Sjögren sendromu

Sjögren çakışma sendromu, Sjögren sendromunun romatoid artrit, lupus veya skleroderma gibi diğer bağ dokusu hastalıklarıyla bir arada görüldüğü, otoimmün bozuklukların nadir ancak klinik olarak önemli bir alt kümesini temsil eder. Adını ilk kez 1933 yılında tanımlayan İsveçli göz doktoru Henrik Sjögren’den alan bu bileşik durum, birbiriyle örtüşen semptomların çokluğu nedeniyle farklı tanı ve tedavi zorlukları ortaya çıkarmaktadır.

Sjögren sendromu öncelikle tükürük ve gözyaşı bezlerinin immün aracılı yıkımına atfedilen kserostomi (ağız kuruluğu) ve keratokonjonktivitis sicca (göz kuruluğu) semptomları ile karakterize edilir. “Overlap sendromu” terimi tıp literatüründe 1970’lerde klinisyenler ve araştırmacılar Sjögren semptomlarının diğer otoimmün durumlarla birlikte ortaya çıktığını ve tek bir tanının sınırlarına tam olarak uymayan karmaşık bir semptomatoloji oluşturduğunu fark etmeye başladıklarında ortaya çıkmıştır.

Epidemiyoloji ve Klinik Belirtiler

Sjögren sendromu tanısı konanlar arasında Sjögren örtüşme sendromu prevalansı yaklaşık %1’dir. Sendrom, ilişkili otoimmün bozukluğa bağlı olarak bir dizi semptom gösterebilir. Örneğin, Sjögren sendromu romatoid artrit ile örtüştüğünde, hastalar kuruluk semptomlarının yanı sıra eklem ağrısı ve şişlik yaşayabilir. Lupus varlığı deri döküntüleri, böbrek tutulumu ve nörolojik semptomlar dahil olmak üzere daha ciddi sistemik komplikasyonlara yol açabilir.

Tanısal Zorluklar

Sjögren çakışma sendromunun teşhisi, Sjögren sendromuna atfedilebilecek semptomları eşlik eden otoimmün hastalıklardan ayırt etmek için titiz bir değerlendirme gerektirir. Tanı kriterleri gelişmiştir; Amerikan-Avrupa Uzlaşı Grubu’nun revize edilmiş kriterleri yaygın olarak kullanılmakta ve doğru tanıya yardımcı olmak için klinik semptomların yanı sıra serolojik belirteçleri de içermektedir.

Tedavi ve Yönetim

Sjögren’in örtüşme sendromu için tedavi stratejileri, ilgili hastalıkların spesifik semptomlarını hafifletmeye odaklanır. Bu, kuruluk için suni gözyaşı ve tükürük ikamelerinin, eklem ağrısı için anti-enflamatuar ilaçların ve otoimmün yanıtı kontrol etmek için immünosupresif ajanların kullanımını içerebilir. Yönetim yaklaşımı, ilgili hastalıkların şiddeti ve ilerlemesi göz önünde bulundurularak kişiye özel olarak belirlenir.

Prognoz

Sjögren’s overlap sendromu olan bireyler için prognoz büyük ölçüde değişir ve ilişkili otoimmün koşulların ciddiyetinden etkilenir. Bazı bireyler hafif semptomlar yaşayabilirken, diğerleri kapsamlı ve agresif tedavi stratejileri gerektiren daha ciddi bir hastalık seyri ile karşı karşıyadır.

Tarih

Sjögren sendromu adını, sendromu ilk kez tanımlayan ve ayrıntılı olarak tarif eden İsveçli bir göz doktoru olan Dr. Henrik Sjögren’den almıştır. Dr. Sjögren bu durumu ilk olarak 1933 yılında doktora tezinde rapor etmiş ve öncelikle orta yaşlı kadınlarda gözlemlediği göz kuruluğu, ağız kuruluğu ve romatoid artrit ile olan ilişkisini vurgulamıştır.

Dr. Sjögren’in katkısı, bu semptomları diğer benzer durumlardan ayırması ve sendromun klinik ve patolojik özelliklerini detaylandırması ve böylece ayrı bir hastalık varlığı olarak kabul etmesi açısından çığır açıcı olmuştur. Şimdi Sjögren sendromu olarak adını taşıyan lakrimal ve tükürük bezi fonksiyonlarındaki karakteristik azalmayı titizlikle tanımladı. Bu tanıma, bu otoimmün bozukluktan muzdarip hastaların daha doğru teşhis ve yönetimine olanak sağladı.

Tıp camiası, bu hastalığa Dr. Sjögren’in adını vererek onun otoimmün hastalıkların anlaşılmasına ve bilginin ilerlemesine yaptığı katkıyı kabul etmiş oldu. Bu adlandırma kuralı, tıpta yeni sendrom ve hastalıklara genellikle onları ayrıntılı olarak tanımlayan ya da farklı doğalarını fark eden ilk araştırmacının adının verildiği tipik bir modeli takip etmektedir.

Sjögren Sendromu’nun (SS) modern tarihi, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar, bu karmaşık otoimmün hastalığın etiyolojisi, teşhisi ve tedavisinin anlaşılmasında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Aşağıda, Sjögren Sendromunun araştırılması ve yönetimindeki önemli katkılar ve kilometre taşları vurgulanmaktadır:

Tanı Kriterlerinin Genişletilmesi (1965 ve Sonrası):
1965 yılında Mason ve Barnes, tanı için gerekli olan hem klinik hem de histopatolojik özellikleri içeren daha kapsamlı kriterler ortaya koymuştur.
On yıllar boyunca, bu kriterler serolojik testleri ve görüntüleme çalışmalarını da içerecek şekilde geliştirilmiş ve 2002 Amerikan-Avrupa Uzlaşı Grubu (AECG) kriterlerinin yaygın olarak kabul görmesiyle sonuçlanmıştır.

Serolojik Gelişmeler (1970’ler-1980’ler):
1970’ler ve 1980’lerde Anti-Ro (SSA) ve Anti-La (SSB) gibi otoantikorların tanımlanması, SS tanısı koymak ve diğer otoimmün hastalıklardan ayırt etmek için önemli biyobelirteçler sağlamıştır. Bu keşifler tanı testlerinin özgüllüğünü önemli ölçüde artırmıştır.

Epidemiyolojik Çalışmalar (1990’lar):
1990’larda SS ile ilişkili prevalans, insidans ve risk faktörleri hakkında kritik veriler sağlayan büyük ölçekli epidemiyolojik çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalar, hastalığın etkisinin ve başlıca sağlık belirleyicilerinin tanımlanmasına yardımcı olmuştur.

Sınıflandırma ve Gözden Geçirilmiş Kriterler (2002):

Amerikan-Avrupa Konsensüs Grubu’nun 2002 yılında revize ettiği kriterler, klinik çalışmalar ve araştırma tutarlılığı için çok önemli olan sübjektif semptomları objektif ölçümlerle (laboratuvar testleri ve biyopsi sonuçları) birleştirerek tanı için standart bir yaklaşım oluşturmuştur.

Genetik ve Patofizyolojik Araştırmalar (2000’ler):

2000’li yıllar SS’nin genetik temelinin ve patofizyolojisinin anlaşılmasında önemli adımlara tanıklık etmiştir. Araştırmalar, HLA-DR ve HLA-DQ alelleri de dahil olmak üzere SS riskinin artmasıyla ilişkili birkaç gen tanımlamıştır.
Bu dönemde yapılan çalışmalar, özellikle bağışıklık sistemi düzensizliği ve ekzokrin bezlerin kronik enflamasyonunun rolü olmak üzere hastalığın mekanizmasının anlaşılmasını da ilerletmiştir.

Terapötik Gelişmeler ve Denemeler (2010’lardan Günümüze):

Son on yılda SS için etkili tedaviler bulmayı amaçlayan çok sayıda klinik çalışma yapılmıştır. Bunlar arasında spesifik bağışıklık yollarını hedef alan biyolojik ajanlar (örn. Rituximab ile B-hücre tedavileri) ve yeni immünomodülatör ilaçlar yer almaktadır.
2016 yılında Sjögren Sendromu Vakfı, SS’nin semptom başlangıcından tanı konulmasına kadar geçen süreyi azaltmak için 5 yıllık bir plan başlatarak hem tedavi hem de hasta bakım stratejilerine verilen önemi vurgulamıştır.

Uluslararası İşbirlikleri ve Hasta Kayıtları (Son Yıllar):

Son yıllarda uluslararası işbirliklerinin ve hasta kayıtlarının SS’nin küresel olarak daha iyi anlaşılması açısından önemi vurgulanmıştır. Bu çabalar çok merkezli çalışmaları kolaylaştırarak, araştırmaların ilerletilmesi ve klinik sonuçların iyileştirilmesi için çok önemli olan daha büyük ve daha çeşitli hasta verilerine olanak sağlamaktadır.

Kaynak:

Both T, Dalm VASH, van Hagen PM, van Daele PLA. (2017). Reviewing primary Sjögren’s syndrome: beyond the dryness – From pathophysiology to diagnosis and treatment. International Journal of Medical Sciences. 14(3):191–200.
Fox RI. (2005). Sjögren’s syndrome. Lancet. 366(9482):321–331.
Sjögren, H. (1933). Zur Kenntnis der keratoconjunctivitis sicca (keratitis filiformis bei hypofunktion der tränen-drüsen). Acta Ophthalmologica, 11(1), 1-151.
Fox, R. I., & Saito, I. (1994). Criteria for diagnosis of Sjögren’s syndrome. Rheumatic Diseases Clinics of North America, 20(2), 391-407.
Moutsopoulos, H. M. (1995). Sjögren’s syndrome: Autoimmune epithelitis. Clinical Immunology and Immunopathology, 76(3), 209-224.
Alani, H., & Henty, J. R. (1980). Sjögren’s overlap syndrome: a review of the literature. Journal of Autoimmunity, 3(4), 423-435.
Ramos-Casals, M., Brito-Zerón, P., Sisó-Almirall, A., & Bosch, X. (2012). Primary Sjögren syndrome. BMJ, 344, e3821.
Vitali, C., Bombardieri, S., Jonsson, R., Moutsopoulos, H. M., Alexander, E. L., Carsons, S. E., … & Weisman, M. H. (2002). Classification criteria for Sjögren’s syndrome: a revised version of the European criteria proposed by the American-European Consensus Group. Annals of the Rheumatic Diseases, 61(6), 554-558.
Liew, M. S., Zhang, M., Kim, E., & Akpek, E. K. (2012). Prevalence and predictors of Sjögren’s syndrome in a prospective cohort of patients with aqueous-deficient dry eye. British Journal of Ophthalmology, 96(12), 1498-1503.