KKK Aşısı

tarafından | May 11, 2021 | Pediatri

1. Aşının Tanımı ve İçeriği

  • Canlı virüs içeriği: KKK aşısı; canlı, zayıflatılmış (attenüe) kızamık, kabakulak ve kızamıkçık virüs suşlarını içerir. Bu virüslerin zayıflatılmış formları vücutta bağışıklık yanıtı oluşturarak koruma sağlar.
  • KKKS varyantı (MMRV): Bazı kombinasyon aşılarında (MMRV veya KKKS) ayrıca canlı zayıflatılmış suçiçeği (varicella-zoster) virüsü de bulunur. Bu dört bileşenli form ile suçiçeğine karşı da aynı anda bağışıklık oluşturulabilir.

2. Etkililik ve Koruma Düzeyi

  • Koruma oranları: İki doz KKK aşısı kızamık için %97’ye kadar koruma sağlarken, tek dozda %93 etkilidir. Benzer şekilde kabakulakta tek doz %78, iki doz %88 etkinlik görülmüştür. Kızamıkçık aşılaması da tek dozda yaklaşık %97 oranında bağışıklık oluşturur.
  • Korumanın önemi: Yeterli aşılama ile toplumda sürü bağışıklığı oluşturulabilir; yüksek aşılama oranı sayesinde hastalığın bulaşı önlenir ve salgın riski düşer. Örneğin CDC’ye göre ABD’de %95’in üzerinde aşılanma ile kızamık 2000’de ortadan kaldırılmıştır.
  • Komplikasyonların önlenmesi: KKK hastalıkları ciddi komplikasyonlar doğurabilir. Kızamık zatürre, ensefalit ve ölüm riski taşıyabilir; kabakulak işitme kaybı veya beyin zarı iltihabı; kızamıkçık ise gebe kadınlarda düşük ve doğumsal kusurlara yol açabilir. Aşılama bu ağır komplikasyonları büyük ölçüde engeller ve hastalıkları hafif geçirme olasılığını artırır.

3. Endikasyonlar ve Uygulama Takvimi

  • Rutin aşı takvimi: Birinci doz KKK aşısı genellikle 12–15 aylıkken uygulanır. İkinci (pekiştirme) doz ise 4–6 yaş arasında (ilkokula başlamadan önce) yapılır. KKK aşısı aktif bağışıklama amacıyla tüm çocuklarda rutin olarak önerilir.
  • Doz aralığı: İkinci doz, ilk dozdan en az 1–2 ay sonra yapılmalıdır. Uygulanan dozlar arasında yeterli aralık bırakılarak bağışıklık tepkisi güçlendirilir.
  • Ek risk grupları: 1957 sonrası doğmuş ve önceden bağışıklığı olmayan erişkinler ile sağlık çalışanları, askerler, yurt dışı seyahat edenler gibi risk grupları da KKK aşısı için endikedir. Bu gruplarda bir doz aşı yeterli bağışıklık sağlamadıysa eksik dozu tamamlamak gerekir.
  • Salgın/post-eksposiyon: Salgın halinde veya yakın temas durumunda, 6–12 aylık bebeklere mümkün olan en kısa sürede bir doz KKK aşısı yapılabilir. Özellikle kızamık maruziyeti sonrası ilk 72 saat içinde aşı uygulamak enfeksiyon riskini azaltır.

4. Kontrendikasyonlar

  • Şiddetli immün yetmezlik: Kemoterapi gören, bağışıklık sistemini baskılayan tedavi alan veya konjenital immün yetmezliği olan bireylere canlı aşı uygulanmaz. Bu kişilerde aşı virüsü çoğalıp hastalık yapabilir.
  • Gebelik: Gebe kadınlar ve yakın zamanda gebe kalmayı planlayanlara KKK aşısı yapılmaz. Aşılama sonrasında gebelik planlayanlara en az 1 ay beklemeleri önerilir.
  • Alerji: Aşının herhangi bir bileşenine (örneğin neomisin gibi) veya önceki doz KKK aşısına karşı ağır anafilaktik reaksiyon geçirmiş olanlara uygulama yapılmaz. Alerji hikayesi, potansiyel yan etki riskini artırır.
  • Diğer özel durumlar: Aktif tüberküloz gibi ağır enfeksiyonlar varsa aşı ertelenmelidir. Hafif hastalıklar geçici engel teşkil etmez, ancak yüksek ateşli durumlarda aşı planlaması gözden geçirilmelidir.

5. Etkileşimler

  • İmmünsüpresif ilaçlar: Yüksek doz kortikosteroid veya kemoterapi alanlara KKK aşısı yapılmamalıdır. Bağışıklık sistemi baskılandığında aşı virüsünün vücutta yayılması riski artar.
  • Antikor içeren ürünler: Kan/plazma transfüzyonu veya immün globulin alanlarda aşı antikor yanıtı zayıflayabilir. Eğer kısa süre önce böyle bir işlem yapılmışsa, aşılama uygun aralıkla ertelenir (genellikle 3–11 ay). Aşı ile aynı anda kan/IG verimi yapılmamalıdır.
  • Diğer canlı aşılar: MMR, diğer canlı virüs aşıları (örneğin suçiçeği, canlı grip burun aşısı) ile aynı anda uygulanabilir. Farklı gün yapılması gerekiyorsa, aşılar arasında en az 4 hafta aralık bırakılmalıdır. Aksi takdirde interferon benzeri etkiler bağışıklık yanıtını bozabilir.
  • İnaktif aşılar: İnaktive (cansız) aşılarla (ör. dT, IPV, Hib) aynı dönemde aşılamada sakınca yoktur. İhtiyaç duyulursa diğer aşılarla birlikte randevu verilebilir.
  • Diğer etkileşimler: KKK aşısı, PPD tüberkülin cilt testi ile geçici etkileşebilir; testten önce yapılması veya uygulamadan sonraki 4–6 hafta kadar beklenmesi tavsiye edilir. Ayrıca suyla seyreltilen aşı geri kalan kısmı hemen atılmalıdır; sulandırıcı özel, koruyucusuz solüsyondur.

6. Yan Etkiler ve Komplikasyonlar

  • Yaygın yan etkiler: Enjeksiyon bölgesinde ağrı ve kızarıklık, hafif ateş, geçici döküntü (kızamık benzeri) ve lenf bezi büyümesi sık görülür. Genç kız ve kadınlarda (rubella komponentine bağlı) eklem ağrısı veya eklem sertliği ortaya çıkabilir.
  • Nadir yan etkiler: Aşıdan 1–2 hafta sonra hafif ateşli nöbet görülebilir; ayrıca geçici trombositopeni (pıhtılaşma hücresi sayısında azalma) çok nadir raporlanmıştır. Çok seyrek olarak ciddi alerjik reaksiyon veya beyin iltihabı (ensefalit) bildirilmiştir. Guillain-Barré sendromu gibi nörolojik komplikasyonlar son derece nadirdir.
  • Komplikasyon riski: MMR aşısı ciddi yan etki riski açısından oldukça güvenlidir. ABD’deki raporlara göre, KKK aşısı olanların büyük çoğunluğu ciddi bir sorun yaşamaz. CDC vurgusuna göre aşının yol açtığı risk, doğrudan hastalığa yakalanmanın yol açacağı komplikasyon riskinden çok daha düşüktür.

7. Uygulama Yolu ve Şekli

  • Uygulama dozu: Aşı 0,5 ml’lik tek doz şeklinde verilir. Kullanım için ürün steril sulandırıcıyla hazırlanır.
  • Uygulama yolu: MMR aşısı intramüsküler (kas içi) veya subkutan (deri altı) enjeksiyon ile uygulanır. Çocuklarda genellikle üst kol kası (deltoid) veya uyluk kası bölgesi tercih edilir.
  • Uygulama şekli: Liyofilize (toz) haldeki aşı, steril sulandırıcı ile karıştırılarak hemen kullanılmalıdır. Sulandırma sonrası aşı 8 saat içinde kullanılmalı, ilaç yapılmadan önce visual olarak bulanıklık veya parçacık olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Keşif
  • 1954 – Temel keşif: John F. Enders ve Thomas C. Peebles, kızamık virüsünü ilk kez insan böbrek dokusu kültüründe üretip tanımladı; böylece canlı aşı araştırmalarının önü açıldı.
  • 1963 – İlk kızamık aşısı: Enders-Edmonston B suşuna dayalı ilk canlı zayıflatılmış kızamık aşısı ABD’de ruhsat aldı; yüksek ateş ve döküntü insidansı daha “az reaktogenik” varyant arayışını hızlandırdı.
  • 1967-1968 – Jeryl Lynn kabakulak aşısı: Maurice Hilleman, kızının (Jeryl Lynn) nazofaringeal sürüntüsünden izole ettiği mumps virüsünü 11 pasajla attenüe etti; N Engl J Med yayını sonrasında aşı 1968’de lisanslandı.
  • 1968 – Moraten kızamık aşısı: Hilleman ekibi, Edmonston-B’nin daha da zayıflatılmış Moraten varyantını geliştirdi; JAMA makalesi, az yan etki-yüksek antikor yanıtını gösterdi.
  • 1968 – RA27/3 kızamıkçık aşısı: İnsan diploid hücrelerinde pasajlanan RA27/3 suşu, tek dozda kalıcı rubella bağışıklığı sağladı.
  • 1969-1971 – MMR prototipi: Moraten, Jeryl Lynn ve RA27/3 suşları tek flakonda birleştirildi; 1969’da JAMA’da klinik sonuçlar yayımlandı, 1971’de MMR ticari onayını aldı.
  • 1980’ler – Küresel yaygınlaşma: DSÖ, iki dozluk rutin MMR takvimini önermeye başladı; geniş uygulama ile 2000-2020 arasında küresel kızamık ölümleri %73 azaldı.
  • 2005 – MMRV: Varicella komponentinin eklenmesiyle dörtlü (MMRV/KKKS) form ruhsat aldı; enjeksiyon sayısı azaltıldı.
İleri Okuma
  • Enders J F, Peebles T C (1954). Propagation in tissue cultures of cytopathogenic agents from patients with measles. Proceedings of the Society for Experimental Biology and Medicine 86(2): 277-286.
  • Hilleman M R, Buynak E B, Weibel R E, Stokes J Jr (1968). Live, attenuated mumps-virus vaccine. New England Journal of Medicine 278(5): 227-232.
  • Hilleman M R, Buynak E B, Weibel R E, Stokes J Jr (1968). Live, attenuated rubella-virus vaccine. New England Journal of Medicine 279(6): 300-303.
  • Hilleman M R, Buynak E B, Weibel R E, Stokes J Jr, Whitman J E Jr, Leagus M B (1968). Development and evaluation of the Moraten measles virus vaccine. JAMA 206(3): 587-590.
  • Buynak E B, Weibel R E, Whitman J E Jr, Stokes J Jr, Hilleman M R (1969). Combined live measles, mumps, and rubella virus vaccines. JAMA 207(12): 2259-2262.
  • McLean H Q, Fiebelkorn A P, Temte J L, Wallace G S (2013). Prevention of measles, rubella, congenital rubella syndrome and mumps: Summary recommendations of the ACIP. MMWR Recommendations and Reports 62(RR-04): 1-34.
  • Arısoy ES, Çiftçi E, Hacımustafaoğlu M, Kara A, Kuyucu N, Somer A, Vardar F (2015). Ulusal Aşı Takvimi ve Ek Aşılar – 2015. J Pediatr Inf 9(1): 1–11.
  • Sukumaran L, McNeil MM, Moro PL, Lewis PW, Winiecki SK, Shimabukuro TT (2015). Adverse Events Following Measles, Mumps, and Rubella Vaccine in Adults Reported to the Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS), 2003–2013. Clin Infect Dis 60(10): e58–e65.
  • World Health Organization (2017). Measles vaccines: WHO position paper – April 2017. Wkly Epidemiol Rec 92(17): 205–227
  • Povey M, Aris E, Cheuvart B, Hall G, Cohet C, Willame C (2021). Effectiveness of “Priorix” Against Measles and Mumps Diseases in Children Born After 2004 in the United Kingdom: A Retrospective Case-control Study Using the Clinical Practice Research Datalink GOLD Database. Pediatr Infect Dis J 40(6): 590–596.