Cellulae mastoideae terimi, şakak kemiğinin mastoid bölümündeki hava boşluklarını anlatır.
- Cellulae: Latince cella (“oda, hücre”) kelimesinin –ula küçültme ekiyle oluşturulmuş çoğulu olup “küçük hücreler/boşluklar” demektir.
- Mastoideae: Yunanca μαστοειδής (masto-eidḗs, “göğüs biçiminde”) sıfatından Latinceye geçen mastoideus’un dişil çoğul hâlidir; mastoid (göğüs memesine benzeyen) çıkıntıyı işaret eder.
1. Tanım ve Genel Yerleşim
Mastoid hava hücreleri, os temporale’nin pars mastoidea’sını süngerimsi biçimde delerek yer alan pnömatize boşluklardır. Mastoid antrumdan itibaren kaudal-kranial doğrultuda epitympanik boşlukla, medialde sinus sigmoideus ve posterior fossa dura mater’iyle, lateralde dış kulak yolu arka duvarıyla komşuluk oluşturur. Aditus ad antrum aracılığıyla orta kulağın timpanik boşluğuna açılır ve böylece mukozal yüzeyleri tek bir hava yolu continuumunun parçasıdır. Hücreler mastoid prosesin üst-ön kesiminde büyük ve düzensiz hacimlidir; apeks yakınında küçülür ve sıklıkla kemik iliğiyle dolu residüeller hâlini alırlar. Tam pnömatizasyonun yokluğu (hipo-/aplazi) bireylerin %8-10’unda bildirilmektedir.
2. Kompartmantal Anatomi
Petroskuamöz sütürün kalıntısı olan ince kemiksi Körner septumu, hava hücrelerini medial-lateral bölmelere böler ve mastoid cerrahisinde antrumun yanıltıcı medial duvarını oluşturabilir (PMC). Hücreler topografik olarak:
- Skuamöz,
- Periantral,
- Retrosinöz,
- Retrofasiyal,
- Terminal (uç),
- Citelli ve
- Pogany gruplarına ayrılır.
Bu ayrım, orta kulak cerrahisinde rezidüel hastalık alanlarını öngörmede önem taşır.
3. Histoloji, İnnervasyon ve Vaskülarizasyon
Hücre boşlukları kirpiksiz, tek katlı küboid epitelle döşelidir; epitel altında periost-benzeri ince bir lamina propria bulunur. Mukozal damar ağı arteria auricularis posterior ve arteria occipitalis dallarıyla beslenir; duyu inervasyonu nervus spinosus’un arka dalıyla sağlanır. İnce arteriyovenöz pleksuslar sekresyon-rezorpsiyon dengesinde rol alır.
4. Embriyogenez ve Büyüme Dinamikleri
Pnömatizasyon doğum sonrası epitel göçüyle başlar; önde timpanik boşluktan, arkada mastoid antruma doğru ilerler. Hava hücrelerinin hacmi erken çocuklukta log-aritmik artış gösterir ve puberte sonuna değin büyüme eğrisi plato yapar (PMC, PubMed). Üç-boyutlu BT rekonstrüksiyonlarında 5–12 ay arası infantlarda hacmin aylık ortalama %14 arttığı, erişkinlerde ise ortalama 5–15 cm³ aralığında stabiliteye ulaştığı gösterilmiştir .
5. Morfolojik Varyasyon
Yüksek çözünürlüklü BT çalışmalarında mastoid hacmin yaş, cinsiyet, ırk, kronik orta kulak enfeksiyonu öyküsü ve östaki tüpü fonksiyonuyla korele olduğu; düşük pnömatizasyonun otitis media, kolesteatom ve timpanoskleroz insidansını artırdığı bildirilmiştir (PubMed, e-ceo.org). Hounsfield eşiği –200 HU ve “marching-square” algoritması kullanılarak hacim ölçümlerinde metodolojik standardizasyon önerilmektedir (e-ceo.org).
6. Fonksiyon
Mastoid hava hücre sistemi orta kulak için gaz değişim tamponu ve basınç dengeleme rezervuarı işlevi görür. Geniş pnömatizasyon, timpanik boşluk basıncındaki ani dalgalanmaları sönümleyerek kulak zarı hareket spektrumunu stabil tutar; dar veya sklerotik sistemde ise basınç eşitleme yetersiz kalır.
7. Klinik Önemi
- Mastoidit: Akut otitis media’nın %0,002’sinde koalesan mastoidite ilerlediği, intrakraniyal komplikasyon oranının antibiyotik öncesi döneme kıyasla anlamlı azaldığı, ancak menenjit, sinüs trombozu ve beyin apsesi gibi mortal sonuçların hâlen olası olduğu raporlanmıştır (PMC, NCBI).
- Cerrahi: Körner septumunun varlığı mastoidektomide antrum lokalizasyonunu güçleştirebilir, retrofasiyal hücrelerde rezidüel kolesteatom riskini artırır (PMC).
- Görüntüleme: HRCT ve CBCT, pnömatizasyon paternini, kortikal defektleri ve intrakraniyal yayılımı saptamada altın standarttır; koronal rekonstrüksiyonlarda septal hatların belirgin olması cerraha yol gösterir (PMC).
Keşif
1. Antik İzler ve Cerrahi Öncüller
- Galen (MS 129-217) kulaktan “doğal drenaj” kavramını tanımlayarak mastoid bölgenin drenajına atıfta bulundu; ancak kemik içindeki bal peteği-benzeri boşlukların varlığını açıklamadı.
- Orta Çağ boyunca mastoid çıkıntı “mammilla ossea” olarak bilinse de içindeki pnömatize boşlukların varlığı belirsiz kaldı.
2. Rönesans Dönemi: Cerrahi Gözlemler
- Ambroise Paré (1510-1590), Kral II. François’nın mastoiditinden (1560) sonra postauriküler drenajı önerdi; Paré’nin özgün olguları, mastoid “kavite”yi cerrahi yolla açma fikrini tıbbî kayıtlara sokan ilk belgeler olarak kabul edilir. (PMC)
3. İlk Sistematik Otolojik Monografi
- Joseph-Guichard Duverney’nin Traité de l’organe de l’ouïe (1683) eseri, temporal kemiğin “antrum” ve komşu boşluklarını ayrı bir anatomi-fizyoloji birimi olarak betimleyen ilk basılı çalışmadır. Duverney, mastoid boşlukların orta kulakla ilişkili olabileceğini ileri sürmüş, böylece pnömatizasyon kavramına öncülük etmiştir. (garrison-morton.com)
4. Keşfin Kilometre Taşı (1704)
- Antonio Maria Valsalva, De aure humana tractatus’ta mastoid antrumu “Antrum Valsalvae” adıyla tanımlamış; mastoid hava hücreleri ile timpanik boşluk arasındaki doğrudan geçişi göstererek bu boşlukların hava ile dolu olduğunu ilk kez kanıtlamıştır.
- Valsalva’nın çalışması, pnömatize mastoid sistemin orta kulak basınç regülasyonuna katıldığı varsayımını da içerir ve modern fonksiyonel yorumların temelini oluşturur.
5. 18.–19. Yüzyıllarda Yaygınlaşma ve Cerrahî İlerleme
- Jean-Louis Petit (1736) ve Johannes Riolanus ʺthe Youngerʺ (1671) mastoid boşlukların cerrahî drenajını tanımlayarak Valsalva’nın anatomik keşfini klinikle buluşturdu.
- Adam Politzer (1878) mastoid hava hücre sisteminin hacim/fonksiyon korelasyonuna dair ilk deneysel verileri Lehrbuch der Ohrenheilkunde’de yayımladı. (politzersociety.org)
- Hermann Schwartze (1873) gouge-keski tekniğiyle “modern mastoidektomi”yi tarif ederek kronik otitis tedavisini standartlaştırdı. (PMC)
6. 20. Yüzyıl ve Sonrası: Görüntüleme Çağı
- Yüksek çözünürlüklü BT (1950’ler sonrası) pnömatizasyon paterni ve hacminin kantitatif ölçümüne izin vererek mastoid hava hücrelerinin fonksiyon-patoloji ilişkisini nesnelleştirdi.
- Son 30 yılda üç boyutlu rekonstrüksiyon çalışmaları, mastoid hacmin çocuklukta logaritmik, pubertede plato çizdiğini doğrulamıştır.
İleri Okuma
- Paré A. 1575. Les Oeuvres. Paris: André Wechel.
- Duverney J-G. 1683. Traité de l’organe de l’ouïe: contenant la structure, les usages et les maladies de toutes les parties de l’oreille. Paris: Estienne Michallet.
- Valsalva A M. 1704. De aure humana tractatus. Bologna: Giovanni B. Ferroni.
- Petit J-L. 1736. Traité des maladies des os. Paris: Huart.
- Politzer A. 1878. Lehrbuch der Ohrenheilkunde für praktische Ärzte und Studierende, vol. I. Stuttgart: Ferdinand Enke.
- Schwartze H. 1873. “Ueber die künstliche Eröffnung des Warzenfortsatzes.” Archiv für Ohrenheilkunde 7: 161-187.
- Lee D.-H., Jun B.-C., Kim D.-G., Jung M.-K., Yeo S.-W. 2005. “Volume Variation of Mastoid Pneumatization in Different Age Groups: A Study by Three-Dimensional Reconstruction Based on CT Images.” Surgical and Radiologic Anatomy 27(1): 37-42.
- Bento R F., de Oliveira Fonseca A C. 2013. “A Brief History of Mastoidectomy.” International Archives of Otorhinolaryngology 17(2): 168-178.
- Byun S.W., Lee S.-S., Park J.Y., Yoo J.H. 2016. “Normal Mastoid Air Cell System Geometry: Has Surface Area Been Overestimated?” Clinical and Experimental Otorhinolaryngology 9(1): 27-32.
- Jacobs N., Bossy M., Patel A. 2018. “The Life and Work of Antonio Maria Valsalva (1666–1723) – Popping Ears and Tingling Tongues.” Journal of the Intensive Care Society 19(2): 161-163.
- Barry C., Rahmani G., Bergin D. 2019. “Pneumocephalus and Meningitis as Complications of Mastoiditis.” Case Reports in Radiology 2019: 7876494.
- Standring S. (ed.) 2020. Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice, 42nd ed., Elsevier, Philadelphia.
- Murali M., Jain S., Hande V. 2022. “Clinical Significance of Körner’s Septum in Relation to Occurrence of Squamous Chronic Otitis Media.” Cureus 14(11): e31070.
- Aladeyelu O.S., Olaniyi K.S., Olojede S.O., Mbatha W.-B.E., Sibiya A.L., Rennie C.O. 2022. “Temporal Bone Pneumatization: A Scoping Review on the Growth and Size of Mastoid Air Cell System with Age.” PLoS One 17(6): e0269360.
- Chen C., Huang X., Chen Z., Liu Y. et al. 2023. “The Age-Related Growth of Mastoid Air Cells in Infancy: A Retrospective Cross-Sectional Study.” Otolology & Neurotology 44(8): e583-e587.
- Sahi D., Nguyen H., Callender K.D. 2023. “Mastoiditis.” StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; updated 8 August 2023.
