Latince “tonsilla” terimi, boğazda bulunan ve vücudun enfeksiyonlara karşı korunmasında rol oynayan lenfatik dokuları ifade eder. Bu yapılar mukoza ile ilişkili lenfoid dokunun (MALT) bir parçasıdır ve özellikle yaşamın erken dönemlerinde bağışıklık yanıtında çok önemlidir.
Anatomi
“Bademcik” terimi genel olarak ağız boşluğu ve boğazdaki küçük lenfatik dokuları ifade eder, ancak genellikle palatin bademciklerini belirtmek için daha spesifik olarak kullanılır. Bademciklerle ilişkili afferent lenfatik damarlar yoktur. İnsanlarda, aşağıdaki bademcikler Waldeyer farengeal halkasının bir parçasıdır:
- Tonsilla pharyngea (farengeal tonsil veya adenoidler)
- Tonsilla palatina (damak bademciği)
- Tonsilla lingualis (lingual tonsil)
- Tonsilla tubaria (tubal bademcik)
Waldeyer farengeal halkası özellikle çocukluk döneminde belirgindir ve ergenlikten sonra kademeli olarak körelir.
Histoloji
Bademcikler, patojenlerle etkileşim için yüzey alanını artıran epitelyumdaki invajinasyonlar olan kriptleri ile karakterize edilir. Örneğin:
- Tek başına palatin tonsil, orofaringeal mukozanın yaklaşık 50 cm²’sine kıyasla, bu kriptler nedeniyle yaklaşık 300 cm²’lik bir yüzey alanına sahiptir.
- Bademcikler, altında bağ dokusunda yoğun lenfoid foliküllerin yer aldığı çok katmanlı bir yassı epitel ile kaplıdır.
Fonksiyon
Bademcikler bağışıklık sisteminde ilk savunma hattı olarak görev yapar. Solunum ve sindirim yollarının girişindeki stratejik konumları, mukozal yüzeyler yoluyla vücudu istila etmeye çalışan patojenleri yakalayıp etkisiz hale getirmelerini sağlar.
Klinik Uygunluk
Bademcikleri içeren yaygın bir durum, tipik olarak bakteriyel veya viral enfeksiyonlara bağlı olarak bu lenfoid dokuların iltihaplanması olan ve “angina tonsillaris” olarak da adlandırılan tonsillittir.
Keşif
Antik Çağlar:
- Hipokrat ve Galen’in boğaz anatomisine ilişkin ilk açıklamalarında, bademcik olarak spesifik bir tanımlama olmaksızın lenfoid dokulardan bahsedilmiştir.
16. Yüzyıl (1543):
- Andreas Vesalius**, *De humani corporis fabrica* adlı eserinde boğazın ve lenfoid yapıların ilk ayrıntılı anatomik tanımlarından birini yapmıştır.
17. Yüzyıl (1651):
- Thomas Wharton** glandüler görünümlerini vurgulayarak palatin bademciklerini adlandırdı.
19. Yüzyıl (1828):
- Guillaume Dupuytren** bademcik iltihabının klinik olarak anlaşılmasını ve cerrahi tedavisini geliştirdi.
1884:
- Wilhelm Waldeyer** birbirine bağlı tonsiller yapıları tanımlayarak Waldeyer farengeal halkasını tanımlamıştır.
20. Yüzyıl (1930’lar):
- Bademciklerin bağışıklık savunmasında yer alan lenfoid organlar olarak rolünün keşfi.
1959:
- J. Wright** tarafından mukoza ile ilişkili lenfoid doku (MALT) kavramının ortaya atılması. R. Wright** tarafından bademciklerin daha geniş bir bağışıklık sistemi çerçevesine yerleştirilmesi.
1970’ler-1980’ler:
- Kript mimarisinin ve antijen hapsetme ve immün aktivasyondaki rollerinin anlaşılmasındaki gelişmeler.
- Bademciklerdeki foliküler dendritik hücrelerin B hücrelerine antijen sunduğu gösterilmiştir.
Klinik ve Cerrahi Kilometre Taşları
20. Yüzyılın Başları:
- Tonsillektomi, tekrarlayan tonsillit ve obstrüktif uyku apnesi için rutin bir cerrahi prosedür haline geldi.
1950’ler-1980’ler:
- Daha iyi antibiyotikler ve bademciklerin immünolojik rolünün anlaşılmasındaki değişim nedeniyle tonsillektomilerdeki düşüşün farkına varılması.
1990‘s‘lar:
- Tonsillektomi, uyku apnesi veya konservatif tedaviye yanıt vermeyen tekrarlayan enfeksiyonlar gibi spesifik endikasyonlar için ayrılmaya başlandı.
21. Yüzyıl:
- Çalışmalar, bademcik sağlığı ve hastalığında mikrobiyomun rolünü ortaya çıkardı ve bademcik iltihabı veya bademcik hipertrofisi gibi durumlarda kriptlerin mikrobiyal bileşimine ışık tuttu.
- Lazer ve koblasyon tonsillektomi gibi minimal invaziv cerrahi tekniklerdeki gelişmeler.
Araştırmanın Kilometre Taşları
2000’ler
- Moleküler immünolojideki gelişmeler bademciklerin sistemik bağışıklık ve toleranstaki rolünü ortaya çıkardı.
2010’ler:
- Çalışmalar bademcik dokusu ile otoimmün hastalıklar veya sistemik enfeksiyonlar arasındaki bağlantıyı vurguladı.
2020’ler:
- Kişiselleştirilmiş tıp ve bademciklerin oral ve sistemik mikrobiyom dinamiklerine katkısına odaklanın.
İleri Okuma
- Vesalius, A. (1543). De humani corporis fabrica. Johannes Oporinus.
- Waldeyer, W. (1884). Über die Gaumenmandeln. Anatomische Hefte.
- Pearsall, J. (Ed.). (1998). Oxford Latin Dictionary. Clarendon Press.
- Perry, M., & Whyte, A. (1998). Immunology of the tonsils. Immunology Today, 19(9), 414–421.
- Brandtzaeg, P. (2003). Role of secretory antibodies in the defense against infections. International Journal of Medical Microbiology, 293(1), 3–15.
- Mowat, A. M., & Agace, W. W. (2014). Regional specialization within the intestinal immune system. Nature Reviews Immunology, 14(10), 667–685.
- Wang, B., et al. (2019). Tonsillar microbiota in health and recurrent tonsillitis. Frontiers in Microbiology, 10, 2382.
