Jejunum

tarafından | Nis 5, 2015 | Anatomi, Terminoloji | 0 yorum

Jejunum (Boş Bağırsak)

Terminolojik köken
Latince jējūnus “boş, aç” anlamına gelir; tarihsel kadavra incelemelerinde bu segmentin genellikle içeriğe sahip olmadan saptanması, “boş bağırsak” adlandırmasının temelidir. Jejunum, duodenum (onikiparmak bağırsağı) distalinden başlar, ileuma geçiş bölgesine (kavis bağırsağı, ileum terminale) dek uzanır; anatomo-klinik olarak yaklaşık 2,0 – 2,5 m uzunluğa sahiptir.

1. Makroskopik Anatomi

ÖzellikJejunumİleum
Ortalama uzunluk2–2,5 m3–3,5 m
Duvar kalınlığıDaha kalın, vaskülerDaha ince
Kerckring plikalarıGeniş, yüksek, sıkDistale doğru incelir ve seyrekleşir
Yağlı appendiks epiploikaYokYok
Peyer plaklarıSeyrek/tek tük folikülYaygın, lineer plaklar

1.1 Peritoneal İlişkiler

Jejunum intraperitoneal bir organdır ve seröz örtüsü viseral peritonun devamı niteliğindedir. Mezenteriumun proksimal 2/5’lik bölümünde yer alır (mesojejunum), arka karın duvarına radix mesenterii üzerinden tutunur. Bu askı sistemi, jejunum lümeninin serbest hareketliliğini sağlarken aynı zamanda damar-sinir paketini taşır.

1.2 Damar-Sinir Paketi

  • Arteriyel Beslenme: Arteria mesenterica superior’dan (AMS) ayrılan arteriae jejunales yüksek-basınçlı ve uzun vasa recta’lar aracılığıyla jejunum duvarına girerler.
  • Venöz Drenaj: Venae jejunales, eşlikçi seyirle vena mesenterica superior’a (VMS) akar, nihai olarak vena portae hepatis’e katılır.
  • Lenfatik Akım: Mukozal laktealleri → intramural lenfatikler → noduli lymphoidei mesenterici superiores → cisterna chyli → ductus thoracicus.
  • Otonomik İnnervasyon:
    • Sempatik: T8-T10 segmentlerinden çıkıp ganglion coeliacum ve ganglion mesentericum superius üzerinden postganglionik liflerle gelir; tonus arttırır, peristaltizmi inhibe eder, vasküler konstriksiyon oluşturur.
    • Parasempatik: N. vagus (truncus vagalis posterior) preganglionik lifleri submukozal ve miyenterik pleksusta sinaps yapar; peristaltizmi ve sekresyonu hızlandırır.
    • Enterik Sinir Sistemi: Plexus submucosus Meissner sekresyonu, plexus myentericus Auerbach ise peristaltik segmenter kasılmaları koordine eder.

2. Histolojik Yapı

Jejunum duvarı, tipik sindirim tüpü katmanlarını eksiksiz sergiler:

  1. Tunica mucosa
    • Epitel: Tek katlı kolumnar (yüksek prizmatik) enterositler; apikalde yoğun mikrovillus dizilimi (fırça kenarı) ile absorptif yüzeyi 15-20 kat büyütür.
    • Goblet hücreleri: Asidik mukopolisakkarit içerir; distal segmente doğru artış eğilimindedir.
    • Lamina propria: Gevşek retiküler bağ dokusu; kapillerler, laktealler, dissemine immün hücreler.
    • Lamina muscularis mucosae: Dairevî + uzunlamasına ince düz kas tabakaları.
  2. Tunica submucosa
    • Jejunuma özgü Brunner bezleri yoktur (duodenumda bulunur).
    • Soliter lenf nodülleri görülebilir, fakat Peyer plakları belirgin değildir (ileuma özgü).
    • Plexus submucosus burada yer alır.
  3. Tunica muscularis externa
    • Stratum circulare (iç) + stratum longitudinale (dış); aralarında Auerbach pleksusu bulunur.
  4. Tunica serosa
    • Mezotel ile örtülü ince bağ dokusu tabakası; intraperitoneal konumun göstergesi.

2.1 Yüzey Büyütücü Adaptasyonlar

AdaptasyonBüyütme faktörüAçıklama
Plicae circulares (Kerckring kıvrımları)~3 ×Mukosa + submukozanın transvers plileri
Villi intestinales~10 ×Lamina proprianın parmak benzeri çıkıntıları
Cryptae LieberkühnYüzey yenilenmesiStem-hücre zonu, Paneth hücreleri (α-defensin)
Mikrovillus~20 ×Aktin filament iskeleti, sindirim enzimleri

3. Fizyoloji ve Fonksiyon

  • Makro besin emilimi
    • Monosakkaritler (özellikle glukoz) → SGLT-1, GLUT-2 taşıyıcıları
    • Amino asitler/di-tri peptitler → Na⁺ bağımlı kotransporterler, PEPT1
    • Lipidler → Monogliserid + serbest yağ asidi olarak diffüze olur, enterosit içi reesterifikasyon sonrası şilomikronlar halinde lakteallere geçer.
  • Mikrobesin emilimi
    • Suda eriyen vitaminler (B-kompleksi, C) çoğunlukla proksimal jejunumda; yağ-eriyen vitaminler (A, D, E, K) lipit emilimine paralel lakteallere taşınır.
    • Fe²⁺/Fe³⁺ ve Ca²⁺ emilimi de kısmen jejunal segmentte gerçekleşir (asit-bağımlı mekanizmalar).
  • Su-elektrolit dengesi
    • Jejunum günde ≈ 7-8 L intestinal sıvının büyük kısmını izozmotik olarak geri emer; Na⁺/K⁺-ATPaz ana itici güçtür.

4. Klinik Önemi

DurumJejunum ile ilişkili ayırtıcı noktalar
Malabsorpsiyon sendromlarıGluten duyarlı enteropati, Whipple hastalığı; villöz atrofi ilk etapta jejunumda belirgin.
İskemik bağırsakAMS tıkanmalarında jejunum en erken etkilenir; vasküler arcadelerin göreceli seyrekliğine bağlıdır.
Jejunal divertikülNadir; sıklıkla mezenterik kenarda < 3 cm oluşur; staz → bakteriyel aşırı çoğalma.
Cerrahi rezeksiyonGeniş jejunektomi sonrası kısa bağırsak sendromu; vitamin-minerale yönelik parenteral destek gerekebilir.
ObstrüksiyonProksimalde yer aldığı için kusma ve alkaloz daha hızlı gelişir; hava-sıvı seviyeleri baryum pasaj grafilerinde art arda “jejunal valvula conniventes” olarak görünür.

5. Embriyolojik ve Evrimsel Perspektif

  • Embriyogenez: Orta-bağırsak (midgut) türevlerindendir; 6. gebelik haftasında embriyonik fizyolojik herniyasyon, jejunoileal segmentin aksiyel rotasyonuyla sonuçlanır. Malrotasyon anomalileri (ör. Ladd bantları, volvulus) klinik obstrüksiyon kaynağı olabilir.
  • Evrimsel vurgular: Memelilerde jejunumun yüksek villöz yoğunluğu, artan enerji-protein gereksinimi ile koreledir; otçullar > etçiller bölüm oranı gösterir.
Keşif

Jejunumun keşif tarihi, tıpkı diğer iç organlar gibi, doğrudan tek bir tarihe veya kişiye atfedilemez. Ancak bu bağırsak segmentinin anatomik olarak tanımlanması ve sınıflandırılması, Antik Yunan’dan Rönesans’a kadar gelişen insan anatomisi bilgisinin bir ürünüdür.

1. Antik Dönem (MÖ 5.–1. yüzyıl)

  • Hippokrates Okulu (MÖ 5. yy)
    • Jejunum, modern anlamda ayrıntılı olarak tanımlanmamıştı; ancak sindirim sisteminin segmentli yapısı bazı metinlerde sezgisel olarak kavranmıştı.
    • “Boş bağırsak” olgusuna dolaylı göndermeler bulunur.
  • Herophilos (MÖ 330–260) ve Erasistratos (MÖ 304–250)
    • İlk sistematik diseksiyonlar İskenderiye’de yapılmış ve sindirim kanalının segmentli yapısı betimlenmiştir. Ancak jejunum ismi geçmez.

2. Roma Dönemi: Galenos (MS 129–200)

  • Claudius Galenus, insan anatomisini hayvan diseksiyonlarına dayanarak sistemleştirmiştir.
    • Bağırsakları “tenue intestinum” (ince bağırsak) ve “crassum intestinum” (kalın bağırsak) olarak ikiye ayırır.
    • “Jejunum” ifadesini kullanmaz ama bağırsak segmentlerini fonksiyonel boşluklarına göre tanımlar: örneğin mideye yakın, içeriği az olan segment.

3. Orta Çağ ve Arap Tıbbı

  • İbn Sina (Avicenna, 980–1037)
    • El-Kanun fi’t-Tıbb adlı eserinde bağırsakları fonksiyonlarına göre sınıflandırır ancak açıkça “jejunum” kelimesi kullanılmaz.

4. Rönesans Dönemi (15.–16. yüzyıl)

  • Andreas Vesalius (1514–1564)
    • De Humani Corporis Fabrica (1543) adlı yapıtında sindirim sistemini ayrıntılı biçimde tanımlar ve bağırsakları üç segmente ayırır:
      1. Duodenum (onikiparmak)
      2. Jejunum (boş)
      3. Ileum (sarılı)
    • “Jejunum” terimini ilk sistematik kullanan kişidir. Bu isim, ölüm sonrası kadavralarda bu kısmın genellikle boş bulunmasına atıfla verilmiştir (Latince jejunus = boş, aç).
    • Vesalius, bu segmenti hem morfolojik hem de fonksiyonel olarak diğerlerinden ayırır.

5. 17.–19. Yüzyıl: Histolojik ve Fizyolojik Tanımlamalar

  • Johann Conrad Brunner (1653–1727) → Duodenum’da Brunner bezlerini keşfetti ve jejunumda bulunmadığını gösterdi.
  • Johann Nathanael Lieberkühn (1711–1756) → Kriptleri tanımladı (Lieberkühn bezleri).
  • Carl von Rokitansky (1804–1878) → Jejunal patolojilerin ayrımı yapıldı; histopatoloji gelişti.

6. 20. Yüzyıl ve Sonrası

  • Mikroskobik anatomide elektron mikroskopisinin kullanımı ile mikrovilluslar, enterosit yapısı, lenfoid doku organizasyonu, pleksuslar (Auerbach, Meissner) gibi jejunuma özgü ince ayrımlar detaylandırılmıştır.
  • Jejunumun rolü, özellikle malabsorpsiyon sendromları, şilomikron sentezi, biyolojik ulaşılabilirlik, sistemik immünite ve transplantasyon cerrahisi gibi alanlarda araştırmalara konu olmuştur.
İleri Okuma
  1. Vesalius, A. (1543). De Humani Corporis Fabrica Libri Septem. Basel: Oporinus.
  2. Lieberkühn, J.N. (1745). Dissertatio de fabrica et actione villorum intestinorum tenuium hominis. Berlin: Realschulbuchdruckerei.
  3. Brunner, J.C. (1687). Experimenta nova circa pancreas. Amsterdam: Henricus Wetstein.
  4. Gray, H. (1858). Anatomy: Descriptive and Surgical. London: John W. Parker and Son.
  5. Netter, F.H. (1989). Atlas of Human Anatomy. Summit, NJ: CIBA-Geigy.
  6. Young, B., O’Dowd, G., Woodford, P. (2014). Wheater’s Functional Histology (6th ed.). Churchill Livingstone.

Bir Cevap Yazın

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.