‘Hematokrit’ terimi Yunanca kan anlamına gelen ‘haima’ kelimesinden türemiştir. Hematokrit, kırmızı kan hücrelerinin (RBC’ler) hacminin toplam kan hacmine oranını ölçen kritik bir kan testidir. Bu oran, kanın genel sağlığının ve oksijen taşıma kapasitesinin değerlendirilmesinde çok önemlidir.
Normal Hematokrit Değerleri
- Yetişkin Erkekler: %42-52
- Yetişkin Kadınlar: %36-46
Bu değerler yaşa, cinsiyete ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterebilir. Normal aralıktan sapmalar çeşitli sağlık sorunlarına işaret edebilir.
Test Metodolojisi
Hematokriti belirlemenin geleneksel yöntemi, kanın ince bir tüpe alınmasını ve bunun daha sonra bir santrifüje yerleştirilmesini içerir. Santrifüjleme işlemi, daha ağır kırmızı kan hücrelerini daha hafif plazmadan ayırır. Hematokrit değerini belirlemek için plazma ve kırmızı kan hücreleri arasındaki arayüz ölçülür. Alternatif olarak modern hemogram cihazları yaklaşık bir dakika içinde sonuç verebilmektedir.
Hematokrit Düzeyleri: Sağlık Göstergeleri
Yüksek Hematokrit: Kırmızı kan hücrelerinin yüksek konsantrasyonunu gösterir. Nedenleri arasında dehidrasyon, karbon monoksit zehirlenmesi veya yüksek rakımlarda yaşama yer alabilir.
Düşük Hematokrit: Anemi olarak bilinen düşük hematokrit seviyesi, kırmızı kan hücrelerinin sayısının azaldığı anlamına gelir. Belirtileri yorgunluk, halsizlik ve düşük enerjidir. Sebepler demir eksikliği veya diğer anemi formları olabilir.
Hemoglobin Düzeyleri
Kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir protein olan hemoglobin, oksijen taşır. Kan sağlığının değerlendirilmesinde seviyeleri çok önemlidir.
Normal Seviyeler:
- 1-6 yaş: 9,5-14 g/dL
- 6-18 yaş: 10-15,5 g/dL
- Yetişkin Erkekler: 14-18 g/dL
- Yetişkin Kadınlar: 12-16 g/dL
Anormal Hemoglobin ve Hematokrit Düzeylerinin Etkileri
Yüksek Hemoglobin ve Hematokrit: Sigara içme veya yüksek rakımda yaşama nedeniyle dehidrasyon veya artan kırmızı kan hücresi üretiminin göstergesi olabilir.
Düşük Hemoglobin ve Hematokrit: Genellikle demir eksikliği anemisini gösterir.
Yaşa Bağlı Değişiklikler
İlginçtir ki, hematokrit seviyeleri erkeklerde yaşla birlikte düşme eğilimindeyken, kadınlarda yaklaşık 55-64 yaşlarına kadar artabilir, daha sonra azalabilir.
Klinik Hususlar
Yüksek kırmızı kan hücresi sayımı bir sağlık sorununa işaret etse de her zaman endişe kaynağı değildir. Yüksek rakımda yaşamak gibi faktörler dikkate alınmalıdır. Ancak aşırı düşük hemoglobin düzeyleri (erkeklerde 13,5 gm/dL’nin ve kadınlarda 12 gm/dL’nin altında) ciddi kabul edilir ve tıbbi müdahale gerektirir.
Sonuç olarak hematokrit ve hemoglobin seviyeleri, özellikle kanın oksijen taşıma kapasitesi açısından kişinin genel sağlığının hayati göstergeleridir. Bu seviyeleri anlamak ve izlemek, çeşitli sağlık durumlarının teşhis edilmesi ve yönetilmesinde çok önemli olabilir.
Tarih
Bilinen ilk hematokrit ölçümü 1827 yılında Fransız hekim Jean-Baptiste Boussingault tarafından yapılmıştır. Boussingault, kırmızı kan hücrelerini plazmadan ayırmak için santrifüjleme adı verilen bir yöntem kullandı. Daha sonra hücrelerin hacmini toplam kan hacminin yüzdesi olarak ölçtü.
1891’de İsveçli fizyolog Magnus Blix “hematokrit” terimini icat etti. Blix, hematokriti ölçmek için mikrohematokrit santrifüjünü kullanan ilk kişiydi. Bu yöntem günümüzde hala kullanılmaktadır ve hematokrit ölçümünde altın standart olarak kabul edilmektedir.
1900’lerin başında hematokrit anemi ve polisitemiyi teşhis etmek için kullanıldı. Anemi, kırmızı kan hücrelerinin sayısında veya kandaki hemoglobin miktarında azalmanın olduğu bir durumdur. Polisitemi, kırmızı kan hücrelerinin sayısında bir artışın olduğu bir durumdur.
1950’lerde kan naklini izlemek için hematokrit kullanıldı. Hematokrit kan transfüzyonunun ne zaman gerekli olduğunu belirlemek ve transfüzyonun etkinliğini izlemek için kullanılabilir.
1960’lı yıllarda kan dopingi yapan sporcuları teşhis etmek için hematokrit kullanıldı. Kan dopingi, sporcuların kendilerine kan vererek veya kırmızı kan hücrelerinin üretimini uyaran ilaçlar kullanarak hematokrit düzeylerini arttırdıkları bir uygulamadır.
Komik Gerçekler
Ortalama insan hematokriti yaklaşık %45’tir. Ancak hematokrit yaş, cinsiyet, rakım ve sigara içme durumu gibi bir dizi faktöre bağlı olarak değişebilir.
Kaydedilen en yüksek hematokrit seviyesi %91 idi. Bu, polisitemi vera adı verilen nadir bir genetik rahatsızlığı olan bir adamdaydı.
Kaydedilen en düşük hematokrit seviyesi %10’du. Bu, şiddetli anemi formuna sahip bir kadındaydı.
Hemokrit vücudun pozisyonundan etkilenebilir. Örneğin hematokrit, kişi yatar durumdayken ayaktayken olduğundan daha yüksektir.
Hemokrit günün saatinden etkilenebilir. Örneğin hematokrit genellikle sabahları akşama göre daha yüksektir.
Kaynak
- “Hematocrit” in “Laboratory Medicine: The Diagnosis of Disease in the Clinical Laboratory” by Michael Laposata.
- “Hematology: Basic Principles and Practice” by Ronald Hoffman et al., for detailed understanding of hematocrit and hemoglobin levels.
- “Wintrobe’s Clinical Hematology” for insights into age-related changes in hematocrit and hemoglobin levels.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.