Hamamelis kelimesinin etimolojisi Antik Yunanca kökenlidir ve bitkinin doğasıyla yakından ilişkilidir:
- Yunanca “hama” (ἅμα): “aynı anda, birlikte” anlamına gelir.
- Yunanca “mēlon” (μῆλον): “elma” ya da daha genel anlamda “meyve” anlamındadır, ancak klasik botanikte bazen “ağaç” ya da “meyve veren ağaç” anlamında da kullanılmıştır.
Botanik adı Hamamelis virginiana yaygın olarak Amerikan (Virginia) cadı fındığı olarak bilinen bir türü ifade eder. Cins adı Hamamelis Antik Yunanca ἁμαμηλίς (hamamēlís) kelimesinden türetilmiştir ve aslen muşmula ağacına atıfta bulunur ancak daha sonra meyve yapısındaki benzerlikler nedeniyle cadı fındığına uygulanmıştır.
Hamamelis virginiana, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada dahil olmak üzere Kuzey Amerika’nın doğusuna özgüdür ve Hamamelidaceae familyasına aittir. Bu çalı tipik olarak 7 metre yüksekliğe kadar ulaşır ve kendine özgü sarı çiçekleri ve tıbbi açıdan değerli yaprakları ve kabuğu ile karakterize edilir.
Botanik Özellikleri
- Familya: Hamamelis virginiana, Hamamelidaceae familyasına aittir.
- Doğal Yayılma Alanı: Kuzey Amerika’nın doğusuna özgüdür, özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada bölgelerinde bulunur. Kanada’da Nova Scotia, New Brunswick ve Quebec’ten Maine, Georgia gibi eyaletler de dahil olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri’nin doğusuna ve Minnesota ve Teksas’a kadar uzanır.
- Büyüme Alışkanlığı:
- Hamamelis virginiana yaprak döken bir çalı ya da küçük bir ağaçtır.
- Tipik olarak 3 ila 7 metre (yaklaşık 10 ila 23 feet) yüksekliğe kadar büyür, ancak bazı durumlarda ideal koşullar altında 10 metreye (yaklaşık 33 feet) kadar ulaşabilir.
- Yaprakları
- Yapraklar ovalden obovata (yumurta şeklinde), geniş, yuvarlak bir tabana ve dalgalı veya hafif tırtıklı bir kenara sahiptir.
- Tipik olarak 4 ila 15 cm uzunluğunda ve 3 ila 10 cm genişliğindedirler.
- Yapraklar büyüme mevsimi boyunca yeşildir ve dökülmeden önce sonbaharda sarıdan turuncuya döner.
- Çiçekler:
- Hamamelis virginiana, sonbaharda (genellikle Eylül’den Kasım’a kadar) açan kendine özgü sarı çiçekleriyle bilinir; bu, çoğu bitki ilkbahar veya yaz aylarında çiçek açtığı için benzersiz bir özelliktir.
- Çiçekler parlak sarı renkte dört dar, şerit benzeri taç yapraktan oluşur, ancak bazen turuncu veya kırmızımsı görünebilirler.
- Bu çiçekler genellikle hoş kokuludur ve yapraklar döküldükten sonra bile bitkide görülebilir, bu da sezon sonu ilgi çekiciliği sağlar.
- Meyve:
- Meyve, çiçeklenmeden sonraki yıl olgunlaşan yaklaşık 1 cm uzunluğunda sert, odunsu bir kapsüldür.
Olgunlaştıktan sonra kapsül patlayarak açılır ve tohumları bazen ana bitkiden birkaç metre uzağa fırlatır. Bu mekanizma tohumun dağılmasına yardımcı olur.
- Meyve, çiçeklenmeden sonraki yıl olgunlaşan yaklaşık 1 cm uzunluğunda sert, odunsu bir kapsüldür.
- Kabuk:
- Hamamelis virginiana’nın kabuğu pürüzsüz ve gri ila kahverengi renktedir.
Bitki yaşlandıkça, kabuk biraz daha pürüzlü veya daha çatlaklı hale gelebilir.
Tıbbi olarak kullanılan iç kabuk kırmızımsı renktedir ve başta tanenler olmak üzere aktif bileşikleri içerir.
- Hamamelis virginiana’nın kabuğu pürüzsüz ve gri ila kahverengi renktedir.
- Kök Sistemi:
- Cadı fındığı, iyi drene edilmiş, hafif asidik toprakları tercih etmesine rağmen, çeşitli toprak türlerinde gelişmesine izin veren sığ, lifli bir kök sistemine sahiptir.
- Genellikle sert ağaç ormanlarının alt kısımlarında, dere kenarlarında ve gölgeli, nemli alanlarda yetişirken bulunur.
Tıbbi Uygulamalar ve Preparatlar
Farmakognozi:
Hamamelis virginiana’nın* başlıca tıbbi kısımları yaprakları (Hamamelidis folium) ve kabuğunu (Hamamelidis cortex) içerir ve her ikisi de çeşitli farmakolojik ürünlerin hazırlanmasında kullanılır. Yapraklar ve kabuk tipik olarak hasat edilir, kurutulur ve ekstraktlar, tentürler ve diğer formülasyonlar halinde işlenir.
- Tanenler: Cadı fındığındaki en önemli aktif bileşenler tanenler, özellikle de gallotanninler, hamamelitanninler ve oligomerik proantosiyanidinlerdir. Bu bileşikler, dokuları büzmeye ve sıkılaştırmaya yardımcı olan büzücü (bronzlaştırıcı) özellikleriyle bilinir.
- Flavonoidler: Cadı fındığı ayrıca antioksidan ve anti-enflamatuar aktivitelerine katkıda bulunan flavonoidler içerir.
- Fenolik Asitler: Bunlar, cadı fındığında bulunan ve anti-enflamatuar ve antimikrobiyal özelliklere sahip bir başka biyoaktif bileşik grubudur.
- Uçucu Yağ: Popüler bir distilat olan cadı fındığı suyu, ana bileşeni olarak uçucu yağ içerir. Bununla birlikte, diğer preparatlarda bulunan tanenlerden yoksundur ve farmakolojik etkilerini uçucu bileşiklerle ilgili olanlarla sınırlandırır.
Formülasyonlar:
Hamamelis virginiana’dan* elde edilen preparatlar arasında kremler, merhemler, fitiller ve cadı fındığı suyu (etanol eklenmiş bir buhar distilatı) bulunur. Bu ürünler eczanelerde reçetesiz olarak satılmakta ve çeşitli dermatolojik ve vasküler rahatsızlıkların tedavisinde kullanılmaktadır.
Topikal Preparatlar
- Merhemler ve Kremler: Bunlar genellikle egzama, küçük yanıklar, güneş yanığı, çatlaklar, varisli damarlar ve küçük cilt yaralanmaları gibi cilt rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır. Bitkinin bileşenlerinin büzücü, anti-enflamatuar ve kaşıntı giderici özelliklerinden faydalanırlar.
- Hemoroidal Ürünler: Cadı fındığı içeren özel olarak formüle edilmiş merhemler ve fitiller, bitkinin hemostatik ve venöz tonlama etkilerinden yararlanarak hemoroidleri yönetmek için kullanılır.
Cadı Fındığı Suyu
- Hamamelidis aqua* olarak da bilinen bu preparat buhar distilasyonu ile elde edilir ve esas olarak uçucu yağlar içerir. Cadı fındığı suyu kişisel hijyen ürünlerinde popüler olmakla birlikte, tanen içermemesi nedeniyle farmakolojik aktivitelerin tam spektrumundan yoksundur.
Farmakodinamik ve Farmakokinetik
Etki Mekanizması
- Cadı fındığının büzücü etkileri öncelikle ciltte veya mukoza zarlarında protein çökelmesine neden olan, doku kasılmasına ve salgı veya eksüdasyonun azalmasına yol açan yüksek tanen içeriğinden kaynaklanmaktadır.
- Anti-enflamatuar etkiler, siklooksijenaz gibi enflamatuar yanıtta rol oynayan enzimlerin inhibisyonu ve flavonoidler ve fenolik asitler tarafından serbest radikallerin temizlenmesi yoluyla gerçekleşir.
- Cadı fındığının venotonik etkileri, venöz duvarların tonunu artırma, böylece venöz kapasiteyi azaltma ve kan akışını iyileştirme yeteneğine atfedilir.
Farmakokinetik:
- Cadı fındığı bileşenlerinin farmakokinetiği kapsamlı olarak incelenmemiştir. Bununla birlikte, topikal uygulamanın minimal sistemik emilim ile lokalize etkilere yol açtığı ve sistemik toksisite olasılığını azalttığı bilinmektedir.
Klinik Uygulamalar ve Dozaj
Endikasyonlar:
- Cadı fındığı preparatları öncelikle egzama, küçük yanıklar ve güneş yanığı gibi cilt rahatsızlıklarının tedavisinde endikedir. Ayrıca hemoroid, varis ve diğer vasküler durumların tedavisinde de kullanılır.
- Cadı fındığı suyu, kişisel hijyen ürünlerinde hafif bir büzücü olarak kullanılır.
Dozaj:
- Dozajlar ürüne ve kullanım amacına göre değişir. Topikal preparatlar için, dozaj üreticinin talimatlarını takip etmelidir, tipik olarak etkilenen bölgeye günde birkaç kez uygulamayı içerir.
Kontrendikasyonlar:
- Cadı fındığı, bitkiye veya bileşenlerine karşı aşırı duyarlılığı olduğu bilinen kişilerde kontrendikedir.
- Cadı fındığı içeren preparatlar sadece harici kullanım için tasarlandığından yutulmamalıdır.
Yan Etkiler:
- En yaygın yan etkiler kızarıklık, kaşıntı veya tahriş gibi lokal cilt reaksiyonlarıdır. Bu etkiler genellikle hafiftir ve kesildikten sonra düzelir.
Keşif
Hamamelis virginiana’nın* (yaygın olarak Virginia cadı fındığı olarak bilinir) keşfi ve sonrasında tıbbi uygulamalarda kullanımı, bitkinin tıbbi özelliklerini ilk fark eden ve kullanan Kuzey Amerika’nın yerli halklarına kadar uzanmaktadır.
Yerli Amerikan Bilgisi:
- Kuzey Amerika’nın yerli halkları, özellikle de Iroquois, Mohegan ve diğer Algonquin kabileleri, Hamamelis virginiana bitkisini tıbbi özellikleri için ilk kullananlardır. Bitkinin yapraklarının, kabuklarının ve dallarının deri iltihapları, tümörler, ülserler, ağrıyan kaslar ve göz iltihapları gibi çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabileceğini keşfettiler.
- Amerikan yerlileri genellikle yaralara veya iltihaplı bölgelere uygulamak için bitki materyalinden kaynatma veya lapa hazırlarlardı. Cadı fındığının dış yaralanmalar ve iltihaplanmalar için bir çare olarak kullanılması, geleneksel tıbbın köklü bir parçası haline gelmiştir.
Avrupalı Yerleşimcilere Giriş:
- Kuzey Amerika’daki Avrupalı yerleşimciler Hamamelis virginiana’nın tıbbi kullanımlarını Kızılderili kabilelerinden öğrendiler. Etkinliğinden etkilenen yerleşimciler, kendi tıbbi uygulamalarında cadı fındığını benimsemeye başladılar.
- 18. yüzyıla gelindiğinde, cadı fındığı kolonyal Amerikan tıbbında yaygın bir ilaç haline gelmişti. Genellikle çürükleri, ağrıyan kasları tedavi etmek için ev ilaçlarında ve cilt rahatsızlıkları için bir büzücü olarak kullanıldı.
Bilimsel ve Ticari Gelişim
Erken Bilimsel Dokümantasyon:
- Hamamelis virginiana’nın* tıbbi kullanımı 18. ve 19. yüzyıllarda Avrupalı ve Amerikalı botanikçiler ve hekimler tarafından belgelenmiştir. Bitkinin en eski bilimsel tanımlarından biri, “Amerikan botaniğinin babası” olarak kabul edilen botanikçi ve din adamı John Bartram’dan gelmiştir. Bartram, 18. yüzyılın ortalarındaki yazılarında cadı fındığı tanımlamalarına yer vermiştir.
- Cadı fındığının botanik çalışmalarındaki bir diğer önemli isim, bitkinin kullanımı ve büzücü özellikleri hakkında yazan Amerikalı botanikçi ve doktor William Byrd’dır.
Ticarileştirme:
19. yüzyılda Hamamelis virginiana tıbbi bir ürün olarak ticarileştirilmiştir. Cadı fındığı özütünün ilk ticari preparatı, bitkinin özelliklerini Kızılderili kaynaklarından öğrenen Amerikalı bir doktor olan Dr. Charles Hawes tarafından geliştirilmiştir. Bitkinin kabuğundan ve dallarından aktif bileşenleri damıtmak için bir yöntem geliştirdi ve şimdi “cadı fındığı suyu” olarak bilinen şeyi yarattı.
- Dr. Hawes’in preparatı, 19. yüzyılın sonlarında T.N. Dickinson Company’yi kuran Thomas Newton Dickinson, Sr. tarafından pazarlandı ve popülerleştirildi. Dickinson’ın şirketi cadı fındığı özünü seri üretime geçirerek büzücü, topikal anti-enflamatuar ve diğer tıbbi amaçlar için kullanılmak üzere ticari bir ürün olarak yaygın bir şekilde kullanılabilir hale getirdi. Dickinson marka cadı fındığı ürünleri, bugüne kadar piyasada en iyi bilinenlerden biri olmaya devam etmektedir.
Modern Kullanım ve Tanınma
Farmakope Tanınırlığı:
- Hamamelis virginiana* ve preparatları, Amerika Birleşik Devletleri Farmakopesi (USP) ve Avrupa Farmakopesi (PhEur) dahil olmak üzere modern farmakopelerde tanınmaktadır. Bu resmi derlemeler, cadı fındığı ürünlerinin kalitesi ve hazırlanmasına ilişkin standartları detaylandırmakta, tıbbi kullanımda güvenlik ve etkinliklerini sağlamaktadır.
Bitkisel Tıpta Devam Eden Kullanımı:
- Günümüzde cadı fındığı, bitkisel ilaçlarda ve reçetesiz satılan cilt bakım ürünlerinde hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Küçük cilt tahrişleri, hemoroitler, varisli damarlar ve büzücü ve anti-enflamatuar özelliklerinden yararlanan diğer durumlar için popüler bir çare olmaya devam etmektedir.
İleri Okuma
- Bradley, P. R. (1992). British Herbal Compendium Volume 1. British Herbal Medicine Association, Dorset.
- Blumenthal, M., Goldberg, A., & Brinckmann, J. (2000). Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs. American Botanical Council, Austin.
- Wichtl, M. (2004). Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals: A Handbook for Practice on a Scientific Basis. Medpharm Scientific Publishers, Stuttgart.
- European Medicines Agency (EMA). (2012). “Assessment report on Hamamelis virginiana L., folium et cortex“. EMA/HMPC/293362/2011.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.