Oğuzcada alma sözcüğünden evrilmiştir.
Yaygın olarak evcil elma olarak bilinen Malus Domestica, tatlı, yenilebilir meyvesi için dünya çapında yetiştirilen, gül familyasından (Rosaceae) yaprak döken bir ağaçtır. “Malus” terimi Latince elma kelimesinden türemiştir ve “domestica” onun evcilleştirilmiş doğasını ifade eder. Yerli elma en yaygın olarak yetiştirilen ağaç meyvelerinden biridir ve ılıman tarımda son derece önemlidir.
Cins adı “Malus”, Latince elma teriminden gelir ve tür sıfatı “domestica”, onu yabani akrabalarından ayıran, onun ekili durumunu belirtir. Yerli elma, armut, ayva, kiraz gibi diğer önemli meyveleri de içeren Rosaceae familyasının Malus cinsine aittir.
Tarihsel arka plan
Malus Domestica’nın evcilleştirilmesinin birkaç bin yıl önce Orta Asya’da, özellikle günümüz Kazakistan’ında gerçekleştiğine inanılıyor. Türlerin kökeni yabani elma Malus sieversii’den geliyor ve kanıtlar onun İpek Yolu ticaret yolları boyunca yayıldığını, Avrupa ve Asya’daki diğer yabani elma türleriyle karıştığını gösteriyor. Bu genetik karışım, günümüzde görülen elma çeşitlerinin çeşitliliğine katkıda bulunmuştur.
Yetiştirme ve Çeşitler
Malus Domestica, bilinen 7.500’den fazla çeşit ile çok çeşitli meyve türleri üretmek üzere seçici olarak yetiştirilmiştir. Bu çeşitler, çeşitli iklimlere ve tüketici tercihlerine göre boyut, renk, tat ve doku bakımından farklılık gösterir. Elma yetiştiriciliği, özellikle ılıman bölgelerde özel iklim koşulları gerektirir ve haşere kontrolü, budama ve hasat için karmaşık bahçecilik uygulamalarını içerir.
Genetik ve Biyolojik Yönler
Elmalar diploid veya poliploiddir ve üremeleri hem cinsel hem de eşeysiz üremeyi içerir. Aşılama yoluyla eşeysiz üreme, bir çeşidin arzu edilen özelliklerinin korunmasını sağlar. Elma genomu ilk kez 2010 yılında tam olarak dizilendi; bu, elmanın özelliklerinin genetik temeline ışık tuttu ve hastalıklara dirençli ve iklime uyum sağlayan çeşitlerin yetiştirilmesine yardımcı oldu.
Kültürel önem
Elmalar dünya çapında birçok gelenekte önemli kültürel sembolizm barındırır; çeşitli mitler ve hikayelerde bilgiyi, güzelliği, günaha ve ölümsüzlüğü temsil eder. Elma, çoğu zaman (yanlış bir şekilde) Cennet Bahçesi’nin yasak meyvesi olarak tanımlanan Hıristiyan mitolojisindeki Adem ile Havva’nın hikayesi de dahil olmak üzere birçok dini gelenek ve folklorda merkezi bir meyvedir.
Malus Domestica’daki Aktif Maddeler
Meyve (Posa ve Kabuk):
- Fitokimyasallar: Elma, C vitamini ve çeşitli B vitaminleri gibi vitaminler açısından zengindir. Ayrıca kersetin, kateşin, floridzin, klorojenik asit ve antosiyaninler (kırmızı elmalarda) dahil olmak üzere bir dizi fitokimyasal içerirler. Bu bileşikler antioksidan özellikleriyle bilinir.
- Diyet Lifi: Elmalarda hem çözünür hem de çözünmeyen lifler bol miktarda bulunur, özellikle de sindirim sağlığı için faydalı olan ve kandaki kolesterol seviyelerini düşürmeyle bağlantılı olan çözünür fraksiyondaki pektin.
Tohumlar:
- Amygdalin: Elma tohumları, metabolize edildiğinde hidrojen siyanüre ayrışabilen amigdalin içerir. Küçük miktarlardaki siyanür genellikle zararlı olmasa da, büyük miktarlarda elma çekirdeğinin yutulması potansiyel olarak toksik olabilir.
Yapraklar:
Phloridzin ve Diğer Fenolik Bileşikler: Elma yaprakları, meyveden daha az kullanılmasına rağmen, antioksidan özelliklere sahip olabilen bir tür fenolik bileşik olan phloridzin içerir.
Dozaj ve Kullanım
- Meyve Tüketimi: Düzenli beslenmenin bir parçası olarak elma yemek çoğu insan için genellikle güvenli kabul edilir. Dengeli beslenmenin bir parçası olarak elma da dahil olmak üzere meyveler için tipik tüketim önerisi, birçok ülkedeki beslenme kılavuzlarında önerildiği gibi yetişkinler için günde yaklaşık 2 fincan meyvedir.
Ekstraktlar ve Takviyeler:
- Elma Sirkesi: Fermente elma suyundan yapılan bu sirke, kilo yönetimi, sindirim desteği ve antimikrobiyal gibi sağlık yararları olduğu iddiası nedeniyle sıklıkla kullanılır. Yaygın bir doz günde 1-2 yemek kaşığı su ile seyreltilmiş olabilir.
- Elma Polifenol Ekstraktları: Bunlar bazen fitokimyasalların belirli yüzdelerine göre standartlaştırılmış takviye formunda mevcuttur. Dozajlar konsantrasyona bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir; bu nedenle üreticinin talimatlarına veya sağlık tavsiyelerine uymak çok önemlidir.
Yaprak ve Tohumların Tıbbi Kullanımları:
- Tohumlar: Amigdalin varlığı nedeniyle elma çekirdeğinin büyük miktarlarda tüketiminde dikkatli olunması tavsiye edilir.
- Yapraklar: Elma yapraklarının tıbbi kullanımını destekleyen daha az bilgi ve daha az çalışma vardır ve yaygın olarak tüketilmezler.
İleri Okuma
- Harris, S.A., Robinson, J.P., & Juniper, B.E. (2002). “Genetic clues to the origin of the apple.” Trends in Genetics, 18(8), 426-430.
- Velasco, R., Zharkikh, A., Affourtit, J., et al. (2010). “The genome of the domesticated apple (Malus × domestica Borkh.).” Nature Genetics, 42, 833-839.
- Cornille, A., Giraud, T., Smulders, M.J.M., Roldán-Ruiz, I., & Gladieux, P. (2014). “The domestication and evolutionary ecology of apples.” Trends in Genetics, 30(2), 57-65.
- Boyer, J., & Liu, R.H. (2004). “Apple phytochemicals and their health benefits.” Nutrition Journal, 3, 5.
- Hyson, D.A. (2011). “A Comprehensive Review of Apples and Apple Components and Their Relationship to Human Health.” Advances in Nutrition, 2(5), 408-420.
- USDA Dietary Guidelines. Accessed 2023.
