Sinonim: Metastasis, Metastase
- Yunancada; yer değiştirme .(Bkz; Meta–stasis)
- Onkolojide, kötü huylu kanserin bir organdan, bağlantısı olmayan başka organa sıçraması, genişlemesi.
Metastaz oluşması için gerekli koşullar:
- Metastaz oluşması için, tümör hücrelerinin genellikle yüksek motility ve invasion özelliklerini taşıması gerekir.Böyle tümörler, bulundukları dokuyu terk ederek, kan damarlarının endotelini geçip kan akışına karışırlar.(Intravasation)Bu sayede vücuttaki tüm organlara ulaşabilirler.
- Tümör hücrelerinin kana ulaştıktan sonra, kan akış hızında hayatta kalabilmesi bir seleksiyon yeridir.Kan akışı, tümör hücreyi kan damarından uzaklaştırabilir.(Extravasation). Ardından hücre vardığı organın Parenkim dokusunda büyüp gelişip, kendine kan sağlamalıdır.
- Metastaz oluşabilmesi hücreler arası bağlantının yok olması ve doku dejenerasyonu gereklidir. Kötü huylu bir tümör sağlıklı bir dokuda olduğu gibi bağ dokudan oluşan stroma ile sabit kalmaz. Bu yüzden tümör hücreleri daha gevşek, özelleşmemeiş hücreler arası bağlar ile birbirlerine tutunurlar. Hücre zarlarında adhezyon moleküllerinin az olmasının da etkisi vardır.
- Bazu tümör hücreleri Fibrin ve kan pulcuklarından oluşan tabaka ile bağışıklık hücrelerinden kaçınarak tutundukları dokunun daha derinine yerleşir.
- Başka bir dokuya geçebilmeleri hücre zarlarındaki reseptörlere ve kollajenöz yapılara bağlıdır. Bazal zara tutunan tümör, zarı yararak anjiyogeneze sebep olur. Yeni damarların oluşmasıyla primer tümör gibi gelişir.
- Cadherin: hücreler arası bağlantıya katılır.(tight junction, Desmosomen, adherense junctions gibi )Hemen hemen bütün tümörlerin hepsi, epithel kökenli E-Cadherin kaybetmişlerdir(çoğu mutasyon sayesinde).Tümör hücrelerinin hareket yeteneği dışında ikinci önemli etkisi, E-cadherini kaybolmasıdır.Çünkü sağlıklık hücrelerde β-Catenin E-Cadherin sayesinde juxtamembrana bağlanıyor(hücre içi serbest β-Catenin konsantrasyonunu düşük tutmak için).Eğer E-cadherin yoksa, β-Catenin artar.→eğer APC mutasyona uğrarsa→Protoonkogen c-myc und Cyclin D1 transkripsiyon edilir.E cadherin kaybı EMT yol açar.
-
Immunoglobulin benzeri CAM‘lar; Bazıları tümör bastırıcılardır.(C-CAM).N(neural)-CAM ‘ın kaybı veya fazla ekspresyonu metastaza sebep olur.yok olmaları durumunda tümör hücreleri parçalanır.(pasif metastaz)
- Integrin: Hücre matrix bağlantısı integrine üzerinden yapılır. Sadece bağlantı molekülü değildir aynı zamanda hücre içine sinyal iletir. ayrıca bulunduğu yere ait olmayan bir hücre algıladığında apoptose başlatabilir.Tümör hücreleri büsbütün farklı integrin örnekleri sergiler.Öyle ki bu integrin tipleri ile metastazı kendilerine mümkün kılar.
-
CD44: hücre yüzeyinde bulunan bir glycoproteindir. Hücreler arası etkileşim, hücre bağlantıları ve hareketlerinde rol alır.11. kromozom üzerindeki CD44 geni tarafından kodlanır. HCAM (homing cell adhesion molecule), Pgp-1 (phagocytic glycoprotein-1), Hermes antigen, lymphocyte homing receptor, ECM-III, and HUTCH-1 olarak da ifade edilir.Birçok agresif tümör CD44’ü fazlasıyla ekspressiyon eder.
-
Matrix metalloproteinase sayesinde doku dejenerasyonu: Metastaz için, kanser hücrelerinin bulunan dokuyu dejenere ederek , epithellerden geçerek, intravasal olarak hedef dokuya gidebilmeleri için Proteinasenlere ihtiyaçları vardır.Farklı Substratları tercih eder; Kollagenasen, Stromelysine ve Gelatinase.
- Plasminogen/uPA-System sayesinde doku dejenerasyonu: sc-uPA (single-chain-uPA) bir zymogendir ve memrana bağlı uPAR ile bir komplex oluşturur→Cathepsin, Kallikrein ve Tryptase iki zincirli aktif moleküle(two-chain-uPA) giderler.→Aktifleşmiş tc-uPA, Plasminogeni , plasmine parçalar.→Plasmin kendiliğiden sc-uPA yı, tc-uPA’ya parçalar.→. Plasminogen-Aktivator-Inhibitor 1 (PAI-1) uPA’ya bağlanır ve komplex endositozlanır. uPAR yeniden kullanıldığı esnada uPA ve PAI-1 indirgenir.Farmokolojik saldırı noktası; uPAR-Antagonist , sentetik PAI.
- Seed-and-Soil-Theory
- Tümör hücrelerinin vücudu istila etmesi, primer tümörün yerine bağlıdır;
- Vücut boşluğu: Seröz boşlukların istilası; carcinosis pleurae, -peritonei, -pericardii. Yavaş metastaze; Schnitzler Metastaze – mide kanseri, Cavum Douglasi’den başlar.Krukenberg Metastaze – mide kanseri, Yumurtalıktan başlar.
- Lenfojen; Bölgesel lenf düğümlerinden, lenf yolu üzerinden metastazlaşmadır.Uzak olan lenf düğümüne, ardından Ductus thoracicus sayesinde Dolaşım sistemine Lenf damaları boyunca genişler. lymphangiosis carcinomatosa; tümörler lenf düğümlerine sıçrarlar.Sentinel lenf düğümü: doğal lenf damarlarındaki ilk tümörlü lenf düğümü.
- Hematogen; atardamar tipi; akciğerden kalbin sol kulakcığına, ardından beyin, kemik, karaciğer v.b. Cava tipi; vena cava superior ve inferior akış alanında oluşur, ardından böbrek, karaciğer, extremitet v.b. Toplardamar tipi; Gastrointestinal, pankreas, karaciğer. Vertebral toplardamar tipi; prostattan bel omurgasına.
- Kemik metastazı;
- Osteoklastik: Osteoklast aktifleşmesi yüzünden parçalayıcı bir tiptir.
Örneğin: tiroit bezi, böbrek.
- osteoblastik: Osteoblast aktifleşmesi yüzünden yeni kemik oluşturan bir tiptir.
Örneğin: Prostat
- Vücut boşluklarını, organ boşluklarının içerisini sarar.(Örneğin; gastrointestinal, idrar torbası)
Metastaz Tespiti:
- Kanser hücreleri, kan yoluyla metastazlaşırlar. Syalyl-Lewis, Selektinlere(E-Selektin: İltitap mediatorları sayesinde ekspressyon edilir. P-Selektin:Weibel–Palade body) bağlanır.Eğer E-Selektin kanda yüksekse; bu birçok tümör çeşidi için metastaze anlamı taşır.
- Tümör hücrelerinin integrinleri ICAM1 ve VCAM1’ya bağlanır.
1)Tipleri
- Satelit; deri metastazının 2 cm çapında olması
- İn-transit;
- Rejyoner (Bölgesel); sert ve acısızdır.
ABCDE şeması ile kategorileştirilmelidir.
