Siklizin

Siklizin Etimolojisi

“Siklizin” adı, kimyasal yapısındaki “siklo-” (cyclo-) öneki ile “piperazin” sözcüğünün birleşiminden türetilmiştir.
“Cyclo-” Latince ve Yunanca kökenli olup “halka” veya “dairesel yapı” anlamına gelir; “piperazin” ise ilacın çekirdek yapısını oluşturan azotlu halka bileşiğidir.

1. Giriş

Siklizin, birinci nesil antihistaminikler grubuna dahil, piperazin türevi bir ilaçtır.
Antialerjik ve antiemetik özelliklere sahip olan siklizin, özellikle hareket hastalığına (taşıt tutması), bulantı ve kusmaya karşı yaygın şekilde kullanılmıştır.
Siklizin içeren ticari ürünlerden Marzine®, 2008 yılından beri piyasada bulunmamaktadır; buna karşın, benzer etkilere sahip diğer antihistaminik ilaçlar (ör. dimenhidrinat, meklozin) halen mevcuttur.

2. Kimyasal Yapı ve Özellikler

Siklizin, kimyasal olarak C18H22N2 formülüne sahip bir piperazin türevidir; moleküler ağırlığı 266,38 g/mol’dür.
Klinik uygulamada genellikle siklizin hidroklorür (hydrochloride) tuzu halinde kullanılmıştır.

3. Farmakolojik Etkiler

Antihistaminik Etki: Histamin H1 reseptör antagonistidir; alerjik reaksiyonların semptomlarını azaltır.
Antiemetik Etki: Bulantı ve kusmayı önler, özellikle vestibüler sistem kaynaklı olanlarda etkilidir.
Antivertiginöz Etki: Baş dönmesini azaltır.
Sedatif Etki: Merkezi sinir sistemi üzerinde yatıştırıcı (sedatif) etkisi bulunur.
Siklizin, birinci nesil antihistaminiklerin tipik özelliği olarak kan-beyin bariyerini kolaylıkla geçebilir ve bu nedenle belirgin sedasyon yapabilir.

4. Endikasyonlar ve Kullanım Alanları

Hareket Hastalığı (Motion Sickness): Deniz, hava veya kara yolculuğunda meydana gelen mide bulantısı ve kusmayı önlemede kullanılmıştır.
Bulantı ve Kusma: Diğer nedenlere bağlı (örneğin postoperatif, gebelik, ilaçlar) bulantı ve kusmada etkili bulunmuştur.
Baş Dönmesi (Vertigo): Vestibüler disfonksiyon veya başka nedenlerle ortaya çıkan baş dönmesinin tedavisinde de kullanılmıştır.
Alerjik Durumlar: Saman nezlesi (alerjik rinit) ve diğer hafif alerjik reaksiyonların tedavisinde, ancak günümüzde bu endikasyon için nadiren tercih edilmektedir.

5. Klinik Kullanım ve Alternatifler

Siklizin içeren Marzine® adlı preparat piyasadan çekilmiştir (2008).
Alternatif olarak, benzer farmakolojik profile sahip dimenhidrinat veya meklozin gibi antihistaminik ajanlar kullanılabilir.
Bu ajanlar, özellikle taşıt tutması ve vestibüler kökenli bulantı/vertigo tedavisinde yaygın olarak reçete edilmektedir.

6. Yan Etkiler ve Güvenlilik

Siklizin kullanımı ile en sık görülen yan etki sedasyondur; yorgunluk, uyuşukluk, dikkat azalması yapabilir.
Antikolinerjik yan etkiler (ağız kuruluğu, bulanık görme, idrar retansiyonu, kabızlık) nadiren görülebilir.
Özellikle yaşlılarda ve çocuklarda merkezi sinir sistemi yan etkileri daha belirgin olabilir.

7. Tarihçe ve Özel Kullanımlar

Siklizin, antihistaminiklerin klinik kullanıma ilk giren örneklerinden biridir.
Tarihsel olarak dikkat çeken kullanımlarından biri, NASA’nın Apollo uzay görevlerinde astronotlarda gelişebilecek bulantı ve kusmaya karşı siklizin tercih etmesidir.

8. Özet

Siklizin, antihistaminik ve antiemetik etkileri nedeniyle uzun yıllar boyunca yaygın şekilde kullanılmıştır.
Günümüzde mevcut değildir, fakat etkilerine benzer ajanlarla (dimenhidrinat, meklozin) tedavi sürdürülmektedir.

Keşif

1. İlk Sentez ve Keşif

Siklizin (cyclizine), ilk olarak 1940’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde araştırmacı kimyagerler tarafından piperazin türevleri üzerine yapılan çalışmalar sırasında sentezlenmiştir.
1947 yılında William F. Riker ve meslektaşları tarafından antihistaminik ve antiemetik etkilerinin deneysel olarak gösterilmesiyle tıbbi kullanımı gündeme gelmiştir.
Siklizin’in bulantı ve kusmaya karşı etkili olduğu ilk kez hayvan deneylerinde ve sonrasında insanlarda gözlemlenmiştir.

2. Klinik Kullanıma Girişi

Siklizin, 1940’ların sonlarında özellikle taşıt tutması ve vestibüler kökenli bulantı-kusma tedavisinde kullanılmak üzere ABD’de tıbbi ürün olarak piyasaya sunulmuştur.
İlaç, Marzine® ticari adıyla piyasaya çıkmış ve kısa sürede geniş klinik kabul görmüştür.
O dönemde siklizin, ilk nesil antihistaminikler arasında antiemetik olarak en etkili ve en az yan etkiye sahip ajanlardan biri olarak değerlendirilmiştir.

3. NASA ve Uzay Tıbbında Kullanımı

Siklizin’in tarihsel öneminin arttığı bir diğer alan ise, 1960’lar ve 1970’lerde ABD’nin Apollo uzay programında, astronotlarda “uzay hareket hastalığı”nı (space motion sickness) önlemek amacıyla kullanılmasıdır.
NASA, siklizin’i bu amaçla seçmiş ve ilacı uzay görevlerinde astronotlara uygulamıştır.
Bu kullanım, siklizin’in sadece yeryüzünde değil, yerçekimsiz ortamlarda da antiemetik etkinliğe sahip olduğunu göstermiştir.

4. Günümüzde Durumu

2000’li yılların başında siklizin içeren ürünler birçok ülkede piyasadan çekilmiştir; Marzine® bunlardan biridir.
Tarihsel olarak ise, siklizin; antihistaminiklerin, özellikle antiemetik kullanımda, modern farmakolojinin gelişiminde önemli bir örneği olarak kabul edilmektedir.

İleri Okuma

Riker, W.F. (1947). Antihistaminic and antiemetic properties of cyclizine hydrochloride. The American Journal of the Medical Sciences, 213(3), 343-349.
Riker Laboratories, Inc. (1950). Cyclizine hydrochloride: clinical and experimental studies. Riker Laboratories Publications.
Kohl, R.L., Homick, J.L., & Schneider, S. (1983). Antimotion Sickness Drugs for Space Flight: A Review of Pharmacological Countermeasures. Aviation, Space, and Environmental Medicine, 54(2), 158-163.
Collins, G.G., & Wiseman, L.R. (1996). Cyclizine: a review of its pharmacological properties and therapeutic efficacy in the management of nausea and vomiting. Drugs, 52(4), 528-540.
Graudins, A., et al. (2011). Comparative efficacy and safety of medications for motion sickness: an evidence-based evaluation. Australian Prescriber, 34(5), 151-155.
White, K.L., et al. (2017). Antihistamines and Antiemetics: A Review of Current Guidelines and Clinical Use. Therapeutic Advances in Chronic Disease, 8(5-6), 117-128.