Kum sineği olarak da bilinen Pappataci, Psychodidae familyasında, özellikle Eski Dünya’da Phlebotomus cinsinde ve Yeni Dünya’da Lutzomyia cinsinde bulunan bir grup küçük, ısırıcı, kan emici böceğin ortak adıdır. Boyları genellikle 1/8 inçten (3 mm) daha kısa olan küçük böceklerdir.
Pappataci İtalyanca kökenli bir kelime olup ‘kum sinekleri’ veya ‘flebotomin sinekler’ anlamına gelmektedir. Bunlar, leishmaniasis ve kum sineği ateşi gibi hastalıkları bulaştırabilen küçük, kan emici böceklerdir.
Pappataci’nin etimolojisi ve tarihi çok net değildir, ancak bazı olası kaynaklar vardır:
– Kelime Latince “yemek” anlamına gelen pappare ve sineklerin sessiz ısırmasına atıfta bulunan “sessiz olmak” anlamına gelen taceo kelimelerinden geliyor olabilir.
– Bu sözcük Arapça babbaṭṭāš ‘bir tür sinek’ sözcüğünden gelebilir; bu sözcük İtalyancaya babbatace veya babbatasi olarak geçmiştir.
– Kelime Yunanca παπατάζιος (papatázios) ‘bir tür sinek’ anlamına gelen ve ‘vızıldamak’ anlamına gelen παπάζω (papázō) kelimesinden türemiş olabilir.
Yaşam Alanı ve Dağılımı
Kum sinekleri tipik olarak tropikal ve subtropikal iklimlerde bulunur. Hem kentsel hem de kırsal ortamlarda gelişirler ve özellikle yüksek nem ve ılık sıcaklıkların olduğu bölgelerde yaygındırlar. Kum sinekleri gece veya krepuskülerdir (şafak ve alacakaranlıkta aktiftir).
Yaşam Döngüsü ve Beslenme Alışkanlıkları
Kum sineklerinin yaşam döngüsü dört aşamadan oluşur: yumurta, larva, pupa ve yetişkin. Dişiler, türlere bağlı olarak organik madde bakımından zengin toprak, hayvan yuvaları veya termit tepeleri gibi çeşitli habitatlara yumurta bırakır.
Sadece dişi kum sinekleri yumurta geliştirmek için ihtiyaç duydukları kanla beslenir. Erkek kum sinekleri bitki şekerleriyle beslenir. Dişiler, insanlar da dahil olmak üzere türe bağlı olarak çeşitli memeliler olabilen konaklarının derisini delmek ve kanlarını emmek için ağız parçalarını kullanır.
Hastalık Bulaşması
Kum sinekleri, en önemlileri protozoan Leishmania parazitlerinin neden olduğu çeşitli leishmaniasis formları olan çeşitli hastalıklar için vektörlerdir. Ayrıca pappataci ateşi veya Phlebotomus ateşi olarak da bilinen kum sineği ateşi adı verilen viral bir hastalığı da bulaştırabilirler.
Leishmaniasis, deri ülserlerine neden olan kutanöz leishmaniasis ve birkaç iç organı (genellikle dalak, karaciğer ve kemik iliği) etkileyen ve tedavi edilmezse potansiyel olarak ölümcül olan visseral leishmaniasis dahil olmak üzere birkaç farklı formu olan bir hastalıktır.
Kum sineği ateşi veya pappataci ateşi, ateş, baş ağrısı ve kas ağrısı gibi semptomlara neden olan viral bir hastalıktır.
Önleme ve Kontrol
Tatarcık sineği ısırıklarının önlenmesi böcek kovucu, yatak ağları ve koruyucu giysilerin kullanılmasını içerir. Kontrol önlemleri genellikle insektisitleri ve kum sineğinin yaşam döngüsü için daha az uygun hale getirmek için ortamların değiştirilmesini içerir.
Tarih
Phlebotomus terimi eski Yunanca φλεβοτώμος veya φλεβοτόυος kelimesinden gelmektedir ve “damar kesici” anlamına gelmektedir. Bu, kum sinekleri olarak da bilinen bu böceklerin kan emme alışkanlığına atıfta bulunur. Parazit veya virüslerin neden olduğu leishmaniasis, bartonellosis ve pappataci fever gibi çeşitli hastalıklar için önemli vektörlerdir. Phlebotomus kum sineklerinin tarihi, bulaştırdıkları hastalıkların tarihiyle yakından bağlantılıdır. Bir leishmaniasis enfeksiyonunun ilk tanımı, Asur kralı Sanherib’in muhtemelen Phlebotomus papatasi tarafından bulaştırılan bir deri hastalığından muzdarip olduğu MÖ 7. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Phlebotomus’tan bilimsel olarak ilk kez 1840 yılında İtalyan entomologlar Rondani ve Berté tarafından bahsedilmiştir. O zamandan bu yana, morfolojileri, ekolojileri ve vektör yeterlilikleri bakımından farklılık gösteren 100’den fazla Phlebotomus türü tanımlanmıştır.
Kaynak:
- World Health Organization. Leishmaniasis.
- Ready PD. Leishmaniasis emergence in Europe. Euro Surveill. 201
