Feokromasitoma

Adrenal medullanın kromaffin hücrelerinden kaynaklanan nadir bir katekolamin salgılayan tümör olan feokromositoma, endokrinoloji ve cerrahideki daha geniş eğilimleri yansıtan zengin bir keşif ve tıbbi ilerleme geçmişine sahiptir.

1. Katekolamin Kaynaklı Semptomların Erken Tanınması (19. Yüzyıl)

Feokromositomanın hikayesi 19. yüzyılda, tümörün kendisi net bir şekilde tanımlanmadan çok önce başlar. O dönemde doktorlar gizemli bir dizi semptom fark etmeye başladılar; kan basıncında şiddetli dalgalanmalar, şiddetli baş ağrıları, çarpıntı ve yoğun anksiyete. Bunlar bazen o zamanlar “paroksismal hipertansiyon” olarak adlandırılan duruma bağlanıyordu. Ancak gerçek neden anlaşılamamıştı. İlginç bir şekilde, bilim insanları adrenal fizyolojiyi anlamaya başlayana kadar bu semptomları katekolaminlerin aşırı üretimine bağlayamadılar.

1855 yılında Fransız fizyolog Charles-Édouard Brown-Séquard, böbreküstü bezlerinin sadece körelmiş organlar olmadığını, vücudun düzenlenmesinde kritik bir role sahip olduğunu tespit ederek bir çığır açtı. Bu keşfi feokromositoma ile ilişkilendirmemiş olsa da, çalışmaları daha sonraki gelişmelerin temelini atmıştır.

2. ‘Feokromositoma’ Teriminin Bulunuşu (1912)

“Feokromositoma” terimi Yunanca phaios (karanlık) ve chroma (renk) kelimelerinden türemiştir ve tümörün kromaffin hücrelerinin belirli boyalar altında koyu boyanmasına atıfta bulunmaktadır. Tümör ilk olarak 1912 yılında Alman patolog Ludwig Pick tarafından tanımlanmış ve Pick, tümör hücrelerinin krom tuzlarını absorbe etme yetenekleri nedeniyle koyu boyanma özelliklerine dikkat çekerek bu terimi kullanmıştır.

Bu dönem patoloji alanındaki keşifler açısından oldukça zengindi ve Pick’in çalışmaları, bilim insanlarının tümör biyolojisinin sırlarını ortaya çıkarmak için boyama tekniklerinden nasıl yararlanmaya başladığını gösteriyordu. Epinefrin ve norepinefrin salgılayan kromaffin hücreleri üzerine yaptığı gözlemler, feokromositomanın biyokimyasal doğasına dair ilk ipuçlarını verdi.

3. Katekolamin Salgılanması ve Feokromositoma Arasındaki Bağlantı (1926)

1920’lerde, katekolamin fizyolojisinin anlaşılmasındaki atılımlar feokromositoma teşhisi için kritik öneme sahipti. 1926 yılında İsviçreli patolog César Roux ve meslektaşı Charles Guillemin feokromositomaların katekolamin salgıladığını vurgulamış ve bu aşırı hormon seviyelerinin karakteristik semptomlara neden olduğunu açıklamıştır.

Bu, aşırı hormon salgılayarak tahribata yol açabilen bir “endokrin tümör” fikrinin klinik olarak ilk kez anlamlı hale geldiği zamandı. Roux ve Guillemin’in katkıları feokromositomanın gizemli ve ölümcül bir durumdan teşhis edilebilir ve nihayetinde tedavi edilebilir bir hastalığa dönüşmesine yardımcı oldu.

4. İlk Cerrahi Çıkarma (1926)

1926 yılında, feokromositomanın ilk cerrahi olarak çıkarılması Mayo Klinik’te Charles Mayo tarafından gerçekleştirilmiştir. Çığır açan bu ameliyat, semptomların ciddiyetine rağmen tümörün rezeksiyon yoluyla tedavi edilebileceğini gösterdi. Mayo’nun ameliyat notlarında yer alan anekdotlar bu ameliyatların dramatik doğasını vurgulamaktadır – yıllarca paroksismal hipertansiyondan muzdarip olan hastalar aniden semptomlarından kurtulmuşlardır.

Kayda değer vakalardan biri, ani şiddetli hipertansiyon, taşikardi ve anksiyete nöbetleri geçiren genç bir kadındı. Mayo adrenal tümörünü başarılı bir şekilde çıkardıktan sonra, kan basıncı normale döndü ve normal bir hayat yaşamaya başladı. Bu başarı öyküsü, feokromositoma tedavisinde cerrahinin öneminin altını çizdi ve daha cesur prosedürlere kapı açtı.

5. Biyokimyasal Teşhisin Gelişimi (1950’ler)

20. yüzyılın ortalarında araştırmacılar feokromositomanın tanısal doğruluğunu geliştirmeye odaklanmaya başladı. Büyük bir atılım, idrarda katekolamin testinin geliştirilmesiyle gerçekleşti. 1950’lerde araştırmacılar katekolamin metabolitlerinin, özellikle de metanefrinlerin idrarda ölçülebileceğini ve güvenilir bir teşhis belirteci olarak kullanılabileceğini keşfetti.

O döneme ait anekdotlar, kliniklere esrarengiz semptomlarla gelen hastaları ve doktorların idrarda katekolaminleri ölçme ve tanıyı doğrulama konusunda yeni keşfedilen yeteneğe nasıl hayret ettiklerini anlatıyor. Bu, klinisyenlerin şüpheli feokromositoma vakalarına yaklaşımında devrim yaratmış ve keşif ameliyatlarına olan ihtiyacı azaltmıştır.

6. Malign Feokromositoma ve Dopamin (1970’ler)

Malign feokromositoma anlayışı 20. yüzyılın ikinci yarısı boyunca gelişmiştir. Feokromositomaların çoğu iyi huylu olsa da yaklaşık %10’unun kötü huylu olduğu anlaşıldı. Dahası, bu kötü huylu tümörler genellikle iyi huylu feokromositomalar tarafından tipik olarak yüksek miktarlarda salgılanmayan bir hormon olan dopamin üretiyordu.

1970’lerde, kötü huylu vakaları inceleyen araştırmacılar, hasta idrar örneklerinde daha yüksek seviyelerde dopamin metabolitleri fark etmeye başladı. Eisenhofer ve arkadaşları tarafından 20. yüzyılın sonlarında yapılan dönüm noktası niteliğindeki bir çalışma, yüksek dopamin seviyelerinin feokromositomalarda malign davranışla güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu vurgulayarak daha doğru prognoz ve tedavi planlamasına olanak sağladı.

7. Genetik Anlayış ve Sendromik Bağlantılar (20. Yüzyılın Sonları)

Feokromositoma ile ilişkili genetik mutasyonların keşfi bir başka önemli dönüm noktası olmuştur. 20. yüzyılın sonlarında, feokromositomaların Multipl Endokrin Neoplazi tip 2 (MEN2), von Hippel-Lindau (VHL) hastalığı ve Nörofibromatozis tip 1 (NF1) gibi kalıtsal sendromların bir parçası olabileceği anlaşılmıştır.

MEN2 sendromunda RET proto-onkogen mutasyonunun keşfi en kayda değer gelişmelerden biriydi. Bu, feokromositomanın genetik temeline ilişkin değerli bilgiler sağlamış ve risk altındaki bireylerin genetik olarak test edilmesine ve erken taranmasına olanak tanımıştır. Bu sendromlardan etkilenen aileler artık feokromositomaları erken tespit etmek için bir araca sahipti ve doktorların kalıtsal risk yönetimine yaklaşımını değiştirdi.

8. Modern Görüntüleme ve Tedavi (21. Yüzyıl)

21. yüzyılda PET-BT taramaları ve MIBG sintigrafisi gibi sofistike görüntüleme tekniklerinin ortaya çıkması, klinisyenlerin feokromositomların yerini doğru bir şekilde tespit etmesine ve malign vakalarda metastazı değerlendirmesine olanak sağlamıştır. Bu görüntüleme yöntemlerinin geliştirilmesi, hem tanı hem de cerrahi planlama için oyunun kurallarını değiştiren bir gelişme olarak tanımlanmıştır.

Klinik uygulamadan yeni bir anekdot, dirençli hipertansiyonu olan orta yaşlı bir adamla ilgiliydi. Kan testleri normal olmasına rağmen, semptomları güçlü bir şekilde feokromositoma olduğunu düşündürüyordu. Bir PET-BT taraması, adrenal bezinde küçük bir tümör tespit etti ve daha sonra laparoskopik cerrahi ile başarıyla çıkarıldı ve modern görüntülemenin sağladığı hassasiyeti gösterdi.

1. Eisenhofer, G., Lenders, J. W. M., Timmers, H., et al. (2004). “Biochemical Diagnosis of Pheochromocytoma: How to Distinguish True- from False-Positive Test Results.” Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 88(6), 2656–2666. doi:10.1210/jc.2004-0192.
2. Lenders, J. W. M., Eisenhofer, G., Mannelli, M., & Pacak, K. (2005). “Pheochromocytoma.” The Lancet, 366(9486), 665–675. doi:10.1016/S0140-6736(05)67139-5.
3. Young, W. F. (2007). “Pheochromocytoma and Paraganglioma.” Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 92(2), 356–365. doi:10.1210/jc.2006-1690.
4. Amar, L., & Plouin, P. F. (2013). “Recent Advances in the Genetics of Pheochromocytoma.” Annales d’Endocrinologie, 74(2), 97–106. doi:10.1016/j.ando.2013.03.004.
5. Fishbein, L., Leshchiner, I., Walter, V., et al. (2017). “Comprehensive Molecular Characterization of Pheochromocytoma and Paraganglioma.” Cancer Cell, 31(2), 181–193. doi:10.1016/j.ccell.2017.01.001.