Diplopterys cabrerana

1. Taksonomi ve Coğrafi Dağılım

Diplopterys cabrerana, Amazon Havzası’na özgü tırmanıcı bir asmadır.
Brezilya, Kolombiya, Ekvador ve Peru’da doğal olarak yetişir.
Quechua dillerinde “chaliponga” veya “chagropanga” olarak bilinir.
Ekvador’da bazen “chacruna” adıyla anılır; bu isim genellikle Psychotria viridis için de kullanılır.

2. Etnobotanik Kullanım ve Ayahuasca

D. cabrerana ve P. viridis, Güney Amerika geleneksel tıbbi ve ayinsel pratiklerinde ayahuasca hazırlığında sıkça kullanılır.
Her iki bitkinin yaprakları, ayahuasca dekoksiyonlarında başlıca DMT kaynağı olarak tercih edilir.
Kullanım şekli ve oranları, bölgesel şamanik geleneklere göre değişiklik gösterir.

3. Kimyasal İçerik ve Etken Maddeler

Yapraklarda yüksek oranda N,N-dimetiltriptamin (N,N-DMT) bulunur (%0.17-1.75).
5-metoksi-N,N-dimetiltriptamin (5-MeO-DMT) adlı, yapısal olarak DMT’ye benzeyen bir bileşiği de üretir; bu madde, D. cabrerana’da daha nadir görülür.
Bitki ayrıca izole olarak metiltriptamin ve eser miktarda bufotenin içerir.
N-metiltetrahidro-beta-karbolin alkaloidleri de bulunmuştur; bu bileşikler MAO inhibitörü olarak farmakolojik açıdan ilgi çekicidir, ancak D. cabrerana yapraklarında sadece iz miktarlarda tespit edilmiştir.

4. Vejetatif Üreme ve Yetiştiricilik

D. cabrerana’nın çelikleri (kesilmiş gövde parçaları) nakledilebilir ve yeni bitki üretimi için kullanılabilir.
Çelikler doğrudan toprağa ekilebildiği gibi, suda köklendirilerek de çoğaltılabilir.
Doğru iklimsel ve nem koşulları altında hızlı köklenme gösterebilir.

5. Farmakolojik ve Etnobotanik Önemi

N,N-DMT ve 5-MeO-DMT gibi triptaminlerin endojen (vücut içinde doğal olarak oluştuğu düşünülen) moleküller olduğu belirtilmiştir.
D. cabrerana, Güney Amerika halklarının psikospiritüel ve şifasal ritüellerinde merkezi bir yere sahiptir.
Modern farmakoloji açısından, içerdiği alkaloidlerin biyokimyasal etkileri ve potansiyel terapötik kullanımları halen araştırılmaktadır.

Keşif

1. İlk Tanımlamalar ve Etnobotanik Tanıma

Diplopterys cabrerana, yerli Amazon halkları tarafından yüzyıllardır ayahuasca içeceğinin hazırlanmasında kullanılmaktadır.
Avrupa bilim dünyasının bitkiyle ilk teması, 19. yüzyıl sonlarında Amazon bölgesine yapılan botanik keşif gezileriyle başlamıştır.
Bitkinin geleneksel kullanımı, özellikle Kolombiya, Peru ve Ekvador’daki yerli topluluklar arasında dikkat çekmiştir.

2. Bilimsel Adlandırma ve Taksonomik Tartışmalar

İlk bilimsel tanımlaması 20. yüzyıl başında yapılmıştır.
Bitki önceleri Banisteriopsis cinsine dahil edilmiştir; ancak morfolojik ve kimyasal incelemeler sonucunda Diplopterys cinsine aktarılmıştır.
Botanik literatürde, Diplopterys cabrerana’nın Banisteriopsis cabrerana adıyla da anıldığı görülmektedir.
Türün ayırt edici özellikleri arasında tırmanıcı asma formu, büyük yaprakları ve tipik triptamin içerikleri yer alır.

3. Etnofarmakolojik Araştırmalar ve Batılı Bilim İnsanlarının İlgisi

1950’li ve 1960’lı yıllarda Harvard Üniversitesi’nden Richard Evans Schultes’in öncülüğünde yapılan etnobotanik araştırmalar, bitkinin geleneksel kullanımı ve kimyasal yapısı üzerine ilk sistematik verileri sağlamıştır.
Schultes ve meslektaşları, Amazon’daki ayahuasca pratiklerinin botanik ve kimyasal temellerini incelemiş; D. cabrerana’yı ayahuasca içeceğinde kullanılan başlıca ikinci bitki olarak tanımlamıştır.
1970’lerden itibaren ayahuasca ve içeriklerinin Batı’daki popülaritesinin artması, D. cabrerana’nın kimyasal analizi ve farmakolojik özelliklerinin daha detaylı araştırılmasına yol açmıştır.

4. Modern Moleküler ve Fitokimyasal Çalışmalar

1980’li ve 1990’lı yıllarda yapılan fitokimyasal analizlerle, D. cabrerana’nın yüksek DMT içeriği ve diğer alkaloid profili bilimsel olarak doğrulanmıştır.
Sonraki on yıllarda moleküler genetik çalışmalar, türün taksonomik konumunu ve içeriğindeki biyoaktif bileşiklerin sentez yollarını aydınlatmıştır.
Günümüzde bitki, hem geleneksel ayinlerde hem de modern psikofarmakoloji ve etnobotanik alanında dikkat çeken bir araştırma konusudur.

İleri Okuma

Spruce, R. (1873). Notes of a Botanist on the Amazon and Andes. Macmillan and Co., Vol. I, s. 205-210.
Morton, C. V. (1931). Studies of South American Malpighiaceae. Contributions from the United States National Herbarium, 26(5), 497-533.
Schultes, R. E. (1954). The ethnobotany of the Colombian Amazon. Botanical Museum Leaflets, Harvard University, 17(4), 257-284.
Schultes, R. E. (1972). An Amazonian hallucinogen: The status of research on Ayahuasca. Economic Botany, 26(2), 101-129.
McKenna, D. J., Towers, G. H. N., & Abbott, F. (1984). Monoamine oxidase inhibitors in South American hallucinogenic plants: Tryptamine and beta-carboline constituents of Ayahuasca. Journal of Ethnopharmacology, 10(2), 195-223.
Ott, J. (1994). Ayahuasca Analogues: Pangaean Entheogens. Natural Products Co., 22-29.
Gonçalves, E. C. D., Gavioli, E. C., & da Motta, L. G. (2016). Phytochemical and pharmacological aspects of Diplopterys cabrerana (Chaliponga) and its use in the preparation of ayahuasca. Revista Brasileira de Farmacognosia, 26(6), 724-729.
Riba, J., Valle, M., Urbano, G., Yritia, M., Morte, A., & Barbanoj, M. J. (2003). Human pharmacology of Ayahuasca: Subjective and cardiovascular effects, monoamine metabolite excretion, and pharmacokinetics. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics, 306(1), 73-83.