Avusturya’da 53, Almanya’da ise 80 mesleki hastalık yasal olarak tanınmaktadır. Bu hastalıklar doğrudan mesleki maruziyetle ilişkilendirilmiştir. Örneğin, asbest maruziyeti sonucu gelişen hastalıklar artık daha sık tanınmakta, asbest kullanımı AB genelinde yasaklanmıştır. Hatta COVID-19 bile belirli meslek grupları için (sağlık, bakım, laboratuvar) meslek hastalığı olarak tanımlanabilmektedir.
Toplamda 8 kategori altında sınıflandırılır:
- Solunum-akciğer hastalıkları
- Deri hastalıkları
- Enfeksiyon hastalıkları
- Kas-iskelet sistemi bozuklukları
- Fiziksel etkenlere bağlı hastalıklar
- Kimyasal etkenlere bağlı hastalıklar
- Malign tümörler
- Diğer kategoriler
Bu hastalıkların tanınması ve bildirilmesi için özel formlar mevcuttur. Hatta stajyerler ve öğrenciler için bile mesleki hastalık bildirimi mümkündür. Örneğin bir fırıncının ‘fırıncı astımı’ geliştirmesi bu kapsamda değerlendirilebilir.
Enfeksiyon kategorisine örnek olarak ormancılarda sık görülen borreliyoz (Lyme hastalığı) verilebilir.
Malign hastalıklarda ise özellikle ağır metallerle temas sonucu gelişen tümörler (ör. akciğer kanseri, mesane tümörü) tanımlanır.
Kulak Burun Boğaz (HNO) kaynaklı meslek hastalıkları Almanya’da bildirilenlerin %55’ini oluşturur.
Pnömokonyozlar ise kollajen ve kollajen olmayan tipler olarak ikiye ayrılır:
- Asbestozis: Asbest liflerine bağlı olarak gelişir. Akciğerde farklı şekillerde görülebilir. Örneğin: pleural mezotelyom (asbeste bağlı kanser).
- Siderozis: Demir oksit partiküllerine uzun süreli (>10 yıl) maruziyet gerektirir.
- Antrakoz (kömür tozu): Genellikle non-kollajen tipte birikim yapar.
Bunlar, ILO Radyolojik Sınıflaması kapsamında değerlendirilir.
Obstrüktif akciğer hastalıkları (ör. KOAH), kimyasal irritanlara (ör. asetik asit türevleri) bağlı olabilir.
Toksik genezde örneğin asetaldehit gibi maddeler ön plandadır.
Pamuk işçilerinde görülen Byssinose (“Baumwoll-Lunge”) tipik bir meslek hastalığıdır.
Eksojen alerjik alveolit ise kuş üreticilerinde veya tarım işçilerinde gözlenir.
TÜRKİYE’DE MESLEK HASTALIKLARI
Türkiye’de mesleki hastalıklar, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. maddesi ve Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü (SİT) ile düzenlenmiştir. Liste 5 ana kategoriye ayrılır:
- A Grubu: Kimyasal maddelere bağlı hastalıklar
- B Grubu: Deri hastalıkları
- C Grubu: Pnömokonyozlar ve akciğer hastalıkları
- D Grubu: Enfeksiyon hastalıkları
- E Grubu: Fiziksel etkenlere bağlı hastalıklar
Toplamda yaklaşık 120 meslek hastalığı listelenmiştir. Örnekler:
- A-13: Benzene bağlı aplastik anemi
- C-3: Silikozis (kuvars tozuna bağlı)
- C-4: Byssinose (pamuk tozuna bağlı astım)
- D-2: Tüberküloz (sağlık çalışanlarında)
- E-5: Gürültüye bağlı işitme kaybı
Türkiye’de işverenler, şüpheli meslek hastalığını 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. Sağlık kurumlarının bildirim süresi 10 gündür.
Tanı koymaya yetkili merkezler, SGK ile sözleşmeli üniversite hastaneleri, eğitim ve araştırma hastaneleri ile meslek hastalıkları hastaneleridir.
%10 ve üzeri iş göremezlik saptandığında sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilir. Türkiye’deki sistem, Avrupa ülkeleriyle benzer yapıya sahip olmakla birlikte, kas-iskelet ve psikososyal hastalıklar henüz kapsam dışında kalmıştır.
Ancak SGK, 2025 yılı itibarıyla listeyi ILO’nun en güncel tavsiyeleri doğrultusunda genişletmek üzere çalışmalar yürütmektedir.
