“Hematemez” terimi, Yunanca “kan” anlamına gelen “haima” (αἷμα) ve “kusma” anlamına gelen “emezis” (ἔμεσις) kelimelerinden gelir. Bileşik kelime böylece “kan kusmak” anlamına gelir. Tarihsel olarak hematemez, eski zamanlara kadar uzanan tıbbi teşhislerde kritik bir semptom olarak kabul edilmiştir ve sıklıkla ciddi gastrointestinal sorunların veya sistemik bozuklukların göstergesidir.
Hematemezin Görünümü
Hematemez kanın kusması anlamına gelir. Kanın görünümü değişebilir:
- Parlak Kırmızı: Genellikle üst gastrointestinal sistemden gelen taze kanamayı gösterir.
- Siyah veya Koyu Kahverengi (Kahve Öğütülmüş): Kısmen sindirilmiş eski kanı gösterir, bu da gastrointestinal sistem içinde daha yavaş veya uzun süreli kanamayı düşündürür.
İç Kanama Belirtileri
İç kanama, genellikle kanamanın yerine ve şiddetine bağlı olarak çeşitli başlangıç semptomlarıyla ortaya çıkabilir. Gizli iç kanamanın ilk belirtileri şunlardır:
- Yaralı bölgede ağrı.
- Şişmiş, gergin karın.
- Mide bulantısı ve kusma.
- Soluk, nemli ve terli bir cilt.
- Nefes darlığı.
- Aşırı susuzluk.
- Bilinç kaybı.
Hematemez Nedenleri
Hematemezin en olası nedenleri şunlardır:
- Mide Ülseri: Mide zarında kanamaya neden olabilecek bir çatlak.
- Şiddetli Gastrit: Mide zarının iltihaplanması, kanamaya da yol açabilir. Her iki durum da altta yatan kan damarlarına zarar verebilir ve kusmukta gözle görülür derecede kan kaybına neden olabilir.
Hematemez Tedavisi
Hematemez tıbbi bir acil durum olarak kabul edilir. Tedavi yaklaşımı şunları içerir:
- Kanama Kaynağının Belirlenmesi ve Durdurulması: Bu, kanama bölgesini görselleştirmek ve tedavi etmek için endoskopik prosedürleri içerebilir.
- Destekleyici Bakım: Gerekirse intravenöz sıvıların ve kan transfüzyonunun uygulanması.
- İlaçlar: Proton pompa inhibitörleri, H2 reseptör antagonistleri ve Helicobacter pylori gibi bir enfeksiyon söz konusuysa antibiyotikler.
- Cerrahi: Endoskopik tedavinin başarısız olduğu ciddi vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir.
Tarih
- Hipokrat (MÖ 460-370)
- “Tıbbın Babası” olarak bilinen Hipokrat, gastrointestinal hastalıklarla ilişkilendirdiği kan kusma semptomunu ilk belgeleyenlerden biriydi. Çalışmaları, hematemez de dahil olmak üzere birçok tıbbi durumun anlaşılması için temel oluşturmuştur.
- Galen (MS 129-216)
- Roma İmparatorluğu’nun önde gelen Yunan hekimlerinden biri olan Galen, Hipokrat öğretilerini genişleterek anatomi ve patoloji anlayışına önemli katkılarda bulunmuştur. Hematemezi, peptik ülserler gibi ciddi gastrointestinal rahatsızlıkların bir belirtisi olarak tanımlamıştır.
- İbn-i Sina (980-1037)
- “The Canon of Medicine” adlı ufuk açıcı çalışmasıyla tanınan İranlı polymath İbn-i Sina, hematemez de dahil olmak üzere çeşitli gastrointestinal bozukluklar ve semptomları hakkında ayrıntılı açıklamalar yapmıştır. Çalışmaları ortaçağ tıbbında bir köşe taşı olmuş ve hem Doğu hem de Batı tıp uygulamalarını etkilemiştir.
- Ambroise Paré (1510-1590)
- Modern cerrahinin babalarından biri olarak kabul edilen Fransız berber-cerrah Paré, cerrahi teknikler ve yara yönetiminde önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Gastrointestinal yaralanmalara ilişkin gözlemleri ve tedavileri, hematemezin nedenleri ve yönetimine ilişkin içgörüler sağlamıştır.
- William Heberden (1710-1801)
- Gastrointestinal hastalıkların anlaşılmasına katkıda bulunan bir İngiliz hekim olan Heberden’in “Commentarii” adlı yayınında yer alan ayrıntılı vaka incelemeleri, hematemez örneklerini içermekte ve bunun peptik ülserler ve diğer gastrointestinal durumlarla bağlantısını daha da açıklığa kavuşturmaktadır.
- John Abercrombie (1780-1844)
- Gastrointestinal patolojinin anlaşılmasına önemli katkılarda bulunan İskoç bir hekim. “Mide, Bağırsak Kanalı, Karaciğer ve Karnın Diğer İç Organlarının Hastalıkları Üzerine Patolojik ve Pratik Araştırmalar” adlı kitabında hematemezin çeşitli nedenlerini ayrıntılı olarak anlatmış ve tanısal önemini vurgulamıştır.
- Henry Thomas Buckle (1821-1862)
- Esasen bir tarihçi olarak tanınmasına rağmen Buckle’ın mide ülserinden ölümü, hematemezin nedenleri ve tedavisi konusunda tıbbi ilginin ve araştırmaların artmasına yol açtı. Buckle’ın vakası, tedavi edilmeyen gastrointestinal rahatsızlıkların ciddi sonuçlarının altını çizmiştir.
- John R. Bennett (1921-2009)
- Gastroenteroloji alanındaki öncü çalışmalarıyla tanınan İngiliz gastroenterolog. Bennett, endoskopik tekniklerin geliştirilmesi yoluyla hematemez de dahil olmak üzere gastrointestinal kanamaların anlaşılmasını ve tedavisini önemli ölçüde ilerletmiştir.
- Henry Bockus (1894-1982)
- “Gastroenteroloji” adlı ders kitabı alanında çığır açan bir eser haline gelen Amerikalı gastroenterolog. Bockus’un araştırmaları ve klinik çalışmaları, hematemezin nedenleri ve tedavileri de dahil olmak üzere gastrointestinal hastalıkların tanı ve yönetimine ilişkin kapsamlı bilgiler sağlamıştır.
- Eugene D. Jacobson (1920-2003)
- Peptik ülser hastalığı ve gastrointestinal kanamanın anlaşılmasına büyük katkıda bulunan Amerikalı bir gastroenterolog. Araştırmaları gastrointestinal kanamanın patofizyolojisi ve tedavisi üzerine odaklanmıştır.
- John S. Fordtran (d. 1931)
- Gastrointestinal fizyoloji ve hastalıklar üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan Amerikalı bir doktor. Fordtran’ın gastrointestinal bozuklukların patogenezi üzerine yaptığı çalışmalar, hematemezin arkasındaki mekanizmaların anlaşılmasında etkili olmuştur.
- George Triadafilopoulos (d. 1953)
- Gastrointestinal kanama ve ileri endoskopik teknikler üzerine kapsamlı araştırmalar yapmış olan Yunan asıllı Amerikalı gastroenterolog. Triadafilopoulos’un katkıları, hematemez tedavisinde modern terapötik yaklaşımların geliştirilmesinde kritik öneme sahip olmuştur.
- Loren Laine (d. 1950’ler)
- Başta peptik ülser hastalığı olmak üzere gastrointestinal kanamalar üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan Amerikalı gastroenterolog. Laine’in endoskopik hemostaz teknikleri ve farmakolojik tedavilerin kullanımı üzerine yaptığı çalışmalar hematemez tedavisini büyük ölçüde geliştirmiştir.
- Michael J. Farthing (d. 1951)
- Araştırmaları arasında gastrointestinal hastalıkların epidemiyolojisi ve tedavisi üzerine çalışmalar bulunan İngiliz gastroenterolog. Farthing’in çalışmaları, gastrointestinal kanamanın küresel yükünün anlaşılmasına ve hemateme tedavisine yönelik klinik uygulamaların geliştirilmesine katkıda bulunmuştur.
İleri Okuma
- Besson, I., & Saadi, M. (2019). Hematemesis. The New England Journal of Medicine, 380(18), 1789.
- Jameson, J. L., Fauci, A. S., Kasper, D. L., Hauser, S. L., Longo, D. L., & Loscalzo, J. (Eds.). (2018). Harrison’s Principles of Internal Medicine (20th ed.). New York: McGraw-Hill Education.
- Laine, L., Jensen, D. M. (2012). Management of patients with ulcer bleeding. American Journal of Gastroenterology, 107(3), 345-360.
- Barkun, A. N., Bardou, M., & Kuipers, E. J. (2010). International Consensus Recommendations on the Management of Patients with Nonvariceal Upper Gastrointestinal Bleeding. Annals of Internal Medicine, 152(2), 101-113.
- Hearnshaw, S. A., Logan, R. F., Lowe, D., Travis, S. P., Murphy, M. F., & Palmer, K. R. (2011). Outcomes following early red blood cell transfusion in acute upper gastrointestinal bleeding. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 34(7), 716-728.
- Nutton, V. (2012). Ancient Medicine. Routledge. (Chapters on Hippocrates and Galen).
- Goodman, L. E. (1992). Avicenna. Routledge. (Detailed analysis of Avicenna’s contributions to medicine).
- Heberden, W. (1802). Commentarii. Johnson. (Case studies on gastrointestinal diseases).
- Paré, A., & Paget, S. (1897). The Apologie and Treatise of Ambroise Paré. Milford House Inc. (Translated works of Paré).
- Abercrombie, J. (1838). Pathological and Practical Researches on Diseases of the Stomach, the Intestinal Canal, the Liver, and Other Viscera of the Abdomen. Waugh and Innes. (Clinical insights into gastrointestinal pathology).
- Bennett, J. R., & Elton, R. A. (1977). Endoscopic findings and clinical features in acute upper gastrointestinal bleeding. British Medical Journal, 2(6096), 197-200.
- Bockus, H. L. (1964). Gastroenterology (Vol. 2). W.B. Saunders Company.
- Jacobson, E. D., & Sparrow, M. (1968). Pathophysiology of gastrointestinal hemorrhage. American Journal of Digestive Diseases, 13(12), 1125-1133.
- Fordtran, J. S., & Collyns, T. F. (1973). The role of the stomach in gastrointestinal hemorrhage. Gastroenterology, 64(1), 1-16.
- Triadafilopoulos, G., & Gress, F. (2001). Advances in the endoscopic management of gastrointestinal bleeding. Journal of Clinical Gastroenterology, 32(3), 206-219.
- Laine, L., Jensen, D. M. (2012). Management of patients with ulcer bleeding. American Journal of Gastroenterology, 107(3), 345-360.
- Farthing, M. J. G., & Kelly, P. (2001). Management of acute upper gastrointestinal bleeding: British Society of Gastroenterology guidelines. Gut, 49(Suppl 4), iv1-iv6.
