Selenyum

Selenyum, insan sağlığının korunmasında çok önemli bir rol oynayan temel bir mikro besindir. Çeşitli selenoproteinlerin önemli bir bileşeni olan selenyum, antioksidan savunma, bağışıklık fonksiyonu ve tiroid hormonu metabolizmasının ayrılmaz bir parçasıdır.

Sağlık Etkileri

• Kanser Önleme: Bazı çalışmalar selenyum takviyesinin bazı kanserlerin riskini azaltabileceğini öne sürmektedir, ancak sonuçlar karışıktır ve selenyum durumuna ve bireysel değişkenliğe bağlıdır.
• Kardiyovasküler Sağlık: Yeterli selenyum seviyeleri, muhtemelen selenoproteinlerin antioksidan özelliklerinin vasküler hücrelerde inflamasyonu ve oksidatif stresi azaltması nedeniyle kardiyovasküler hastalık riskinin azalması ile ilişkilidir.
• Tiroid Bozuklukları: Tiroid hormon metabolizmasındaki rolü göz önüne alındığında, selenyum eksikliği, selenyum takviyesinin hastalık sonuçlarını iyileştirebileceği Hashimoto tiroiditi ve Graves hastalığı dahil olmak üzere çeşitli tiroid patolojileriyle bağlantılıdır.

Biyolojik Rolleri

• Antioksidan Savunma: Selenyum, zararlı serbest radikalleri nötralize ederek hücreleri oksidatif hasardan koruyan glutatyon peroksidaz enziminin önemli bir bileşenidir. Bu koruma hücre bütünlüğü ve sağlığı için hayati önem taşır (Arthur, 2003).
• Tiroid Fonksiyonu: Tiroksinin (T4) daha aktif olan triiyodotironine (T3) dönüşmesine yardımcı olur, böylece normal tiroid fonksiyonunun sürdürülmesinde önemli bir rol oynar. Selenyum eksikliği tiroid fonksiyon bozukluklarına ve hastalıklarına yol açabilir (Köhrle, 2000).
• Bağışıklık Tepkisi: Selenyum, bakteriyel ve viral enfeksiyonlara, enflamasyona ve otoimmüniteye karşı direnci artırarak bağışıklık sistemi için gereklidir (Broome, 2004).

Selenyum Sülfür

• Selenyum Sülfür antifungal bir ajan olmasının yanı sıra sitostatik bir ajandır ve seborede hiperproliferatif hücrelerin büyümesini yavaşlatır.
• Selenyum Sülfür, kepek, seboreik dermatit ve özellikle ergenlik öncesi çocukların hastalığı olan bir mantar enfeksiyonu olan tinea capitis tedavisi için şampuanlarda sıklıkla kullanılan aktif bileşendir.

Selenyum Durumunun Klinik Etkileri

• Eksikliği: Selenyum eksikliği potansiyel olarak ölümcül bir kardiyomiyopati türü olan Keshan hastalığına ve bir osteoartropati olan Kashin-Beck hastalığına yol açabilir. Her iki hastalık da Çin’in bazı bölgeleri gibi selenyum eksikliği olan ve topraktaki selenyum seviyesinin düşük olduğu bölgelerde yaygındır (Combs, 2001).
• Aşırılık: Gerekli olmasına rağmen, aşırı selenyum alımı, belirtileri arasında mide-bağırsak rahatsızlığı, saç dökülmesi, beyaz lekeli tırnaklar ve hafif sinir hasarı bulunan selenozise yol açabilir (Vinceti, 2001).

Diyet Kaynakları

• Bitki Kaynakları: Bitkilerdeki selenyum içeriği toprak selenyum konsantrasyonlarına göre önemli ölçüde değişir. Brezilya fıstığı özellikle zengin bir kaynaktır ve bir fındık bazen günlük önerilen alım miktarından daha fazlasını sağlar.
• Hayvansal Kaynaklar: Balık, kabuklu deniz ürünleri, et, süt ve yumurta iyi selenyum kaynaklarıdır ve diyetlerinin ve çevrelerinin selenyum seviyelerini yansıtırlar.

Optimal Selenyum Alımı için Diyet Ayarlaması

Diyet yoluyla selenyum alımını optimize etmek, önerilen diyet ödeneklerini (RDA’lar) anlamayı ve selenyum açısından zengin gıdaları günlük öğünlere dahil etmeyi içerir. Selenyum RDA’ları yaşa, cinsiyete ve yaşam evresine göre farklılık gösterir:

• Yetişkin erkekler ve kadınlar: Günde 55 mikrogram (μg)
• Hamile kadınlar: Günde 60 μg
• Emziren kadınlar: Günde 70 μg
• Aşağıda, optimum selenyum seviyelerini korumak için selenyum açısından zengin gıdaları dahil etmeye yardımcı olacak bir kılavuz bulunmaktadır:

1. Brezilya Fıstığı
   Beslenme Profili: Brezilya fıstığı en zengin selenyum kaynağıdır. Bir Brezilya fıstığı 68-91 μg arasında selenyum içerebilir ve genellikle tek bir fındıkta günlük gereksinimden daha fazlasını karşılar.
   Önerilen Alım Miktarı: Yüksek selenyum içeriği nedeniyle, Brezilya fıstığı tüketimi dikkatli yapılmalıdır – tipik olarak, selenyum fazlalığını önlemek için haftada birkaç kez bir ila iki fındık yeterlidir.
2. Deniz Ürünleri
   Balık: Ton balığı, pisi balığı, sardalya ve karides mükemmel selenyum kaynaklarıdır. Örneğin, 3 onsluk bir porsiyon sarı yüzgeçli ton balığı yaklaşık 92 μg selenyum içerir.
   Önerilen Alım Miktarı: Haftada 2-3 kez çeşitli deniz ürünleri tüketmek, daha büyük balık türlerinden kaynaklanan ağır metal maruziyeti riski olmadan selenyum seviyelerinin korunmasına yardımcı olabilir.
3. Et ve Kümes Hayvanları
   Tavuk, sığır eti ve kuzu eti: Bunlar iyi selenyum kaynaklarıdır. Pişmiş tavuk göğsünün 3 onsluk bir porsiyonu yaklaşık 20-30 μg selenyum sağlar.
   Önerilen Alım Miktarı: Dengeli bir diyetin parçası olarak yağsız et ve kümes hayvanlarının düzenli tüketimi yeterli selenyum alımına katkıda bulunabilir.
4. Yumurta
   Beslenme Profili: Yumurta uygun bir selenyum kaynağıdır ve bir büyük yumurta yaklaşık 15-20 μg sunar.
   Önerilen Alım Miktarı: Haftada birkaç kez diyetinize yumurta dahil etmek selenyum gereksinimlerini karşılamaya yardımcı olabilir.
5. Tam Tahıllar
   Tam Buğday, Esmer Pirinç ve Yulaf: Bu tahıllar selenyum alımına katkıda bulunur. Örneğin, bir fincan pişmiş esmer pirinç yaklaşık 19 μg selenyum sağlar.
   Önerilen Alım Miktarı: Tam tahılların günlük öğünlere dahil edilmesi sadece selenyum sağlamakla kalmaz, aynı zamanda diyet lifi alımını da artırır.
6. Süt Ürünleri
   Süt ve Yoğurt: Bunlar daha az miktarda selenyum sağlar, bir fincan süt yaklaşık 8 μg sunar.
   Önerilen Alım Miktarı: Dengeli bir diyetin parçası olarak düzenli süt ürünleri tüketimi, selenyum da dahil olmak üzere genel besin alımına katkıda bulunabilir.
7. Baklagiller
   Mercimek ve Fasulye: Bunlar mütevazı selenyum kaynaklarıdır. Bir fincan pişmiş mercimek yaklaşık 6 μg sağlar.
   Önerilen Alım Miktarı: Yemeklere düzenli olarak baklagillerin eklenmesi, selenyum ile protein ve lif gibi diğer temel besin maddelerine erişmenin sağlıklı bir yoludur.

Diyet Değişikliklerinin Uygulanması

• Çeşitli Diyet: Selenyum toksisitesi riski olmadan diğer diyet ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli selenyum kaynaklarını içeren dengeli bir diyet hedefleyin.
• Alımı İzleyin: Özellikle Brezilya fıstığı gibi yüksek selenyum içeren gıdalarda, selenoza yol açabilecek üst alım seviyelerini aşmamak için alımı izlemek çok önemlidir.
• Selenyum Seviyelerini Kontrol Edin: Bir eksiklikten şüpheleniyorsanız veya risk altındaysanız, selenyum seviyenizi kontrol etmeniz veya takviye almayı düşünmeniz gerekip gerekmediğini bir sağlık uzmanıyla görüşün.
• Diyetinizi ayarlamaya yönelik bu kapsamlı yaklaşım, yeterli selenyum alımını sağlayarak genel sağlık ve esenliğe katkıda bulunur.

Tarih

Selenyum, antioksidan savunma sistemleri, tiroid hormonu metabolizması ve bağışıklık fonksiyonu dahil olmak üzere çeşitli fizyolojik fonksiyonlardaki kritik rolü ile tanınan, insan sağlığı için gerekli bir eser elementtir.

Keşif ve Etimoloji
Keşif Selenyum 1817 yılında İsveçli kimyager Jöns Jacob Berzelius tarafından keşfedilmiştir. Başlangıçta sülfürik asitte bir safsızlık olarak bulunmuş ve Berzelius ona Yunan ay tanrıçası “Selene “nin adını vererek, dünya için adlandırılan tellür ile olan ilişkisini yansıtmıştır.

İleri Okuma

1. Arthur, J. R. (2003). “The role of selenium in thyroid hormone metabolism and effects of selenium deficiency on thyroid hormone and iodine metabolism.” Biological Trace Element Research, 38(1), 81-92.
2. Köhrle, J. (2000). “The selenoenzyme family and thyroid hormone metabolism: More than just deiodinases.” International Journal of Vitamins and Nutrition Research, 70(5), 222-229.
3. Broome, C. S., McArdle, F., Kyle, J. A., Andrews, F., Lowe, N. M., Hart, C. A., Arthur, J. R., & Jackson, M. J. (2004). “An increase in selenium intake improves immune function and poliovirus handling in adults with marginal selenium status.” The American Journal of Clinical Nutrition, 80(1), 154-162.
4. Combs, G. F. (2001). “Selenium in global food systems.” British Journal of Nutrition, 85(5), 517-547.
5. Vinceti, M., Wei, E. T., Malagoli, C., Bergomi, M., & Vivoli, G. (2001). “Adverse health effects of selenium in humans.” Reviews on Environmental Health, 16(4), 233-251.
6. Institute of Medicine (US) Panel on Dietary Antioxidants and Related Compounds. (2000). “Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids.” National Academies Press (US).
7. Thompson, C. D., McLachlan, S. K., & Reeder, A. I. (2010). “Selenium in human health and disease.” Antioxidants & Redox Signaling, 12(7), 793-795.