide gallocatechin ve epigallocatechin olmak üzere iki bileşik tanımlanmıştır. Bu bileşikler inflamasyonla ilgili 79 genin ekspresyonuyla ilişkilidir.

Ayrıca, balın yara iyileştirici özelliklerinin altı etki mekanizması da rapor edilmiştir. Eski Mısır’da antimikrobiyal bir ajan olarak yaygın bir şekilde kullanılmış ve yaralara uygulanmıştır.

Amputasyonların ve hatta beyin ameliyatlarının yapıldığını gösteren kalıntılar bulunmuştur. Ahşap protez uzuvlar da tespit edilmiştir. İyi bir anatomi bilgisine sahiptiler ve kemik ayarı yapıyorlardı, yaraları dikiyorlardı ve keten kullanarak boşaltmak için çıbanları ve apseleri cerrahi olarak açıyorlardı. Bugünkü Kocher yöntemine benzer bir yöntem kullanarak çıkık omuzları düzeltmişlerdir. Çıkık bir alt çene kemiği de bugün kullandığımız benzer yöntemle küçültülmüştür.

Eski Mısırlılar metal neşterler, diş penseleri, teraziler, keten bandajlar, kateterler, kan akışını durdurmak için kıskaçlar, speküller, damarları açmak için neşterler, flakonlar, makaslar, süngerler ve forsepsler gibi birçok alet kullanmışlardır. Bu aletlerin birçoğu günümüzde hala kullanılmaktadır.

Sonuç

Gördüğümüz gibi, şu anda kullandığımız pek çok tıbbi uygulamanın temeli antik çağlarda atılmıştır. Teşhis ve prognoz kavramlarının kökleri Hipokrat’a kadar uzanmaktadır. Şu anda kullandığımız pek çok tıbbi madde eski Mısır’da yaygındı. Antik Hindistan’da bir hekim olan Susruta, burun estetiği ve katarakt ameliyatı yapmasıyla dikkat çekmektedir. Sağlık uygulamalarımızın birçoğunun temeli antik çağlara dayanmaktadır.

İleri okuma;

McIntosh, J. (2005). Ancient Mesopotamia: New Perspectives. ABC-CLIO. Pp – 273. https://books.google.co.in/books?id=9veK7E2JwkUC&q=science&redir_esc=y#v=snippet&q=science&f=false
Orfanos, CE. (2007). From Hippocrates to modern medicine. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology. https://doi.org/10.1111/j.1468-3083.2007.02273.x
Askitopoulou, H., & Vgontzas, A. N. (2018). The relevance of the Hippocratic Oath to the ethical and moral values of contemporary medicine. Part I: The Hippocratic Oath from antiquity to modern times. European spine journal : official publication of the European Spine Society, the European Spinal Deformity Society, and the European Section of the Cervical Spine Research Society. https://doi.org/10.1007/s00586-017-5348-4
Kleisiaris, C. F., Sfakianakis, C., & Papathanasiou, I. V. (2014). Health care practices in ancient Greece: The Hippocratic ideal. Journal of medical ethics and history of medicine. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4263393/
Mark, J. (2017). Egyptian Medicine. World History Encyclopedia. https://www.worldhistory.org/Egyptian_Medicine/
Metwaly, A. M., et al. (2021). Ancient Egyptian medicine: A review. Saudi journal of biological sciences. https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2021.06.044