- Di-: Yunanca “iki” veya “çift” anlamına gelen ve molekülde iki benzer yapısal grubun varlığını gösteren bir ön ek.
- Fen-: Bileşiğin bir parçası olan benzen halka yapısını ifade eden “fenil ”den türetilmiştir. Difenhidramin iki fenil grubu içerir.
- Hidra-: Bileşiğin yapısında bir hidroksi veya hidrojenlenmiş grubun varlığına atıfta bulunur.
- Amin: Molekülde bulunan ve birçok organik bileşiğin karakteristik bir fonksiyonel grubu olan amin grubunu (-NH) ifade eder.
Böylece, difenhidramin moleküler bileşimi için tanımlayıcı bir isme ayrılabilir: iki fenil grubu, hidrojenlenmiş bir element ve bir amin fonksiyonel grubu olan bir molekül. Bu sistematik adlandırma, organik kimyada bileşikleri yapılarına göre tanımlamak ve sınıflandırmak için kullanılan konvansiyonları takip eder.
Difenhidramin, antiallerjik, antikolinerjik, antidepresan ve antiemetik özelliklere sahip, 1. nesil antihistaminik olarak sınıflandırılan çok yönlü bir ilaçtır. 1940’larda** geliştirilmiştir ve diğerlerinin yanı sıra Benadryl®, Benocten®, Nardyl Schlaf® ve Fenipic® plus dahil olmak üzere çeşitli marka isimleri altında yaygın olarak kullanılmaktadır. Difenhidramin genellikle hidroklorür tuzu olarak bulunur ve aynı zamanda dimenhidrinatın bir bileşenidir.
Kimyasal Yapı ve Özellikler
- Moleküler Formül: C₁₇H₂₁NO
- Molar Kütle: 255,4 g/mol
- Form: Suda çok çözünen beyaz kristal bir toz olan difenhidramin hidroklorür olarak bulunur.
- Sınıf: Etanolamin türevleri.
Difenhidramin yapısal olarak bir antidepresan olan fluoksetin ile ilişkilidir, çünkü her ikisi de serotonin geri alımını engeller.
Farmakolojik Etkiler
Difenhidramin çeşitli etkiler gösterir:
- Antihistaminik: H₁ histamin reseptörlerinin (merkezi ve periferik) ters agonisti.
- Antikolinerjik: Muskarinik asetilkolin reseptörlerinde antagonist.
- Antidepresan: Serotonin geri alımını bloke ederek ruh halini iyileştirici özelliklerine katkıda bulunur.
- Lokal Anestezik: Sodyum kanallarını bloke ederek uyuşma etkilerine neden olur.
- Anti-Spazmodik: Düz kasları gevşetir.
- Antiemetik: Bulantı ve kusmayı azaltır.
- Sakinleştirici: Merkezi H₁ reseptör blokajı nedeniyle uyuşukluğa neden olur.
İlacın yarılanma ömrü yaklaşık 5 saattir ancak kişinin metabolizmasına bağlı olarak değişebilir.
Endikasyonlar
Difenhidramin çeşitli endikasyonlar için onaylanmıştır, ancak onay bölgeye ve formülasyona göre değişir:
- Uyku Bozuklukları: Uykusuzluk için kısa süreli bir ilaç olarak kullanılır.
- Alerjik Durumlar: Örneğin, saman nezlesi, ürtiker, anafilaksi ve alerjik rinit.
- Pruritus: Egzama veya böcek ısırıkları gibi kaşıntılı cilt rahatsızlıkları için.
- Hareket Hastalığı: Mide bulantısı ve baş dönmesini önler ve tedavi eder.
- Soğuk Algınlığı Belirtileri: Hapşırma ve burun tıkanıklığını azaltır.
- Vertigo: Baş dönmesi semptomlarını hafifletir.
Dozaj
Dozaj, tedavi edilen duruma bağlıdır:
- Bir uyku yardımı olarak, yatmadan 15-30 dakika önce alınır.
- Tedavi süresi tıbbi değerlendirme olmaksızın iki haftayı geçmemelidir.
Kontrendikasyonlar
Difenhidramin şu hastalığı olan kişilerde kontrendikedir:
- Difenhidramine veya ilgili bileşiklere karşı aşırı duyarlılık.
- Epilepsi veya nöbet bozuklukları.
- Akut Bronşiyal Astım.
- Glokom (özellikle açı kapanması glokomu).
- İdrar retansiyonuna yol açan Prostatik Hiperplazi.
- Piloro-duodenal Obstrüksiyon.
- Miksiyon Problemleri.
- Alkol Suistimali veya madde bağımlılığı öyküsü.
- MAO inhibitörleri (örn. selegilin) ile eş zamanlı kullanım.
Kontrendikasyonlar belirli formülasyonlarda çocukları da kapsar.
İlaç Etkileşimleri
Difenhidramin çeşitli ilaçlarla etkileşime girer:
- Merkezi Depresan İlaçlar: Örneğin, barbitüratlar, benzodiazepinler, nöroleptikler ve alkol, sedasyonu yoğunlaştırır.
- Antikolinerjikler: İlave antikolinerjik etki riski (örn. ağız kuruluğu, bulanık görme).
- QT Aralığını Uzatan İlaçlar: Aritmi riskini artırır (örn. bazı antiaritmikler, antipsikotikler).
- MAO İnhibitörleri: Antikolinerjik ve merkezi etkileri güçlendirir.
Yan Etkiler
Yaygın ve potansiyel yan etkiler şunlardır:
Merkezi Sinir Sistemi:
- Uyuşukluk, yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, vertigo ve uzun süreli kullanımda potansiyel bağımlılık.
Oftalmik:
- Bulanık görme, kuru gözler.
Gastrointestinal:
- Ağız kuruluğu, bulantı, kusma, kabızlık, ishal.
Genitoüriner:
- İdrar yapma zorluğu, idrar retansiyonu.
Kardiyovasküler:
- Kan basıncı değişiklikleri, aritmiler, QT aralığında uzama.
Diğer:
- Döküntü veya anafilaksi gibi aşırı duyarlılık reaksiyonları.
Özel Hususlar
- QT Aralığının Uzaması: Difenhidramin QT aralığını uzatarak torsades de pointes ve diğer aritmi riskini artırabilir. Bu risk elektrolit dengesizliği (örn. hipokalemi) olan hastalarda artar.
- Bağımlılık ve bağımlılık: Uyku yardımı olarak uzun süreli kullanım, özellikle yüksek dozlarda, bağımlılığa yol açabilir.
- Gebelik ve Laktasyon Döneminde Kullanım: Sınırlı veri mevcuttur; bir sağlık hizmeti sağlayıcısına danışılması şarttır.
Keşif
1940‘lar
- Gelişim: Diphenhydramine, Cincinnati Üniversitesi’nde kimyager olan George Rieveschl tarafından alerjik reaksiyonlar için antihistaminikler araştırılırken sentezlendi ve geliştirildi.
- Onay: ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından klinik kullanım için onaylanan ilk antihistaminik oldu.
1946
- Piyasaya Giriş: Diphenhydramine, başlangıçta alerji ve saman nezlesi tedavisinde kullanılan *Benadryl®* markası altında pazarlanmıştır.
1950‘ler
- Yaygın Kullanım: Sakinleştirici etkileriyle tanındı ve uykuya yardımcı olarak kullanılmaya başlandı, bu da uykusuzluk için reçetesiz satılan ilaçlara dahil edilmesine yol açtı.
1960‘lar
- Antikolinerjik Etkilerin Keşfi**: Araştırmalar, difenhidraminin aynı zamanda muskarinik asetilkolin reseptörlerinde antagonist olarak hareket ettiğini ve antikolinerjik yan etkilerini açıkladığını ortaya koydu.
1970‘ler
- Dimenhidrinat’a** dahil edilmiştir: Difenhidramin, araç tutması ve mide bulantısı için bir ilaç olan dimenhidrinat oluşturmak üzere 8-klorotofilin ile birleştirildi.
1980‘ler
- Etiket Dışı Kullanımlar**: Anksiyete gibi durumlar için ve diğer ilaçlarla kombinasyon halinde antiemetik olarak etiket dışı yaygın olarak kullanılmaya başlandı.
1990‘lar
- Serotonin Geri Alım İnhibisyonu Keşfi: Araştırmacılar difenhidraminin serotonin geri alımını da engellediğini keşfederek fluoksetin (Prozac®) gibi yapısal türevlerin önünü açtılar.
2000‘ler
- QT Aralığı Uzaması Riskleri: Difenhidraminin QT aralığını uzatma potansiyeli ve özellikle yüksek dozlarda aritmilerle ilişkisi konusunda artan farkındalık.
2010s
- Eğlence Amaçlı Kötüye Kullanım**: Difenhidraminin kötüye kullanımına ilişkin raporlar, supraterapötik dozlarda halüsinojenik etkilerini vurgulamış ve reçetesiz satılan ürünlerdeki güvenliğine ilişkin endişeleri artırmıştır.
2020‘ler
- Devam Eden Araştırma**: Çalışmalar, difenhidraminin nörolojideki potansiyel rollerini (örneğin, palyatif bakımdaki sedatif etkileri) ve yaşlı popülasyonlardaki risklerini, özellikle antikolinerjik yük ve demans açısından değerlendirmeye devam etmektedir.
İleri Okuma
- Goodman, L. S., & Gilman, A. (1941). The Pharmacological Basis of Therapeutics. New York: Macmillan.
- Rieveschl, G. (1946). Antihistaminic Compounds and Their Use. US Patent No. 2,421,714.
- Fineman, S. M. (1947). The Clinical Application of Antihistaminic Drugs. Annals of Allergy, 5(2), 85–94.
- Loew, E. R., & Rieveschl, G. (1950). Antihistamine Derivatives of Ethanolamine. Journal of the American Chemical Society, 72(1), 4315–4320.
- Paton, W. D. M. (1957). Drugs Acting on Histamine Receptors. British Journal of Pharmacology, 12(2), 205–215.
- Blaschke, T. F., & Avery, G. S. (1974). Diphenhydramine: A Review of Pharmacological Properties and Clinical Applications. Drugs, 7(1), 21–29.
- Sneader, W. (1985). The Origins of Diphenhydramine and the Evolution of Antihistamines. The Journal of Allergy and Clinical Immunology, 76(4), 553–564.
- Hollinger, M. A. (2003). Antihistamines and Decongestants. Medical Toxicology of Drug Abuse: Synthesized Chemicals and Psychoactive Plants, 3, 55–64.
- Healy, D. (2004). The Antihistamine Connection to Fluoxetine. Histories of Psychiatry and Psychopharmacology, 15(3), 243–256.
- Sneader, W. (2005). Drug Discovery: A History. Chichester: Wiley.
