Tanım
Larenjektomi (LE), larenksin (ses kutusu) çıkarılmasını içeren cerrahi bir işlemdir. Terim, Yunanca köklerden türemiştir:
- Laryng- (larenks) + -ektomi (cerrahi çıkarma), “larenks çıkarma”yı oluşturur.
Tarihçe
İlk başarılı larenjektomi, öncü bir Alman cerrah olan Theodor Billroth tarafından 1873’te gerçekleştirilmiştir.
Teknikler
Kısmi Larenjektomi:
- Larenksin bir kısmı çıkarılır, ses fonksiyonunun bir kısmı korunur ve kalıcı bir trakeostomi (boyun solunum deliği) önlenir.
- Konuşmayı ve yutkunmayı sürdürmek için lokalize tümörlerde kullanılır.
Total Larenjektomi:
- Larenksin tamamen çıkarılması, üst hava yolları ile akciğerler arasındaki bağlantının kesilmesi.
- Nefes almak için kalıcı bir trakeostomi (boyunda açıklık) gerektirir.
Endikasyonlar
Öncelikle şunları tedavi etmek için yapılır:
- Larenks karsinomu (larenks kanseri).
- Hipofarenks karsinomu (hipofarenkse uzanan kanser).
Komplikasyonlar
Uzun vadede görülen önemli bir komplikasyon anosmi‘dir (koku kaybı):
- Total larenjektomiden sonra hava artık burun boşluğundan geçmez ve koku epitelinin uyarılmasını engeller.
- Nefes alma, burunu atlayarak ve koku için gereken burun hava akışını/türbülansını ortadan kaldırarak trakeostomi yoluyla gerçekleşir.
Ek Hususlar
- Ses Rehabilitasyonu: Total larenjektomili hastalar alternatif iletişim yöntemlerine ihtiyaç duyarlar (örn. özofageal konuşma, elektrolarenks veya trakeoözofageal ponksiyon).
- Yutma Ayarlamaları: Ameliyat, yutma mekaniğini değiştirebilir ve terapi gerektirebilir.
- Psikososyal Etki: Larenks olmadan hayata uyum sağlamak önemli duygusal ve sosyal adaptasyon gerektirir.
Bu prosedür, onkolojik kontrolü yaşam kalitesi hususlarıyla dengeleyen ileri aerodigestif yol kanserleri için kritik bir müdahale olmaya devam etmektedir.
Keşif
- 1830’lar – Larenj Cerrahisinin İlk Kavramsallaştırılması Cerrahlar, ilkel olmalarına rağmen boğaz ve gırtlakta ameliyatları keşfetmeye başladılar. Odak noktası apseleri veya tümörleri tedavi etmekti, ancak henüz resmi bir larenjektomi belgelenmemişti. Teknikler, anestezi eksikliği ve enfeksiyon kontrolüne ilişkin yetersiz anlayış nedeniyle sınırlıydı.
- 1855 – Larengoskopinin Gelişimi İspanyol bir şarkı öğretmeni olan Manuel García, doktorların gırtlağı görselleştirmesine olanak tanıyan laringoskopu icat etti. Daha sonra Ludwig Türck ve Johann Czermak gibi doktorlar tarafından geliştirilen bu yenilik, larenjektomiyi gerektirebilecek larenjel rahatsızlıklarının teşhisi için temel oluşturdu.
- 1873 – İlk Belgelenmiş Total Larenjektomi Avusturyalı bir cerrah olan Theodor Billroth, 31 Aralık 1873’te Viyana’da kaydedilen ilk total larenjektomiyi gerçekleştirdi. Hastanın larenjel kanseri vardı ve işlem tüm larenksin çıkarılmasını içeriyordu. Hasta yedi ay hayatta kaldı ve bu, cerrahi tarihinde öncü ancak riskli bir adım oldu. Billroth, ameliyattan sonra nefes almayı sürdürmek için trakeostomi tüpü kullandı.
- 1881 – İşlemin Geliştirilmesi Alman cerrah Bernhard von Langenbeck, daha iyi yara kapanışına odaklanarak ve ameliyat sonrası komplikasyonları azaltarak tekniği geliştirdi. Bu, larenjektominin daha uygulanabilir bir seçenek olarak belirlenmesine yardımcı oldu, ancak enfeksiyon ve kötü hava yolu yönetimi nedeniyle ölüm oranları yüksek kaldı.
- 1888 – Yapay Gırtlak Kavramlarının Tanıtılması Laringektomilerin ardından Julius Wolff gibi cerrahlar konuşmayı geri kazandırmak için yapay gırtlak cihazlarıyla deneyler yapmaya başladılar. Bu ilk girişimler ilkeldi ancak hastaların ameliyat sonrası yaşam kalitesini iyileştirmeye yönelik ilgiyi gösteriyordu.
- 1900’ler – Anestezi ve Antisepsi Alanında Gelişmeler Eter ve kloroform anestezisinin yaygın olarak benimsenmesi, Joseph Lister’ın antiseptik teknikleriyle birleştiğinde, laringektomilerde ölüm oranlarını önemli ölçüde azalttı. Cerrahlar daha yüksek hassasiyetle ve daha az enfeksiyon riskiyle ameliyat yapabiliyordu.
- 1920’ler – Toplam Larenjektominin Standardizasyonu 20. yüzyılın başlarında, prosedür daha standart hale geldi. İngiltere’deki Sir St Clair Thomson ve ABD’deki Hayes Martin gibi cerrahlar, teknikleri geliştirerek sağ kalma oranlarını iyileştirdi ve kanser yayıldığında trakeostomi bakımı ve boyun diseksiyonu için protokoller oluşturdu.
- 1950’ler – Konuşma Rehabilitasyonu Yenilikleri Elektrolarinks cihazlarının ve özofageal konuşma eğitiminin geliştirilmesi daha yaygın hale geldi ve larenjektomi hastalarına iletişim için daha iyi seçenekler sundu. Bu, hayatta kalmanın yanı sıra işlevsel sonuçları ele almaya doğru bir kaymayı işaret etti.
- 1970’ler – Kısmi Larenjektomi Teknikleri ABD’de Joseph Ogura gibi cerrahlar, erken evre kanserlerde konuşma ve yutma işlevlerini korumak için larenksin yalnızca bir kısmını çıkararak kısmi larenjektomi prosedürlerini geliştirdiler. Bu, total larenjektomiden önemli bir evrimdi.
- 1980’ler – Ses Protezi Gelişimi 1980’de Mark Singer ve Eric Blom tarafından trakeoözofageal ponksiyon (TEP) ve ses protezinin tanıtılması, larenjektomi sonrası konuşmayı devrim niteliğinde değiştirdi. Bu, akciğerlerden gelen havanın bir silikon valfi titreştirmesine ve daha doğal bir ses üretmesine olanak sağladı.
- 2000’ler – Minimal İnvaziv ve Robotik Teknikler Transoral lazer mikrocerrahi (TLM) ve transoral robotik cerrahi (TORS) gibi endoskopik ve robotik cerrahideki gelişmeler, mümkün olduğunca daha fazla doku ve işlevi koruyarak bazı hastalar için geleneksel larenjektomiyi tamamlamaya veya değiştirmeye başladı.
- Günümüz (2025) Larenjektomi, rejeneratif tıp (örneğin, larinks nakli) ve geliştirilmiş protezler üzerine devam eden araştırmalarla, ileri larenjektomi larenj kanseri için kritik bir tedavi olmaya devam ediyor. Daha iyi görüntüleme, cerrahi hassasiyet ve rehabilitasyon desteği sayesinde sağkalım oranları ve yaşam kalitesi iyileşmeye devam ediyor.
İleri Okuma
- Albers, J. F. H. (1829). Experiments on the Resection of the Larynx in Living Animals.
- Sands, H. B. (1863). Case of Laryngeal Tumor: Laryngotomy; Removal; Recovery. The American Medical Times, 7(24), 278-279.
- Reutter, S. (Year). Prothetische Stimmrehabilitation nach totaler Kehlkopfentfernung – eine historische Abhandlung seit Billroth (1873). Universität Ulm.
- Rosenberg, P. J. (1971). Total Laryngectomy and Cancer of the Larynx: A Historical Review. Archives of Otolaryngology, 93(5), 499-508.
- Hilgers, F. J. M., & Schouwenburg, P. F. (1990). A New Low-Resistance, Self-Retaining Prosthesis (Provox) for Voice Rehabilitation After Total Laryngectomy. The Laryngoscope, 100(11), 1202-1207.
- Hilgers, F. J. M., & Ackerstaff, A. H. (1999). Comprehensive Rehabilitation After Total Laryngectomy Is More Than Voice Alone. Acta Oto-Laryngologica, 119(2), 245-247.
- Hilgers, F. J. M., & Ackerstaff, A. H. (2003). Development and Clinical Evaluation of a Second-Generation Voice Prosthesis (Provox2), Designed for Anterograde and Retrograde Insertion. Acta Oto-Laryngologica, 123(1), 91-99. citeturn0search12
- Matev, B., Asenov, A., Stoyanov, G. S., Nikiforova, L. T., & Sapundzhiev, N. R. (2020). Losing One’s Voice to Save One’s Life: A Brief History of Laryngectomy. Cureus, 12(6), e8804.
- Folz, B. J. (2021). Themistocles Gluck – The True Father of Laryngectomy. ENT & Audiology News. citeturn0search7
- Mayo Clinic News Network. (2024). Mayo Clinic Marks Medical Milestone with World’s First Known Successful Total Larynx Transplant Performed in a Patient with an Active Cancer as Part of a Clinical Trial.
- Benedikt, J. F. (2024). One Hundred Fifty Years of Total Laryngectomies. Frontiers in Surgery, 1-7.