Oklüzyon

Oklüzyon** terimi Latince ob (“karşı” anlamına gelir) ve claudō (“kapatıyorum, engelliyorum” anlamına gelir) sözcüklerinden türetilmiştir. Bu, occlūdō (“kapatıyorum veya sınırlıyorum; kısıtlıyorum”) ve daha sonra “engellemek, kapatmak veya tıkamak” anlamına gelen occlūsiō, occlūsiōnis‘e dönüşmüştür. Bu kapatma veya tıkama kavramı hem tıbbi hem de dişçilik bağlamlarında geniş bir şekilde geçerlidir.

Genel Tıpta (Patoloji) Tıkanıklık:

• Tıbbi bağlamda Tıkanma, içi boş bir organın veya damarın**, özellikle de *kan damarlarının* tamamen veya kısmen tıkanması anlamına gelir. Tıkanıklık, oksijen bakımından zengin kan akışını azaltabilir veya tamamen durdurabilir ve kalp, beyin veya ekstremiteler gibi etkilenen doku için ciddi sonuçlara yol açabilir. Tıkanmanın şiddeti kısmi (tıkanma) ile tam (tam tıkanma) arasında değişebilir, tam tıkanma kan akışının olmaması nedeniyle daha yüksek hasar riski oluşturur.

Diş Oklüzyonu:

• Diş hekimliğinde oklüzyon, çeneler kapalıyken üst ve alt dişlerin hizalanma şeklini ifade eder. Bu konumlandırma düzgün çiğneme, konuşma ve genel ağız sağlığı için çok önemlidir. Diş oklüzyonu** genellikle diş hekimleri tarafından diş aşınması, çene ağrısı veya ısırma anormallikleri gibi sorunlara neden olabilecek yanlış hizalanmaları belirlemek için incelenir. Oklüzyonun yanlış hizalanması temporomandibular eklem (TME) bozuklukları, baş ağrıları veya diş hasarı gibi çeşitli komplikasyonlara yol açabilir.

• Obstrüksiyon**: Bir yolun, damarın veya hava yolunun *kısmi tıkanıklığını* ifade eder. Kan damarları bağlamında, bir tıkanıklık kan veya diğer sıvıların akışını azaltır ancak tamamen durdurmaz. Genellikle hala bir miktar geçişe izin verir, ancak tehlikeye girer.
• Oklüzyon: Tam bir tıkanıklığı tanımlar. Kan damarlarında tıkanıklık akışı tamamen durdurur ve tedavi edilmediği takdirde doku ölümü gibi daha ciddi sonuçlara yol açar. Diş hekimliğinde, çene kapandığında dişlerin tam olarak hizalanmasını ifade eder, ancak hava akışında veya seste bir tıkanıklığı da tanımlayabilir.

**Oklüzyon Diş Çürüğü ile Aynı Şey midir?

• Hayır, oklüzyon çene kapalıyken dişlerin hizalanmasını ve etkileşimini ifade eder. Diğer yandan çürükler diş çürüğü alanlarıdır. Ancak, oklüzal çürükler kötü fırçalama teknikleri nedeniyle azı dişlerinin ısırma yüzeylerinde oluşabilir. Florür tedavileri bu tür çürüklerin önlenmesine veya tedavi edilmesine yardımcı olabilir.

**Oklüzyon Diş Hekimleri Tarafından Nasıl Değerlendirilir?

• Diş hekimleri oklüzyonu değerlendirmek için çeşitli yöntemler kullanırlar:
  • İşaretleme Mürekkebi (Oklüzal Göstergeler)**: Diş hekimleri dişlere özel bir mürekkep uygular ve hastadan ısırmasını ister. Mürekkep, dişlerin nereye temas ettiğini gösteren izler bırakır. Bu işaretler, herhangi bir yanlış hizalamanın veya aşırı kuvvet alanlarının belirlenmesine yardımcı olur.
  • İnterkuspal Pozisyon**: Diş hekimleri, *maksiller (üst)* ve mandibular (alt) molar ve kanin dişlerin birbirlerine göre nasıl hizalandığını incelemek için hastanın yanağını geri çekebilir.

Diş Oklüzyonunun Düzeltilmesi:

• Yanlış hizalanmış veya travmatik oklüzyon dişlerde ve eklemlerde aşırı aşınma ve zorlanmaya yol açabilir. Diş hekimleri oklüzal dengeleme olarak bilinen ve dişlerin ısırma yüzeylerini dikkatlice taşlayıp yeniden şekillendirdikleri bir prosedür kullanırlar. Bu, yanlış hizalamayı düzeltir, ısırma kuvvetlerini daha eşit bir şekilde dağıtır ve çürük veya diş hasarı riskini azaltır.

1. Çapraz ısırma: Üst dişlerden biri veya daha fazlası alt dişlerin içine girdiğinde oluşur. Bu yanlış hizalama dişlerde aşınmaya ve çene ağrısına neden olabilir.
2. Açık ısırık: Genellikle parmak emme veya dil itme nedeniyle ağız kapalıyken üst ve alt dişlerin birleşmediği bir durumu ifade eder.
3. Overbite: Üst ön dişler alt ön dişlerle önemli ölçüde örtüştüğünde ortaya çıkar. Bu durum tedavi edilmediği takdirde diş aşınmasına ve çene sorunlarına yol açabilir.
4. Alt ısırma: Alt dişler üst dişlerden daha fazla çıkıntı yaptığında, çene ağrısına veya çiğneme zorluğuna yol açabilecek yanlış hizalamaya neden olur.

Bir kişinin çenesini kapatırken dişlerinin bir araya gelme şekli (ısırma), aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok faktörden etkilenir:

1. Dişler: Dişlerin hizalanması, aralıkları ve sağlığı oklüzyonu önemli ölçüde etkiler.
2. Kaslar ve Sinirler: Çene hareketlerini kontrol eden kaslar ve sinirler dişlerin bir araya gelmesinde kilit rol oynar. TME bozuklukları gibi buradaki herhangi bir işlev bozukluğu oklüzyonu değiştirebilir.
3. Kemikler: Çene kemiği ve kafatası yapısı dişlerin nasıl hizalanacağını ve etkileşime gireceğini belirler. Gelişimsel veya genetik faktörler oklüzyonda doğal varyasyonlara yol açabilir.
4. Duruş: İlginç bir şekilde, bir kişinin duruşu, özellikle baş ve boyun, dişlerin hizalanmasını ve oklüzyonu etkileyebilir. Kötü duruş çeneye yük bindirebilir ve dişlerin bir araya gelme şeklini etkileyebilir.

**Bir Oklüzyon Ne Kadar Ciddidir?

• Diş Oklüzyonu**: Tedavi edilmezse, diş oklüzyonu sorunları zaman içinde önemli sorunlara neden olabilir. Yanlış hizalama *TMJ bozukluklarına*, *diş aşınmasına* ve kronik ağrıya yol açabilir. Ciddi oklüzyon sorunlarını düzeltmek için ortodontik tedavi veya ameliyat gerekebilir.
• Vasküler Oklüzyon**: Damar tıkanıklığı (atardamarların veya toplardamarların tıkanması) durumunda, durum hayati tehlike oluşturabilir. Örneğin, bir *arteriyel oklüzyon* tedavi edilmezse dört ila altı saat içinde kalıcı doku hasarına neden olabilir ve kalp krizi, felç veya periferik arter hastalığı gibi durumlara yol açabilir.

**Tıkanıklık Ağrıya Neden Olabilir mi?

• Diş Ağrısı**: Evet, yanlış hizalanmış bir oklüzyon *çene ağrısı*, *baş ağrısı* ve çiğneme veya konuşma sırasında rahatsızlığa neden olabilir. Anormal oklüzyondan kaynaklanan TME bozuklukları kronik ağrıya ve sınırlı çene hareketine neden olabilir.
• Retinal Vasküler Oklüzyon**: Bu durum retinadaki kan damarlarının tıkanması anlamına gelir. Genellikle fiziksel ağrıya neden olmazken, *görme değişikliklerine* veya kaybına neden olabilir ve tedavi edilmezse hasar kalıcı olabilir.

Diş Hekimliğinde Oklüzyonun Test Edilmesi ve Değerlendirilmesi

1. Oklüzyon için Dişlerin İşaretlenmesi: Diş hekimleri, bir hastanın dişlerinin nasıl bir araya geldiğini değerlendirmek için genellikle oklüzal işaretleme bandı veya mürekkep kullanır. Geride bırakılan işaretler, dişler arasındaki temas noktalarını göstererek yanlış hizalamayı veya belirli dişler üzerindeki aşırı baskıyı belirlemeye yardımcı olur.
2. Oklüzyon Sınıfını Kontrol Etme: Hastanın oklüzyonunu değerlendirmek için diş hekimi maksiller ve mandibular molarların interküspal pozisyonda nasıl hizalandığını kontrol eder. Bu, oklüzyonu yandan görmek için yanağın geri çekilmesini ve üst ve alt azı dişlerinin düzgün hizalanıp hizalanmadığının kontrol edilmesini içerir.
3. Oklüzyonu Ayarlama: Travmatik veya uygunsuz oklüzyon oklüzal ayarlama veya dengeleme yoluyla düzeltilebilir. Bu prosedür, temas noktalarını eşitlemek için dişlerin ısırma yüzeylerinin yeniden şekillendirilmesini içerir ve belirli dişler üzerindeki gerilimi ve aşınmayı azaltır. Ağır vakalarda, ısırığı düzeltmek için diş teli veya aligner gibi ortodontik tedavilere ihtiyaç duyulur.

1. Antik Kökenler ve Latince Etimoloji

• Oklüzyon** terimi Latince ob (karşı) ve claudō (kapatmak) kelimelerinden gelir, daha sonra occlūdō (kapatıyorum veya engelliyorum) ve occlūsiō (engellemek veya kapatmak) kelimelerine dönüşmüştür. Bu dilsel kök, gelecekte başta tıp ve dişçilik terminolojisi olmak üzere çeşitli alanlarda kullanılmasının temelini oluşturmuştur.

2. 19. Yüzyıl: Isırık Hizalaması Üzerine Erken Dönem Dental Çalışmalar

• 19. yüzyılda diş hekimleri, üst ve alt dişlerin konumunun çiğneme etkinliğini, ağız sağlığını ve genel diş fonksiyonunu etkilediğini kabul ederek, ısırık hizalaması açısından oklüzyon üzerinde resmi olarak çalışmaya başladılar. Diş hekimleri, dişlerin sağlıklı bir ısırıkta nasıl bir araya gelmesi gerektiğini tanımlamak için erken sınıflandırma sistemleri geliştirdiler.

3. 1900’ler: Edward Angle’ın Maloklüzyon Sınıflandırması

• Modern ortodontinin babası olarak kabul edilen Edward Angle, 20. yüzyılın başlarında Angle’ın Maloklüzyon Sınıflandırmasını tanıttı. Isırma tiplerini üç ana sınıfa ayırmıştır: Sınıf I (normal oklüzyon), Sınıf II (overbite) ve Sınıf III (underbite). Bu sınıflandırma günümüzde ortodontide yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir ve oklüzyonun diş sağlığındaki rolünün anlaşılmasında önemli bir kilometre taşı olmuştur.

4. 1950’lar: Protetik Diş Tedavisi ve Restoratif Diş Hekimliğinde Gelişmeler

• 20. yüzyılın ortalarında prostodonti ve restoratif diş hekimliği protez, kron ve köprü gerektiren hastalarda diş oklüzyonunun nasıl ele alındığı konusunda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu alanlar, uygun çene hizalamasının sağlanması ve diş protezlerinin aşınmasının önlenmesinde oklüzyonun önemine odaklanmaya başladı. Isırık hizalamasını düzeltmeye yönelik bir teknik olan Oklüzal dengeleme, restoratif diş çalışması olan hastalar için temel bir prosedür haline geldi.

5. 1970’lars: TME Bozukluğunun Tanınması

• 1970’lerde tıp ve diş hekimliği uzmanları oklüzyon ile temporomandibular eklem (TME) bozuklukları arasındaki bağlantıyı giderek daha fazla fark ettiler. Yanlış hizalanmış oklüzyonun (maloklüzyon) TME’de çene ağrısına, baş ağrısına ve kronik rahatsızlığa katkıda bulunduğu bulunmuştur. Bu dönemde oklüzal splintler ve ısırık hizalamasını iyileştirerek TME ile ilişkili ağrıyı hafifletmek için tasarlanmış diğer tedaviler geliştirildi.

6. 1980’ler: Oklüzyon Değerlendirmesinde Teknolojik Gelişmeler

• 1980’ler diş teknolojisinde oklüzyonun daha doğru değerlendirilmesine olanak tanıyan gelişmeleri beraberinde getirdi. Diş hekimlerinin ısırma kuvvetini ve temas noktalarını daha hassas bir şekilde ölçmesine yardımcı olmak için oklüzal işaretleme kağıdı ve dijital oklüzyon analizörleri gibi araçlar geliştirilerek maloklüzyon için teşhis ve tedavi sonuçları iyileştirildi.

7. 2000’ler: Ortodontik Tedaviler ve Clear Aligners

• 21.yüzyıl, invaziv olmayan yöntemlerle oklüzyonu iyileştirmeye odaklanan Invisalign gibi şeffaf hizalayıcı ortodontinin yükselişine tanık oldu. Bu yenilikler, hastaların geleneksel diş telleri olmadan ısırma sorunlarını düzeltmelerine olanak sağladı. Aynı zamanda ortodontik araştırmalar, gelecekteki diş ve TMJ sorunlarını önlemek için kararlı bir oklüzyon elde etmenin önemini vurguladı.

8. Modern Zamanlar: Kapsamlı Diş Hekimliğinde Oklüzyon

• Günümüzde oklüzyon, kapsamlı diş hekimliği ve protodonti alanında, özellikle de dental implantlar, köprüler ve tam ağız restorasyonlarını içeren prosedürlerde merkezi bir kavram olmaya devam etmektedir. Diş hekimleri ve ortodontistler, optimum ağız sağlığı için oklüzyonu dengelemeyi amaçlayan hassas tedaviler oluşturmak üzere 3D görüntüleme ve bilgisayarlı oklüzal analiz gibi gelişmiş dijital araçlar kullanmaktadır.

1. Angle, E. H. (1907). Classification of Malocclusion. Dental Cosmos, 49, 248-264.
2. Sicher, H., & Du Brul, E. L. (1975). The Anatomy of Occlusion. Dental Science.
3. McNamara, J. A. (1981). Components of Class II Malocclusion in Children 8-10 Years of Age. The Angle Orthodontist, 51(3), 177-202.
4. Ramfjord, S. P., & Ash, M. M. (1983). Occlusion. W.B. Saunders Company.
5. Mohl, N. D., Zarb, G. A., Carlsson, G. E., & Rugh, J. D. (1988). A Textbook of Occlusion. Quintessence Publishing.
6. Palla, S. (2002). Occlusion: From Confusion to Clarity. Journal of Prosthetic Dentistry, 88(4), 370-375.
7. Lundeen, H. C., & Gibbs, C. H. (1982). Advances in Occlusal Technology and Function. Journal of Prosthetic Dentistry, 48(6), 699-704.
8. Nishiyama, A., & Yamashita, A. (2003). Relationship Between Malocclusion and Temporomandibular Joint Disorders: A Review. International Journal of Oral & Maxillofacial Surgery, 32(3), 240-245.