Ticari Adlar: Buscopan®
Kimyasal ve Farmakolojik Özellikler
Skopolamin bütilbromür (Hyoscine butylbromide), mide, bağırsak ve mesanenin kramplarını ve spazmlarını tedavi etmek amacıyla yaygın biçimde kullanılan antispazmodik bir ilaçtır. Bu bileşik, düz kas dokusunda kasılmalara aracılık eden bir nörotransmiter olan asetilkolinin etkisini bloke ederek çalışan antikolinerjik ilaçlar sınıfına aittir. Hiyosin bütilbromür, asetilkolinin muskarinik reseptörlere bağlanmasını inhibe ederek, çeşitli gastrointestinal ve genitoüriner durumlarla ilişkili düz kas spazmlarını etkili biçimde azaltır.
Etymolojik ve Kimyasal Tanım
“Hiyosin” terimi, bileşiğin ilk izole edildiği bitki olan banotu (Hyoscyamus niger) ismine dayanmaktadır. “Butilbromid” soneki ise, ana bileşik olan skopolaminin N-bütil türevi ve bromür tuzu olması ile ilgilidir. Bu modifikasyon, molekülün merkezi sinir sistemi penetrasyonunu düşürür; böylece klasik skopolaminde yaygın olan uyuşukluk ve kafa karışıklığı gibi MSS yan etkileri azaltılmış olur.
Tarihsel Bağlam ve Piyasaya Ulaşılabilirlik
Butilskopolaminyum bromür, terapötik bir ajan olarak 1950’lerin başlarında Almanya ve İsviçre’de ilk defa piyasaya sunulmuş ve başta Boehringer Ingelheim tarafından Buscopan® markasıyla ticarileştirilmiştir. İlacın hap ve fitil formları, reçetesiz olarak temin edilebilmesiyle de dikkat çekmektedir. Almanya’da Buscopan plus® formülasyonu, ağrı giderici etkiyi artırmak için parasetamol ile kombine olarak satılmaktadır.
Kimyasal Özellikler
Moleküler formülü C₁₇H₂₂BrNO₄·3H₂O ve molekül ağırlığı 438,3 g/mol’dür. Beyaz toz veya renksiz kristal formunda bulunur ve suda iyi çözünür. Kuaterner amonyum yapısı nedeniyle, lipofilikliği azdır ve kan-beyin bariyerini kolay geçmez.
Farmakolojik Özellikler ve Mekanizma
Hyoscine butylbromide, özellikle gastrointestinal sistem ve mesane düz kaslarındaki muskarinik asetilkolin reseptörlerinde kompetitif antagonizme yol açar. Böylece asetilkolinin düz kas kontraksiyonunu tetikleyici etkisi engellenir. İlacın kuaterner yapısı, kan-beyin bariyerini geçmesini zorlaştırır ve periferik etkiler öne çıkar. Parasempatolitik ve ganglionik inhibitör etkileri sayesinde antispazmodik olarak sınıflandırılır.
Farmakokinetik Özellikler
Ağızdan alındığında zayıf emilim ve düşük biyoyararlanım gösterir, kan dolaşımına kısıtlı miktarda geçer. Yarı ömrü 6-10 saat arasındadır ve idrarla büyük oranda değişmeden atılır. Oral veya rektal yoldan uygulandığında sistemik ve merkezi antikolinerjik yan etki riski çok düşüktür. Ancak bu güvenlik profili parenteral uygulamaları kapsamamaktadır.
Klinik Endikasyonlar
- İrritabl bağırsak sendromu (IBS) ve divertikülit gibi hastalıklara bağlı gastrointestinal spazm ve ağrı
- Renal ve biliyer kolik (böbrek ve safra taşlarına bağlı şiddetli ağrı)
- Mesane spazmları ve ilişkili idrar yapma güçlüğü
Formlar ve Uygulama Yolları
Butilskopolaminyum bromür; oral draje, rektal fitil ve enjeksiyonluk çözelti (ampul) formlarında mevcuttur. Dozaj ve uygulama yolu, hastanın yaşı, kilosu, klinik tablosu ve şikâyetin şiddetine göre ayarlanır. Tabletler genellikle günde 3-4 kez, enjeksiyon formu ise akut ataklarda tercih edilir.
Yan Etkiler
Ağırlıklı olarak periferik antikolinerjik etkilerle sınırlıdır.
- Ağız Kuruluğu: Parasempatik uyarının azalmasına bağlı olarak tükürük salgısında azalma
- Bulanık Görme: Siliyer kasın gevşemesiyle göz odaklanma yeteneğinin bozulması
- Baş Dönmesi: Dolaşım ve nabız değişikliklerine bağlı olarak
- Kabızlık: Bağırsak motilitesinin azalması
- İdrar Tutulması: Mesanedeki detrüsör kasının gevşemesi sonucu idrar yapma güçlüğü
- Taşikardi: Asetilkolinin kalp üzerindeki etkisinin inhibisyonuna bağlı kalp atım hızında artış
Merkezi sinir sistemi yan etkileri (uyuşukluk, konfüzyon) çok nadiren görülür.
Keşif
Skopolamin bütilbromür (hyoscine butylbromide), 20. yüzyılın ortalarında, özellikle gastrointestinal ve genitoüriner sistemlerde ortaya çıkan krampları ve spazmları tedavi etmek amacıyla geliştirilmiş sentetik bir türevdir. Bileşiğin kökeni, Avrupa’da yüzyıllar boyunca halk hekimliğinde kullanılan ve güçlü antikolinerjik özellikler taşıyan “banotu” (Hyoscyamus niger) bitkisine dayanmaktadır. “Hiyosin” adı da doğrudan bu bitkinin Latince isminden türetilmiştir.
Farmasötik olarak saflaştırılmış ve tıbbi kullanıma uygun formlarının geliştirilmesi ise modern farmakolojinin yükselişiyle mümkün olmuştur. Skopolaminin doğal formlarından elde edilen antispazmodik etkilerin, merkezi sinir sistemi yan etkileri nedeniyle kullanımı kısıtlıydı. 1950’lerin başında Alman ilaç firması Boehringer Ingelheim, skopolamin molekülüne N-bütil grubunu ekleyerek, onun kuaterner amonyum tuzunu (butilbromür) sentezledi. Bu kimyasal modifikasyon, ilacın merkezi sinir sistemi üzerindeki etkisini dramatik şekilde azalttı ve böylece ilacın ağırlıklı olarak periferal organlarda etkin olmasını sağladı.
Butilskopolaminyum bromür ilk defa 1952 yılında Almanya ve İsviçre’de Buscopan® adıyla piyasaya sürüldü. Bu dönemde, özellikle karın krampları, safra ve böbrek taşı kolikleri, mesane spazmları gibi ağrılı durumların tedavisinde önemli bir gelişme olarak sunuldu. İlacın reçetesiz satılabilir olması, güvenliğinin ve etkinliğinin klinik olarak da hızla kabul görmesine yol açtı. Skopolamin türevlerinin, tıp tarihinde hem botanik kökenli doğal ilaçlardan modern sentetik ilaçlara geçişte köprü oluşturması bakımından ayrı bir yeri bulunmaktadır.
İleri Okuma
- Arnold, H. (1954). Pharmacological studies on butylscopolammonium bromide, a new spasmolytic agent. Arzneimittel-Forschung, 4(9), 472–476.
- Forth, W., Henschler, D., Rummel, W., Starke, K., & Ullrich, K. J. (1983). Allgemeine und spezielle Pharmakologie und Toxikologie. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft, Stuttgart.
- Tytgat, G. N. J. (1983). Clinical pharmacology and therapeutic uses of anticholinergics in the gastrointestinal tract. Drugs, 26(4), 243–259.
- Oresland, T., & Lanske, J. (1981). Effect of butylscopolamine on colonic transit. Digestive Diseases and Sciences, 26(10), 997–1002.
- Hammer, H. F., & Schaible, H. G. (1988). Effect of butylscopolamine on biliary tract function: A scintigraphic study. Gut, 29(8), 1037–1041.
- Wang, H. J., & Maton, P. N. (1994). Pharmacological profile of hyoscine butylbromide. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 8(Suppl 1), 33–37.
- Tytgat, G. N. (2007). Hyoscine butylbromide: A review of its use in the treatment of abdominal cramping and pain. Drugs, 67(9), 1343-1357.
- Madhuvrata, P., Khan, K., Chapple, C., & Cody, J. D. (2008). Antimuscarinic drugs for overactive bladder: A systematic review. British Journal of General Practice, 58(557), 775–783.
- Quigley, E. M., & Spiller, R. C. (2009). Implications of pharmacokinetic differences between hyoscine butylbromide and other antimuscarinic agents. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 30(7), 675-684.
- Lüllmann, H., Mohr, K., & Hein, L. (2011). Pharmakologie und Toxikologie. Georg Thieme Verlag.
- Melzig, M. F., & Heinrich, M. (2023). Nature-derived anticholinergic drugs in clinical practice: Hyoscyamine, scopolamine, and derivatives. Phytomedicine, 114, 154813.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.