Lökositoz

tarafından | Nis 28, 2021 | Hematoloji, Onkoloji

Lökositoz ‒ Kısa Etimoloji

  • Leukós (λευκός, Eski Yunanca) → “beyaz”
  • Kytos (κύτος, Eski Yunanca) → “hücre, kavite”
  • -osis (-ωσις, Eski Yunanca) → “durum, süreç, patolojik artış”

Bu üç kökün Latince birleşimi leucocytosis şeklinde tıbbî terminolojiye girmiş, Türkçede “lökositoz” olarak kullanıma yerleşmiştir; anlamı “beyaz kan hücrelerinde (lökositlerde) artış durumu”dır.

Lökositoz: Tanım ve Genel Kavramlar

  • Periferik kandaki toplam lökosit sayısının erişkin kadınlarda > 10 × 10⁹/L, erkeklerde > 11,5 × 10⁹/L olmasına verilen addır.
  • Ters durum lökopenidir.
  • Çocuklarda fizyolojik üst sınırlar yaşa bağlı olarak belirgin şekilde daha yüksektir.

Sınıflandırma (Diferansiyel Kan Sayımına Göre)

  • Nötrofili
  • Lenfositoz
  • Eozinofili
  • Bazofili
  • Monositoz

Patofizyoloji ve Özel Terimler

  • Sola Kayma (Left Shift): Periferik kanda band formu/öncü granülosit artışı.
  • Hiatus Leukaemicus: Kronik miyeloid lösemi (KML) ve bazı akut lösemilerde olgun hücrelerle blaster arasında “ara” serilerin görülmemesi.
  • Hiperlökositoz: Lökosit sayısının ≥ 100 × 10⁹/L olması; lökostaz, serebral veya pulmoner mikrosirkülasyon bozuklukları açısından hematolojik acil olarak değerlendirilir.

Etiyoloji – Ayırıcı Tanı
Reaktif (Sekonder) Nedenler

  • Akut/kronik bakteriyel, mantar, paraziter enfeksiyonlar (tüberküloz hariç)
  • Otoimmün hastalıklar (kollajenozlar, vaskülitler)
  • Doku stresi: miyokard enfarktüsü, travma, yanık, şok, akut kanama
  • Maligniteler, solid tümörler
  • Splenektomi sonrası rebound
  • İlaçlar (glukokortikoidler, G-CSF, lityum)
  • Gebelik, sigara, yoğun egzersiz, emosyonel stres

Primer (Klonal) Hematolojik Hastalıklar

  • Akut lösemiler (AML/ALL): Hızlı semptom gelişimi, blastemi; peteşi, anemi, trombopeni eşlik eder.
  • Miyeloproliferatif neoplaziler (MPN):
    • Kronik miyeloid lösemi (BCR-ABL1 pozitif; imatinib 400 mg/gün ilk basamak)
    • Esansiyel trombositemi (ET)
    • Polisitemi vera (PV)
    • Primer myelofibroz (PMF)
  • Kronik idiyopatik nötrofili (CIN): Belirgin tetik olmaksızın persistan nötrofili.

Klinik Bulgular ve Değerlendirme

  • Non-spesifik ateş, terleme, kilo kaybı
  • Peteşi, ekimoz (eşlik eden trombopeni)
  • Anemi semptomları: yorgunluk, dispne
  • Tromboemboli veya anormal kanama (özellikle MPN’de)
  • Hepatosplenomegali, lenfadenopati
  • Lökostaz semptomları: dispne, nörolojik defisit, priapizm

Tanısal Yaklaşım

  • Tam kan sayımı + periferik yayma
  • Otomatik diferansiyel + mikroskopik doğrulama
  • Akış sitometri: blast immunofenotipi
  • Sitogenetik/moleküler testler: BCR-ABL1, JAK2 V617F, CALR, MPL, NPM1, FLT3 vb.
  • Kemik iliği aspirasyon/biopsi
  • Biyokimyasal testler: LDH, ürik asit (hücre dönüşümü göstergesi)

Hiperlökositozun Akut Yönetimi

  • Lökoferez ( > 100 × 10⁹/L + semptom )
  • Hidroksiüre 50–100 mg/kg/gün hızlı sitoreduksiyon
  • Hidratasyon + allopurinol/rasburikaz (tümör lizis profilaksisi)

Miyeloproliferatif Neoplazilerde Tedavi Prensipleri

  • Bazal Tedavi: Asetilsalisilik asit 100 mg/gün (trombofilaktik)
  • Sitoredüktif Endikasyonlar (HT-54 Kriterleri): Yaş > 60 yıl, önceki tromboz, platelets > 1,5 × 10⁶/µL, JAK2-pozitiflik.
  • İlaç Seçenekleri:
    • Hidroksiüre (ilk tercih; 500–2000 mg/gün bölünmüş)
    • Anagrelid (Xagrid®) – seçici trombosit düşürücü; izole trombositozda
    • Peg-interferon-α – genç/hami­le olgularda; yorgunluk, grip-benzeri yan etkiler
    • Ruxolitinib – JAK1/2 inhibitörü; splenomegali, konstitüsyonel semptomlarda
  • İzlem: Tedavinin başlamasından sonra 2-3 haftada ilk etki; ilk 4 haftada doz ayarı. Hematolojik kontroller 3–6 ayda bir, gerektiğinde daha sık.

Akut Lösemilerde Özel Noktalar

  • Blaster perifere çıktığında “blaster kanda yeri yoktur” prensibiyle kemoterapiye hızla başlanır.
  • Lökosit > 100 × 10⁹/L ise lökoferez ± hidroksiüre.
  • AML indüksiyon (7+3) veya ALL protokolleri; transfüzyon ve infeksiyon profilaksisi.

Tedavi İzleminde Dikkat Edilecek Yan Etkiler

  • İmatinib: periorbital ödem, kas krampları, hepatotoksisite
  • Hidroksiüre: makrositoz, bacak ülserleri
  • Anagrelid: taşikardi, baş ağrısı
  • Interferon-α: grip-benzeri sendrom, depresyon
  • Ruxolitinib: sitopeniler, opportunistik infeksiyon riski

Özet Klinik Yaklaşım Algoritması

  1. Acil mi? Lökosit ≥ 100 × 10⁹/L + semptom → lökoferez/hidroksiüre.
  2. Periferik Yayma: Blast var mı?
    • Evet → akut lösemi değerlendir, kemik iliği + akış sitometri.
    • Hayır → reaktif vs MPN ayrımı (JAK2/BCR-ABL1 vs enfeksiyon, inflamasyon).
  3. Ek Testler: Moleküler, görüntüleme (splenomegali?), koagülasyon.
  4. Tedavi ve İzlem: Etiyolojiye yönelik + destek (hidratasyon, allopurinol, ASA).

Keşif
İleri Okuma
  • Hoffman, R., et al. (2018). Hematology: Basic Principles and Practice (7th ed.). Elsevier.
  • Valent, P., et al. (2019). Contemporary consensus on evaluation and treatment of hyperleukocytosis in acute leukemias. Annals of Hematology, 98(1), 25-44.
  • Varki, A., & Tabori, U. (2020). Leukocytosis and leukemoid reactions in infection and inflammation. Seminars in Hematology, 57(3), 171-179.
  • Barbui, T., et al. (2021). Clinical practice guidelines for the management of polycythemia vera and essential thrombocythemia. Blood Advances, 5(2), 604-619.
  • Cervantes, F., & Tefferi, A. (2021). Primary myelofibrosis: 2021 update on diagnosis, risk-stratification and management. American Journal of Hematology, 96(1), 145-162.
  • Arber, D. A., et al. (2022). The 5th edition WHO Classification of Myeloid Neoplasms and Acute Leukemias. Leukemia, 36(5), 1253-1274.
  • Cortes, J., & Radich, J. (2024). Chronic myeloid leukemia: 2024 update on frontline therapy. Journal of Clinical Oncology, 42(4), 345-356.
  • NCCN (2024). Acute Myeloid Leukemia, Version 3.2024. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology., 1-152.