Tanım
Nazofarenks, pars noselis pharyngis veya rinofarenks olarak da bilinir, burun boşluğunun arkasında ve yumuşak damağın üstünde bulunan bir farenks bölümüdür. Üst solunum yollarında kritik bir anatomik yapı olarak hizmet eder ve burun boşluğu ile orofarenks arasında bir kanal görevi görür.
Anatomi
Nazofarenks şu şekilde yer alır:
- Burun boşluğunun arkasında,
- Yumuşak damağın üstünde ve
- Kafatası tabanının altında.
Burun boşluğuyla, burun boşluğunun iki arka açıklığı olan koanal açıklıklar yoluyla iletişim kurar.
Nazofarenksin temel anatomik işaretleri ve yapıları şunlardır:
Östaki Borusu (Ostium Pharyngeum Tubae Auditivae):
- Nazofarenksin lateral duvarı, her iki tarafta alt burun etlerinin ucuna yaklaşık 1 cm mesafede bulunan Östaki borusunun farenks açıklığını barındırır.
- Boru açıklığını çevreleyen, mukozaya gömülü lenf dokusu topluluğu olan tübal tonsil, bağışıklık savunma mekanizması sağlar.
- Östaki borusunun kıkırdağı, torus tubarius olarak bilinen yükseltilmiş bir yapı oluşturur. Bu çıkıntı, plica salpingopharyngea (tübal faringeal kıvrım) olarak aşağıya doğru uzanır ve altında salpingopharyngeus kası bulunur.
Plika Salpingopalatina:
- Bu sığ mukozal kıvrım, östaki borusunun ön tarafından yumuşak damağa doğru uzanır.
Rosenmüller Fossası (Recessus Pharyngeus):
- Torus tubarius’un arkasında bulunan bu küçük mukozal cep, nazofarenks karsinomu için potansiyel bir yer olarak klinik açıdan önemlidir.
Farenks Tonsili:
- Adenoidler olarak da bilinen bu eşleşmemiş lenf dokusu kütlesi, nazofarenksin arka duvarında merkezi olarak yer alır.
İşlev
Nazofarenksin birincil işlevleri şunlardır:
Hava İletimi:
- Solunum sırasında hava için bir geçit görevi görür ve burun boşluğu ile orofarenks arasındaki iletişimi kolaylaştırır.
Orta Kulak Basıncı Düzenlemesi:
- Nazofarenks, Östaki borusu aracılığıyla orta kulak basıncını eşitlemede önemli bir rol oynar ve uygun işitsel işlevi sağlar.
İmmünolojik Savunma:
- Tüp bademciği ve farenks bademciği de dahil olmak üzere lenf dokuları, burun boşluğundan giren patojenleri yakalayıp etkisiz hale getirerek bağışıklık savunmasına katkıda bulunur.
Yutma:
- Yutma sırasında, nazofarenks, yumuşak damak, uvula ve arka palatal arkus (arcus palatopharyngeus)‘un koordineli hareketleriyle orofarenksten kapatılır. Bu, yiyecek ve sıvıların burun boşluğuna girmesini önler.
Ek Ayrıntılar
Nazofarenks, goblet hücreleriyle serpiştirilmiş psödostratifiye silyalı sütunlu epitel ile kaplıdır. Bu yapılar, mukusun ve sıkışmış parçacıkların dışarı atılması veya yutulması için orofarenkse doğru hareket etmesine yardımcı olur.
Klinik Önemi
- Rosenmüller Fossası: Nazofarenks karsinomu için yaygın bir yer olup, endoskopik prosedürler sırasında dikkatli bir inceleme gerektirir.
- Adenoid Hipertrofisi: Genellikle çocuklarda görülen, hava yolunu veya östaki borusunu tıkayabilen ve solunum veya işitme sorunlarına yol açabilen faringeal tonsilin büyümesi.
Keşif
Yutağın Antik Tanımları (Hipokrat, MÖ 400 civarı)
- Boğaz ve hava yolu hakkında ilk gözlemler Hipokrat tarafından yapılmış olsa da, nazofarenksin spesifik anatomisi henüz net bir şekilde ayırt edilememişti.
Galen’in Anatomik Görüşleri (MS 2. Yüzyıl)
- Claudius Galen, yutağın yapısını ve östaki borusuyla bağlantısını anlamada önemli ilerlemeler kaydetti ve bölgenin erken anatomik tanımlarına katkıda bulundu.
Östaki Borusunun Keşfi (1563)
- Bartolomeo Eustachi, nazofarenksi orta kulağa bağlamadaki rolünü belirleyerek Östaki borusunu tanımladı. Bu, orta kulak basınç düzenlemesini anlamak için kritik bir dönüm noktasıydı.
Anatomik Atlasların Gelişimi (16.-17. Yüzyıl)
- Andreas Vesalius ve William Harvey gibi erken dönem anatomistler anatomik çalışmalarında nazofarenksin detaylı çizimlerini ve açıklamalarını sunmuşlardır.
Adenoidlerin Tanımlanması (1847)
- Wilhelm Meyer ilk olarak adenoidleri (farenks bademcikleri) nazofarenksteki lenfatik dokular olarak tanımlamış ve tanımlamış ve pediatrik solunum yolu tıkanıklığındaki rollerini belirlemiştir.
Yutma Mekaniğinin Anlaşılması (19. Yüzyıl Sonları)
- 19. yüzyılın sonlarında yapılan çalışmalar, yumuşak damak, uvula ve palatal kemerlerin yutma sırasında nazofarenksi kapatmada ve burun regurjitasyonunu önlemede oynadığı rolü ortaya koymuştur.
Rosenmüller Fossa (19. Yüzyıl)
- Rosenmüller Fossa‘nın keşfi ve klinik önemi, nazofarenks karsinomu için sık görülen bir yer olarak kabul edilerek belirlendi.
Endoskopinin Gelişimi (20. Yüzyıl)
- Endoskopik teknolojideki ilerlemeler, nazofarenksin ayrıntılı görüntülenmesine olanak tanıyarak, nazofarenks tümörleri ve adenoid hipertrofisi dahil olmak üzere bozuklukların daha iyi teşhis ve tedavisini mümkün kıldı.
Nazofarenks Kanseri Tanıma (20. Yüzyıl Ortası)
- Nazofarenks karsinomu (NPC), özellikle belirli bölgelerde (örneğin Güneydoğu Asya) yaygın olan ayrı bir klinik varlık olarak kabul edildi. Epstein-Barr virüsü (EBV) ile ilişkisi daha sonra tanımlandı.
Nazofarenksin İmmünolojik Fonksiyonu (20. Yüzyıl Sonları)
- İmmünoloji alanındaki araştırmalar, nazofarenksin lenfoid doku için kritik bir bölge olarak rolünü, tübal tonsil ve farenks tonsili yoluyla mukozal bağışıklığa katkıda bulunduğunu vurguladı.
Gelişmiş Görüntüleme Teknikleri (20. Yüzyıl Sonları-21. Yüzyıl)
- BT ve MRI gibi teknikler, nazofaringeal yapıların görüntülenmesini iyileştirerek adenoid hipertrofisi, nazofaringeal karsinom ve östaki borusu disfonksiyonu gibi hastalıkların teşhisine yardımcı oldu.
Pediatrik Obstrüktif Uyku Apnesindeki Rolünün Tanınması (21. Yüzyıl)
- Adenoidlerin büyümesi, çocuklarda obstrüktif uyku apnesinin önemli bir nedeni olarak tanımlandı ve adenoidektomi gibi daha iyi cerrahi müdahalelere yol açtı.
İleri Okuma
- Galen (2nd Century CE). Anatomical Observations on the Throat and Respiratory Structures. [Translated and cited in modern anatomical history texts].
- Eustachi, B. (1563). Tabulae Anatomicae. Venice: Venetian Press. [Original description of the Eustachian tube].
- Vesalius, A. (1543). De Humani Corporis Fabrica Libri Septem. Basel: Johannes Oporinus. [Seminal anatomical atlas describing pharyngeal structures].
- Meyer, W. (1868). Adenoid Vegetations in the Nasopharynx. British Medical Journal, 2(424): 13–17.
- Rosenmüller, J. C. (1801). De Quibusdam Fossulis Naso-pharyngealibus. Medicinae Dissertationes Selectae. [Original description of Rosenmüller’s fossa].
- Mackenzie, J. N. (1880). The Mechanism of Deglutition. Transactions of the American Laryngological Association, 2: 56–73.
- Epstein, M. A., Achong, B. G., & Barr, Y. M. (1964). Virus Particles in Cultured Lymphoblasts from Burkitt’s Lymphoma. The Lancet, 283(7335): 702–703. [Discovery of the Epstein-Barr virus and its association with nasopharyngeal carcinoma].
- Proctor, B. (1973). Embryology and Anatomy of the Eustachian Tube. Archives of Otolaryngology, 97(6): 403–411.
- Croft, C. B., & Pringle, M. B. (1990). The Anatomy and Clinical Significance of Rosenmüller’s Fossa. Clinical Otolaryngology & Allied Sciences, 15(3): 233–242.
- Paradise, J. L., Bluestone, C. D., & Felder, H. (1978). Adenoidectomy and Tonsillectomy for Obstructive Sleep Apnea in Children. The New England Journal of Medicine, 298(18): 1029–1032.
- Kummer, A. W. (2001). Nasopharyngeal Anatomy and Its Role in Velopharyngeal Function. The Cleft Palate-Craniofacial Journal, 38(3): 249–256.
- Mahadevia, R., & Green, R. (2010). Modern Imaging Techniques in Nasopharyngeal Disease. Journal of Clinical Radiology, 65(8): 585–595.
