Nervus Glossopharyngeus (IX. Kranial Sinir)

tarafından | Nis 11, 2015 | Anatomi, Terminoloji | 0 yorum

Genel Tanım
Nervus glossopharyngeus, IX. kranial sinir olarak sınıflandırılır (Bkz. Nervus; Glossopharyngeus). Hem motor hem de duyusal lifler içeren karma bir sinirdir. Farengeal kas sisteminin innervasyonunda görev alır ve bu yönüyle özel visseral eferent (SVE) lifler taşır. Ayrıca aşağıdaki tipte duyusal lifleri de içerir:

  • Genel somatik afferent (GSA): Deri ve mukozal yüzeylerden gelen genel duyular.
  • Genel visseral afferent (GVA): Karotis sinüsü ve karotis cisimciğinden gelen visseral duyular.
  • Özel visseral afferent (SVA): Dilin arka üçte birinden gelen tat duyusu.
  • Genel visseral eferent (GVE): Parotis bezine parasempatik innervasyon.

Yutma refleksi ve tat alma gibi işlevlerde önemli bir rol oynar.

Embriyolojik Köken

Nervus glossopharyngeus, brankial ark sinirleri arasında yer alır ve üçüncü brankial ark kökenlidir. Bu nedenle, bu arkın türevi olan tüm kasları (örneğin musculus stylopharyngeus) motor olarak innerve eder. Üçüncü brankial ark, aynı zamanda bazı visseral yapıları da oluşturur; dolayısıyla sinir hem motor hem de duyusal komponentler taşır.

Anatomik Seyir

Kraniyal Çıkış ve Ganglionlar
Sinir, medulla oblongata seviyesinde, oliva (zeytin) yapısının lateralinden çıkar ve kafa boşluğunu foramen jugulare aracılığıyla terk eder. Bu foramenden geçerken iki önemli ganglion içerir:

  • Ganglion superius (üst ganglion): Tamamen somatik duyusal liflerden oluşur.
  • Ganglion inferius (alt ganglion veya petrosum): Hem visseral hem de özel duyusal lifler içerir.

Boyun Bölgesi Seyri
Foramen jugulare’den çıktıktan sonra sinir, musculus stylopharyngeus kasının arka kenarından kaudal yöne doğru ilerler ve bu kası motor olarak innerve eder. Seyri boyunca arteria carotis interna’nın anterolateralinden geçer.

Dil ve Terminal Dallar
Glossofaringeal sinir, musculus stylopharyngeus ile musculus styloglossus arasında seyreder ve dilin arka üçte birlik kısmına ulaşarak burada terminal dallarına ayrılır. Bu dallar aracılığıyla dilin arka bölümünden tat ve genel duyu alır ve parotis bezine parasempatik lifler gönderir.

Nükleer Organizasyonu

Harika, o hâlde Nervus glossopharyngeus (IX. kranial sinir)‘in nükleer organizasyonu ile başlayalım. Nükleuslar, bu sinirin taşıdığı farklı lif türlerinin medulla oblongata’daki anatomik ve fonksiyonel kaynaklarını temsil eder. Glossofaringeal sinir, karma (mixed) bir sinir olduğu için hem motor hem de duyusal nükleuslara sahiptir. Aşağıda bu nükleusların detaylı ve sistematik bir açıklamasını bulabilirsin:

Glossofaringeal sinir medulla oblongata’da dört temel nükleusla ilişkilidir:

1. Nucleus ambiguus

  • Lif tipi: Özel visseral eferent (SVE)
  • Fonksiyon: Brankiyojenik kasları, yani üçüncü brankial ark kökenli kasları (özellikle musculus stylopharyngeus) innerve eden motor liflerin kaynağıdır.
  • Anatomik konum: Medulla oblongata’da, formatio reticularis içinde yer alır.
  • Ayrıca: Vagus (X) ve aksesuar sinirle (XI) ortaktır, bu nedenle bu üç sinir arasında motor liflerin bazı fonksiyonel örtüşmeleri söz konusudur.

2. Nucleus salivatorius inferior

  • Lif tipi: Genel visseral eferent (GVE)
  • Fonksiyon: Parotis bezine parasempatik sekretomotor lifleri gönderir.
  • Seyir özelliği:
    • Preganglionik parasempatik lifler, nervus petrosus minor aracılığıyla ganglion oticum’a ulaşır.
    • Burada sinaps yaptıktan sonra postganglionik lifler nervus auriculotemporalis üzerinden glandula parotis’e ulaşır.

3. Nucleus tractus solitarii (pars gustatoria)

  • Lif tipi: Özel visseral afferent (SVA)
  • Fonksiyon: Dilin arka üçte birinden gelen tat duyusunu alır.
  • Anatomik detay: Tat duyusunu taşıyan diğer sinirlerle (VII ve X) ortak nükleustur.
  • Not: Dilin ön 2/3’ü (chorda tympani ile VII. sinir aracılığıyla) ve epiglot bölgesi (X. sinir) de bu nükleusa projekte olur.

4. Nucleus tractus solitarii (pars generalis)

  • Lif tipi: Genel visseral afferent (GVA)
  • Fonksiyon: Karotis sinüsü (baroreseptör) ve karotis cisimciği (kemoreseptör) gibi visseral yapıların duyusunu alır.
  • Fizyolojik önemi: Kardiyorespiratuar reflekslerde kritik bir rol oynar.
  • Örnek refleks: Sinokarotid refleksi — arteriyel basınç değişimlerine yanıt.

5. Nucleus spinalis nervi trigemini

  • Lif tipi: Genel somatik afferent (GSA)
  • Fonksiyon: Kulak, orofarinks ve arka 1/3 dil mukozasından gelen ağrı, sıcaklık ve dokunma duyularını işler.
  • Özelliği: Glossofaringeal sinir, trigeminal sistemin bu nükleusuna projekte olan tek olmayan kranial sinir değildir; yüz ve baş bölgesindeki somatik duyular için ortak projeksiyon alanıdır.
Keşif

1. Antik Dönem: Galenos (M.S. 129–210)

  • Galenos, Roma İmparatorluğu döneminde yaşamış, antik tıbbın en etkili figürlerinden biridir.
  • Hayvan kadavraları üzerinde yaptığı diseksiyonlarda kranial sinirleri tanımlamaya çalışmış, ancak bu sinirlerin çoğu birbiriyle karıştırılmıştır.
  • Galenos’un sistemi yedi kranial sinir tanımı içerir ve bugünkü IX. sinir bu tanımda özel olarak ayırt edilememiştir.
  • Nervus glossopharyngeus muhtemelen onun “dil ve yutakla ilişkili sinirler” sınıflandırmasında yer alıyordu.

2. Rönesans Anatomisi: Andreas Vesalius (1514–1564)

  • Vesalius, “De Humani Corporis Fabrica” (1543) adlı eseriyle sistematik insan diseksiyonunu başlattı.
  • Kranial sinirler ilk kez daha ayrıntılı şekilde tanımlanmıştır.
  • Ancak sinirlerin fonksiyonel ayrımı ve numaralandırılması Vesalius döneminde hâlâ net değildi.

3. 17. Yüzyıl: Thomas Willis (1621–1675)

  • İngiliz anatomist Thomas Willis, beyin anatomisinin sistematik tanımında öncüdür.
  • Kranial sinirleri daha ayrıntılı biçimde tanımlamış, bazılarını işlevlerine göre sınıflandırmıştır.
  • Nervus glossopharyngeus’un otonomik ve duysal fonksiyonları ilk kez burada daha net fark edilmiştir.

4. 18. Yüzyıl: Soemmerring Sistemi (Samuel Thomas von Soemmerring, 1755–1830)

  • Soemmerring, 1788 yılında kranial sinirleri bugünkü gibi I’den XII’ye kadar numaralandıran sistemi oluşturmuştur.
  • Bu sınıflandırma içinde Nervus Glossopharyngeus IX. kranial sinir olarak tanımlanmıştır.
  • Bu, sinirin modern anlamda tanınması ve isimlendirilmesi açısından dönüm noktasıdır.

Terminoloji ve İşlev

  • “Glossopharyngeus” ismi, Yunanca “glossa” (dil) ve “pharynx” (yutak) kelimelerinden türetilmiştir.
  • Sinirin hem somatik motor, hem duysal (tat ve genel duyu), hem de otonom (parasempatik) işlevleri vardır.
  • Keşiften ziyade, sinirin fonksiyonel ayrışımı 19. yüzyılda Claude Bernard, Johannes Müller ve diğer fizyologların çalışmalarıyla gelişmiştir.
İleri Okuma
  1. Galenos (yaklaşık 170) — “De usu partium corporis humani” (Latince çeviri): kranial sinirlerin ilk tanımlamaları.
  2. Vesalius, A. (1543). De Humani Corporis Fabrica. Basel: Oporinus.
  3. Willis, T. (1664). Cerebri Anatome. London: Martyn and Allestry.
  4. Soemmerring, S. T. (1788). Über die körperlichen Unterschiede des menschlichen Gehirns. Frankfurt.
  5. Müller, J. (1833). Handbuch der Physiologie des Menschen. Coblenz.
  6. Bernard, C. (1855). Leçons sur les propriétés physiologiques des nerfs. Paris.

Bir Cevap Yazın

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.