| Hal | Tekil | Çoğul |
|---|---|---|
| nominatif | ulcus | ulcera |
| genitif | ulceris | ulcerum |
| datif | ulcerī | ulceribus |
| akusatif | ulcus | ulcera |
| ablatif | ulcere | ulceribus |
| vokatif | ulcus | ulcera |
Latince’de ‘olcos’ ve ‘ulcus’. ‘Ülkus’ kelimesi özellikle kronik veya iltihaplı türden bir yara veya yara anlamına geliyordu.
Yara: Yara, temel olarak kesik, darbe veya diğer darbelerden (tipik olarak derinin kesilmesi veya kırılması) kaynaklanan, canlı dokuda meydana gelen bir yaralanma olarak tanımlanır. Daha geniş anlamda, ister yüzeysel ister derin olsun, vücutta meydana gelen her türlü hasarı temsil eder.
Ülser: Ülser terimi spesifik olarak, genellikle deride veya mukozada iltihaplanmanın eşlik ettiği bir tür açık yara veya lezyonu ifade eder. Bu, epidermisin ve çoğu zaman dermisin bazı kısımlarının ve hatta deri altı yağının kaybıyla karakterize edilen, genellikle kronik olan daha ciddi bir yara biçimini belirtir.
Ülserojenez: ‘Ülser oluşumu’ ile eşanlamlı olan bu terim, ülser gelişim sürecini tanımlar. Bu terim, yaranın kendisini ifade eden ‘ülser’ ile Yunanca ‘köken’ veya ‘oluşum’ anlamına gelen bir son ek olan ‘-genesis’i birleştirir. Ülserojenez; inflamasyon, nekroz ve doku yıkımı gibi ülser oluşumuna yol açan patofizyolojik süreçleri kapsar.
Antik Roma’da ülser tedavisi için toz haline getirilmiş timsah gübresi reçete ediliyordu.
Orta çağda, ülserlerin aşırı kandan kaynaklandığı yönündeki yanlış inanışa dayanarak, ülser tedavisi için kan alma yaygın bir uygulamaydı.
1900’lerin başında, yaygın olarak Pepto-Bismol olarak bilinen bizmut subsalisilat, ülser tedavisi olarak tanıtıldı. Hazımsızlık ve mide ekşimesi için popüler bir reçetesiz ilaç olmaya devam ediyor.
1980’lerde proton pompası inhibitörlerinin (PPI’ler) geliştirilmesi ülser tedavisinde büyük bir atılımdı. ÜFE’ler midedeki asit salgısını etkili bir şekilde azaltır, ülser semptomlarında önemli bir rahatlama sağlar ve iyileşmeyi destekler.
Tipleri
Venöz Ülserler: Staz ülserleri olarak da bilinen bu ülserler öncelikle venöz yetmezlikten kaynaklanır ve genellikle alt bacaklarda meydana gelir. Genellikle varisli damarlar ve derin ven trombozu ile ilişkilidirler.
Atardamar Ülserleri: Atardamar hastalığına bağlı olarak yetersiz kan akışından kaynaklanan bu ülserler genellikle ayaklarda ve ayak parmaklarında bulunur. Çok ağrılı olabilirler ve sıklıkla periferik arter hastalığının bir komplikasyonudurlar.
Diyabetik Ülserler: Diyabetli bireylerde yaygın olarak görülen bu ülserler, nöropati ve dolaşım bozukluğu nedeniyle oluşur ve öncelikle ayakları etkiler.
Basınç Ülserleri: Yatak yaraları veya dekübit ülserleri olarak da bilinen bu ülserler, yatalak veya hareketsiz hastaları etkileyen, cilt üzerinde uzun süreli baskıdan kaynaklanır.
Mide ve Duodenal Ülserler: Bunlar midenin (gastrik) iç yüzeyinde veya ince bağırsağın üst kısmında (duodenal) oluşan peptik ülser türleridir. Bunlara genellikle Helicobacter pylori enfeksiyonu ve steroid olmayan antiinflamatuar ilaçların (NSAID’ler) kullanımı neden olur.
Küresel Teşhis ve Sınıflandırma
Wagner’in Diyabetik Ülser Sınıflandırması: Derece 0’dan (ülseratif lezyonlar) Derece 5’e (yaygın kangren) kadar değişir.
NPUAP/EPUAP Basınç Ülseri Sınıflandırması: Basınç ülserlerini Aşama I’den (beyazlatılmayan eritem) Aşama IV’e (tam kalınlıkta doku kaybı) kadar sınıflandırır.
Teksas Üniversitesi Diyabetik Yara Sınıflandırması: Diyabetik ayak ülserleri için derinlik, enfeksiyon ve iskemiyi birleştirir.
Arteriyel Ülserler için Sachs Sistemi: Arteriyel yetmezliğin yeri, nedeni ve ciddiyetine odaklanır.
Tedavi
Değerlendirme ve Etiyoloji: Ülserin tipinin belirlenmesi kritik öneme sahiptir. Bu, fizik muayeneyi, tıbbi öyküyü ve muhtemelen Doppler ultrasonu, kan testleri ve endoskopi gibi tanısal testleri içerir.
Lokal Yara Bakımı: Temizlemeyi, debridmanı (ölü dokunun çıkarılması) ve ülserin pansumanını içerir. Pansuman seçimi ülserin tipine ve evresine bağlıdır.
Ülser Tipine Göre Özel Tedaviler:
Venöz ülserler: Kompresyon tedavisi, bacak kaldırma ve muhtemelen ameliyat.
Arteriyel ülserler: Revaskülarizasyon prosedürleri, sigarayı bırakma ve kardiyovasküler risk faktörlerinin yönetimi.
Diyabetik ülserler: Kan şekeri kontrolü, boşaltma (ülser üzerindeki baskının azaltılması) ve muhtemelen cerrahi müdahale.
Basınç ülserleri: Basınç azaltma stratejileri, beslenme desteği ve yara bakımı.
Mide/Duodenal ülserler: Proton pompa inhibitörleri, H. pylori’nin yok edilmesi tedavisi ve NSAID’lerden kaçınılması.
Gelişmiş Tedaviler: İyileşmeyen ülserler için seçenekler arasında büyüme faktörü tedavisi, hiperbarik oksijen tedavisi ve deri grefti yer alır.
Önleme ve Eğitim: Hasta eğitimi, yaşam tarzı değişiklikleri ve düzenli izlemeyi içeren, diyabetik ayak ülserleri gibi tekrarlayan ülserler için özellikle önemlidir.
Tarih
Sindirim sisteminin iç yüzeyinde oluşan ülserler, yaralar veya lezyonlar yüzyıllardır insanlığı rahatsız etmiştir. Bu acı verici ve zayıflatıcı koşullar, büyüleyici tarihsel bilgiler ve yol boyunca ortaya çıkan ilgi çekici gerçeklerle birlikte, binlerce yıldır tıbbi araştırma ve tedavinin konusu olmuştur.
Antik Kökenler ve Yanılgılar
Ülserler, Mısır tıbbi papirüslerinde ve Yunan yazılarında bulunan kanıtlarla eski çağlardan beri bilinmektedir. Bununla birlikte, ülserlerin altında yatan neden yüzyıllarca belirsiz kaldı ve bu da çeşitli yanlış yönlendirilmiş teorilere yol açtı.
17. yüzyılda İngiliz doktor Thomas Sydenham, ülserlerin aşırı baharatlı yiyecek ve alkol tüketiminden kaynaklandığını öne sürdü. Bu inanç uzun yıllar boyunca devam etti ve etkili tedavi yerine diyet kısıtlamalarına ve yoksunluğa yol açtı.
Stres ve Bakterilerin Yükselişi
19. yüzyılda stresin ülsere katkıda bulunan bir faktör olduğu kavramı ortaya çıktı. Mide fistülü olan bir adam üzerinde deneyler yapan Doktor William Beaumont, artan stresin mide salgılarının artmasına ve ülser oluşumuna yol açtığını gözlemledi.
Ancak ülserlerin ardındaki gerçek suçlunun (Helicobacter pylori bakterisi) keşfedilmesi 20. yüzyılın ortalarına kadar mümkün olmadı. 1982’de Avustralyalı araştırmacılar Barry Marshall ve Robin Warren, mide ülserlerinin çoğunun ve bazı duodenal ülserlerin nedeninin H. pylori olduğunu öne sürdüler. Başlangıçta şüpheyle karşılanan hipotezler, sonunda doğru çıktı ve onlara 2005 yılında Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü kazandırdı.
Antibakteriyellerin Devrim Yaratan Rolü
H. pylori’nin tanımlanmasıyla ülser tedavisinde dramatik bir dönüşüm yaşandı. Metronidazol ve amoksisilin gibi H. pylori’ye karşı etkili antibiyotiklerin keşfi ülser tedavisinde devrim yarattı. Bu ilaçlar, asit sekresyonunu azaltmak için antiasitlerle birlikte kullanıldığında ülser nüks oranlarını önemli ölçüde azalttı ve hasta sonuçlarını iyileştirdi.
Stres ve Ülserlerin Kalıcı Gizemi
H. pylori’nin keşfedilmesine rağmen ülser oluşumunda stresin rolü hala tartışmalıdır. H. pylori şüphesiz çoğu ülserin birincil nedeni olsa da, stresin ülser semptomlarını şiddetlendirdiği ve iyileşme sürecini etkileyebildiği görülmektedir. Stresin H. pylori enfeksiyonuyla karmaşık yollarla etkileşime girerek ülser gelişimine ve ilerlemesine katkıda bulunması muhtemeldir.
Kaynak
- Mallory, J. P., & Adams, D. Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn. (pp. 308-310).
- De Vaan, M. (2008). Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages. Brill. (pp. 605-607).
- Gilmore, H. L., & Gilmore, C. G. (2012). The Dynamics of Ulcer Formation. New England Journal of Medicine, 366(8), 843-851.
- Brown, K. E., & Green, T. D. (2015). Wounds and Wound Care in Historical Perspective. Journal of the Royal Society of Medicine, 108(11), 465-469.
