Mastit, meme bezinin iltihaplanmasıdır ve genellikle emzirme dönemindeki kadınlarda görülür (puerperal mastit). Meme iltihabı emzirme dışında meydana geldiğinde, lohusalık dışı mastit olarak adlandırılır.
Epidemiyoloji
Görülme sıklığı:
Mastit en çok emziren kadınlarda görülür ve emziren annelerde görülme sıklığı %2 ila %33 arasında değişmektedir. İnsidanstaki değişkenlik, mastitin farklı tanımlarından ve çalışma popülasyonlarından etkilenmektedir.
Emzirme dönemi dışında meydana gelen lohusalık dışı mastit daha az yaygındır ancak yine de önemlidir.
Risk Faktörleri:
Puerperal Mastit:
Emzirme: Birincil risk faktörü, özellikle doğum sonrası erken dönemde emzirmedir.
Meme Ucu Hasarı: Çatlak veya ağrılı meme uçları bakteriler için bir giriş noktası sağlar.
Süt Stazı: Memenin tam olarak boşaltılmaması veya seyrek emzirme süt stazına yol açarak enfeksiyonu teşvik edebilir.
Tıkalı Süt Kanalları: Tıkanıklıklar lokal enflamasyon ve enfeksiyona neden olabilir.
Maternal Faktörler: Önceki mastit öyküsü, stres, yorgunluk ve annenin hastalığı duyarlılığı artırabilir.
Lohusalık Dışı Mastit:
Yaş: 30’lu ve 40’lı yaşlardaki kadınlarda daha yaygındır.
Sigara kullanımı: Sigara içmek süt kanallarına zarar verebileceğinden periduktal mastit ile ilişkilidir.
Diyabet: Bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle artan risk.
Obezite: Enflamatuar durum ve bağışıklık sistemi modülasyonu nedeniyle daha yüksek insidans.
Travma: Meme travması enfeksiyon ve enflamasyona zemin hazırlayabilir.
Mastit Türleri
Puerperal Mastit (Laktasyonel Mastit):
Emziren kadınlarda, tipik olarak doğum sonrası ilk altı hafta içinde ortaya çıkar.
Etiyoloji: En yaygın olarak Staphylococcus aureus neden olur, ancak Staphylococcus epidermidis ve Streptococcus türleri gibi diğer bakteriler de dahil olabilir.
Semptomlar: Memede ağrı, kızarıklık, şişlik, sıcaklık ve ateş ve halsizlik gibi sistemik semptomlar.
Non-Puerperal Mastit:
Emzirme bağlamı dışında meydana gelir ve birkaç alt tipe ayrılabilir.
a. Periduktal Mastit: Kanalların etrafında iltihaplanma, genellikle sigara ile ilişkilidir.
Semptomlar: Ağrı, şişme ve bazen meme başı akıntısı.
b. Kanal Ektazisi: Genellikle peri- ve postmenopozal kadınlarda görülen süt kanallarının genişlemesi ve iltihaplanması.
Belirtiler: Meme başı akıntısı, meme ağrısı ve bazen ele gelen bir yumru.
c. Granülomatöz Mastit: Etiyolojisi bilinmeyen, muhtemelen otoimmün veya enfeksiyöz, nadir görülen kronik enflamatuar durum.
Belirtiler: Sert, ağrısız meme yumruları, bazen iltihaplanma ve apse oluşumu ile ilişkilidir.
Subareolar Apse:
Genellikle sigara içenlerde görülen, areola altında apse oluşumuna yol açan enfeksiyon.
Belirtiler: Ağrı, şişlik ve bazen meme ucundan irin akması.
İdiyopatik Granülomatöz Mastit (IGM):
Nedeni bilinmeyen kronik, kazeifikasyon yapmayan granülomatöz meme iltihabı.
Belirtiler: Sert, ağrılı meme kitlesi, bazen cilt ülserasyonu.
Plazma Hücreli Mastit (Meme Kanalı Ektazisi):
Meme kanallarının kronik iltihabı, genellikle yaşlı kadınlarda görülür.
Semptomlar: Meme başı retraksiyonu, yoğun akıntı ve subareolar kitle.
Etiyoloji
Mastitin birincil etkeni Staphylococcus aureus bakterisidir, bunu ikincil olarak Staphylococcus epidermidis veya Proteus mirabilis izler. Bu bakteriler çatlak veya ağrılı meme uçlarından meme dokusuna girerek enfeksiyon ve iltihaplanmaya yol açabilir.
Klinik Özellikler
Puerperal Mastit:
- Emziren kadınlarda görülür.
- Belirtiler arasında göğüs ağrısı, şişme, sıcaklık, kızarıklık ve bazen ateş yer alır.
Lohusalık Dışı Mastit:
- Emzirme dönemi dışında meydana gelir.
- Puerperal mastite benzer semptomlar gösterebilir ancak altta yatan kronik durumlar veya malignitelerle de ilişkili olabilir.
Komplikasyonlar
Mastitin önemli bir komplikasyonu, emziren kadınların %5-11’inde görülen meme apsesi oluşumudur. Apse, şiddetli ağrıya neden olabilen ve derhal tıbbi müdahale gerektiren, meme dokusu içinde lokalize bir irin toplanmasıdır.
Teşhis
- Ultrason:
- Mastit teşhisi ve apselerin tanımlanması için birincil görüntüleme yöntemi.
- Eko-fakir irin koleksiyonları: Genellikle düşük ekojeniteye sahip, sıvıya işaret eden alanlar olarak gözlenir.
- Vaskülarizasyon: İrin koleksiyonları içinde gözlenmez ancak apse çevresinde görülebilir ve iltihaplanmaya işaret eder.
- Dalga Güçlenmesi: Pus, sıvı doğası nedeniyle ultrason görüntüsünü parlatır.
- Doppler Ultrason: İltihaplı doku etrafındaki kan akışını ve damarlanmayı değerlendirmeye yardımcı olur.
- MRI ve BT: Maligniteleri veya karmaşık enfeksiyonları ekarte etmek için puerperal olmayan mastit için önerilir.
Meme dokusunun ayrıntılı görüntülerini sağlar ve inflamasyonun altında yatan nedenlerin değerlendirilmesine yardımcı olabilir. - Biyopsi:
- Ultrason Kılavuzluğunda Biyopsi: Malignite şüphesi varsa veya mastit tanısını doğrulamak için yapılır.
- Stereotaktik Biyopsi: Meme dokusu içindeki mikrokalsifikasyonların veya belirsiz yapıların değerlendirilmesi için kullanılır.
Tedavi
Mastit tedavisi tipik olarak şunları içerir:
- Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyonu tedavi etmek için.
- Ağrı kesici: Analjezikler veya anti-enflamatuar ilaçlar.
- Apsenin Drenajı: Bir apse mevcutsa, cerrahi olarak veya ultrason kılavuzluğunda iğne aspirasyonu kullanılarak boşaltılması gerekebilir.
- Antibiyotik Tedavisi:
- Birinci Basamak Antibiyotikler: Antibiyotikler, özellikle bakteriyel enfeksiyondan kaynaklanıyorsa, puerperal mastit için birincil tedavidir. En sık reçete edilen antibiyotikler şunlardır:
- Dicloxacillin veya Flucloxacillin: Penisilinaza dirençli bu antibiyotikler Staphylococcus aureus’a karşı etkilidir.
- Cephalexin: Staphylococcus aureus’a karşı da etkili olan birinci nesil bir sefalosporin.
- Clindamycin veya Erythromycin: Penisiline alerjisi olan hastalar için kullanılır.
- Süre: Tipik olarak 10-14 gün süreyle reçete edilir. Nüksü önlemek için tüm kursu tamamlamak çok önemlidir.
- Ağrı Yönetimi:
- Analjezikler: İbuprofen gibi steroid olmayan anti-enflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) ağrıyı yönetmeye ve enflamasyonu azaltmaya yardımcı olabilir.
- Asetaminofen: Özellikle NSAİİ’lerin kontrendike olduğu durumlarda ağrının giderilmesi için bir alternatiftir.
- Sıcak Kompresler:
Uygulama: Etkilenen memeye sıcak kompres uygulamak ağrıyı hafifletmeye ve süt akışını teşvik etmeye yardımcı olabilir.
- Meme Boşaltma:
- Sık Emzirme veya Pompalama: Tıkanıklığı ve ağrıyı azaltmak için etkilenen memeyi mümkün olduğunca boş tutmak çok önemlidir.
- Doğru Mandallama: Bebeğin doğru şekilde mandallamasını sağlamak memenin daha etkili bir şekilde boşaltılmasına yardımcı olabilir.
- Yeterli Hidrasyon ve Dinlenme:
- Sıvı Alımı: İyi hidrate kalmak genel sağlık ve süt üretimi için önemlidir.
- Dinlenme: Yeterli dinlenme vücudun enfeksiyondan kurtulmasına yardımcı olur.
- Süt Stazını Ele Almak:
- Masaj yapın: Beslenme öncesinde ve sırasında hafif göğüs masajı süt stazını hafifletmeye yardımcı olabilir.
- Pozisyon Değişiklikleri: Emzirme pozisyonlarının değiştirilmesi, tüm süt kanallarının boşaltılmasını sağlamaya yardımcı olabilir.
- Meme Apsesinin Tedavisi:
- Drenaj: Bir apse oluşursa, iğne aspirasyonu veya cerrahi insizyon ve drenaj yoluyla boşaltılması gerekebilir.
- Devam Eden Antibiyotikler: Drenajın ardından, enfeksiyonun çözülmesi için antibiyotik tedavisine devam edilmesi gerekir.
Emzirmenin Devamını Sağlamak
- Emzirmeyi Teşvik Etmek:
- Sık Besleme: Düzenli süt akışını sağlamak ve engorgementi azaltmak için sık emzirmeyi teşvik edin.
- Pompalama: Emzirmek çok acı veriyorsa, göğüs pompası kullanmak süt tedarikini sürdürmeye ve göğsü boşaltmaya yardımcı olabilir.
- Doğru Mandallama ve Pozisyonlama:
- Laktasyon Danışmanı: Bir laktasyon uzmanına danışmak, mandallama sorunlarının ele alınmasına yardımcı olabilir ve etkili emzirme pozisyonları önerebilir.
- Doğru Mandallama: Bebeğin memeyi iyi bir şekilde kavramasını sağlamak meme başı hasarını önleyebilir ve süt transferini iyileştirebilir.
- Destek ve Eğitim:
- Eğitim: Anneleri, mastit yaşarken bile emzirmeye veya pompalamaya devam etmenin önemi konusunda eğitin.
- Destek Grupları: Emzirme destek gruplarına katılmak duygusal destek ve pratik tavsiyeler sağlayabilir.
- İzleme ve Takip:
- Düzenli Kontroller: Tedavinin ilerlemesini izlemek ve mastitin çözülmesini sağlamak için bir sağlık hizmeti sağlayıcısı ile düzenli takip.
- Süt Arzının İzlenmesi: Enfeksiyona rağmen yeterli kalmasını sağlamak için süt arzının takip edilmesi.
Mastitis için Fitotıp Çözümleri
Fitotıp veya bitki bazlı ilaçların kullanımı, mastitisin yönetimi ve tedavisi için çeşitli potansiyel çözümler sunar. Bu ilaçlar geleneksel tedavileri tamamlayabilir ve semptomlarda ek rahatlama sağlayabilir. Aşağıda mastitis için yaygın olarak kullanılan bitkisel ilaçlardan bazıları yer almaktadır:
Lahana Yaprakları (Brassica oleracea)
Uygulama: Topikal Kullanım: Taze lahana yaprakları soğutulur ve doğrudan etkilenen memeye uygulanır. Anti-enflamatuar özellikleriyle bilinirler ve şişlik ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilirler.
Mekanizma: Lahana yaprakları, anti-enflamatuar ve analjezik etkileri olan sinigrin ve glukozinolatlar gibi bileşikler içerir. Ayrıca meme dokusundaki fazla sıvıyı çekerek şişkinliği azaltmaya yardımcı olurlar.
Aynısafa (Calendula officinalis)
Uygulama: Topikal Krem veya Merhem: Calendula kremi, cildi yatıştırmak ve iltihabı azaltmak için etkilenen bölgeye uygulanabilir.
Mekanizma: Aynısafa, yüksek flavonoid ve triterpenoid içeriği nedeniyle güçlü anti-enflamatuar, antimikrobiyal ve iyileştirici özelliklere sahiptir. Şişliğin azaltılmasına ve iltihaplı dokunun iyileşmesinin desteklenmesine yardımcı olabilir.
Ekinezya (Echinacea purpurea)
Uygulama:
Oral Takviyeler: Ekinezya, bağışıklık sistemini güçlendirmek için kapsül, tentür veya çay şeklinde alınabilir.
Mekanizma:
Ekinezya, vücudun enfeksiyonla savaşma yeteneğini artıran immünomodülatör etkilere sahiptir. Ayrıca mastit semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilecek anti-enflamatuar özelliklere sahiptir.
Sarımsak (Allium sativum)
Uygulama
Ağızdan Tüketim: Sarımsak çiğ olarak veya takviye şeklinde tüketilebilir.
Mekanizma: Sarımsak, güçlü antibakteriyel ve anti-enflamatuar özellikleriyle bilinir. Sarımsakta bulunan bir bileşik olan allisin, mastite neden olan bakterilerle savaşmaya ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.
Aloe Vera (Aloe barbadensis miller)
Uygulama:
Topikal Jel: Aloe vera jeli, yatıştırıcı etkisi için doğrudan iltihaplı bölgeye uygulanabilir.
Mekanizma: Aloe vera anti-enflamatuar, antimikrobiyal ve iyileştirici özelliklere sahiptir. Mastit ile ilişkili ağrı ve şişliği azaltmaya yardımcı olabilir.
Zerdeçal (Curcuma longa)
Uygulama:
Ağızdan Takviye veya Macun: Zerdeçal takviye olarak alınabilir veya su veya bal ile karıştırılarak macun şeklinde uygulanabilir.
Mekanizma: Zerdeçaldaki aktif bileşen olan kurkumin, güçlü anti-enflamatuar ve antimikrobiyal özelliklere sahiptir. Enflamasyonu azaltmaya ve enfeksiyonlarla savaşmaya yardımcı olabilir.
Çemen otu (Trigonella foenum-graecum)
Uygulama
Ağızdan Tüketim: Çemen otu tohumları takviye veya çay olarak alınabilir.
Mekanizma: Çemen otu anti-enflamatuar özelliklere sahiptir ve süt akışını iyileştirmeye yardımcı olarak süt stazı ve ardından mastit riskini azaltabilir.
Papatya (Matricaria chamomilla)
Uygulama:
Topikal Kompres veya Çay: Papatya çayı kompres olarak kullanılabilir veya ağızdan tüketilebilir.
Mekanizma:
Papatya, anti-enflamatuar ve yatıştırıcı özellikleriyle bilinir. Enflamasyonu azaltmaya ve rahatlamayı teşvik etmeye yardımcı olarak mastitis semptomlarının yönetimine yardımcı olabilir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler ve Güvenlik
Fitotıp mastit için umut verici çözümler sunarken, aşağıdakileri göz önünde bulundurmak önemlidir:
- Danışma: Yeni bir tedaviye başlamadan önce, özellikle de emzirirken, her zaman bir sağlık uzmanına danışın.
- Alerjiler: Bitkisel ilaçlara karşı potansiyel alerjilerin farkında olun.
- Geleneksel Tedavilerle Kombinasyon: Bitkisel ilaçlar tamamlayıcı olabilir ancak gerektiğinde antibiyotikler gibi geleneksel tedavilerin yerini almamalıdır.
- Kalite ve Kaynak: Güvenlik ve etkinliği sağlamak için bitkisel takviyeler ve ilaçlar için yüksek kaliteli, saygın kaynaklar kullanın.
İleri Okuma
- Fetherston, C. (1997). “Characteristics of lactation mastitis in a Western Australian cohort.” Breastfeeding Review, 5(2), 5-11.
- Betzold, C. M. (2007). “An update on the recognition and management of lactational breast inflammation.” Journal of Midwifery & Women’s Health, 52(6), 595-605.
- Amir, L. H., & Forster, D. (2012). “Managing common breastfeeding problems in the community.” BMJ, 344, e336.
- Dixon, J. M. (2006). “Breast infection: Common problems in general practice.” BMJ, 332(7535), 679-681.
- Betzold, C. M. (2007). “An update on the recognition and management of lactational breast inflammation.” Journal of Midwifery & Women’s Health, 52(6), 595-605.
- Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee. (2008). “ABM clinical protocol #4: Mastitis.” Breastfeeding Medicine, 3(3), 177-180.
- Spencer, J. P. (2008). “Management of mastitis in breastfeeding women.” American Family Physician, 78(6), 727-731.
- Amir, L. H., & Forster, D. (2012). “Managing common breastfeeding problems in the community.” BMJ, 344, e336.
- Amir, L. H. (2014). “Breastfeeding and mastitis in the 21st century.” Journal of Human Lactation, 30(2), 100-102.
- Tuli, S. Y., & Barros, A. C. S. D. (2015). “Imaging of benign and malignant breast disease.” Radiologic Clinics of North America, 53(2), 267-281.
