Weinbeeren - Tıpacı

Eski Türkçe üz- “koparmak” fiilinden +Im —> üzüm “üzüm (tanesi)”

Eski Fransızca’da üzüm salkımı veya çiçek salkımı anlamına gelen “grape” kelimesinden gelmektedir. Üzüm yetiştiriciliğinin tarihi Neolitik döneme, yaklaşık 6000 ila 8000 yıl öncesine, özellikle de günümüz Gürcistan ve İran bölgelerine kadar uzanmaktadır. Bağcılık veya üzüm yetiştiriciliği, üzüm yetiştirme ve şarap yapma tekniklerini geliştiren Mısırlılar, Fenikeliler, Yunanlılar ve Romalılar da dahil olmak üzere eski uygarlıkların önemli bir parçasıydı.

This content is available to members only. Please login or register to view this area.

Yapısı ve Özellikleri

Üzüm, Vitaceae familyasından bir tür olan Vitis vinifera asmasının meyve salkımlarıdır. Her salkım, genellikle üzüm olarak adlandırılan birden fazla ayrı meyve içerir. Bu meyveler yeşil, sarı-yeşil, şarap kırmızısı, mor ve mavi gibi çeşitli renklerde olabilir. Üzümler ekşiden tatlıya kadar çeşitli tatlara sahiptir ve çekirdekli veya çekirdeksiz olarak bulunabilir.

Besin Bileşimi

Üzümler besin açısından zengindir ve çeşitli bileşenleri nedeniyle sağlık açısından sayısız fayda sağlar:

Karbonhidratlar: Glikoz (üzüm şekeri) ve fruktoz (meyve şekeri).
Polifenoller: Flavonoidler, antosiyaninler, resveratrol gibi stilbenler ve tanenler.
Vitaminler ve Mineraller: Genel sağlığa katkıda bulunan temel besinler.
Asitler: Ekşi tada katkıda bulunan tartarik asit.
Yağlar ve Proteinler: Düşük miktarlarda bulunur.
Lif: Sindirime yardımcı olur ve bağırsak sağlığını korur.
Kalori Değeri: 100 g’da yaklaşık 69 kcal, kuru üzüm daha düşük su içeriği nedeniyle daha yüksek kalorifik değere sahiptir.

Sağlık Faydaları ve Kullanım Alanları

Üzüm, antioksidan özellikleri sayesinde sağlık açısından sayısız fayda sağlar:

Hastalıkların Önlenmesi: Düzenli üzüm tüketimi potansiyel olarak kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve diğer kronik durumları önleyebilir.
Diyette Kullanım Alanları: Sağlıklı bir atıştırmalık, lüks yiyecek, meyve salataları ve reçel olarak tüketilir. Üzümler ayrıca uzun süreli kullanım için dondurulabilir.
İşlenmiş Ürünler: Üzüm, fermantasyon yoluyla üzüm suyu, kuru üzüm, sirke ve şarap yapımında kullanılır, bu da özelliklerini değiştirir ve raf ömrünü uzatır.

İstenmeyen Etkiler

Üzüm faydalı olsa da, özellikle aşırı tüketildiğinde yan etkileri olabilir:

Hazımsızlık: Gaz, karın ağrısı, kramp ve ishale neden olabilir.
Köpekler için: Kuru üzüm köpeklerde akut böbrek yetmezliğine neden olabilir ve bundan kaçınılmalıdır.
Kirleticiler: Üzümler pestisitler ve diğer istenmeyen maddelerle kirlenmiş olabilir.

Tarih

Bağcılığın ya da üzüm yetiştiriciliği ve şarap üretiminin kökenleri, Batı Asya ve Doğu Avrupa’nın kesişme noktasında yer alan bir ülke olan Gürcistan’ın antik tarihine dayanmaktadır. Gürcistan’ın bağcılık tarihindeki önemi, kapsamlı arkeolojik kanıtlar ve tarihi kayıtlarla desteklenmektedir.

Üzüm Yetiştiriciliği ve Şarap Üretiminin Erken Dönem Kanıtları

Neolitik Çağ (MÖ 6000-5000)

Gürcistan’da yapılan arkeolojik kazılar, Neolitik döneme kadar uzanan dünyanın en eski şarapçılık kanıtlarından bazılarını ortaya çıkarmıştır. Shulaveri ve Gadachrili Gora gibi bölgelerde üzüm çekirdeği, asma kalıntıları ve tartarik asit (şarabın önemli bir göstergesi) izleri taşıyan antik çanak çömleklerin bulunması, bölgenin 8.000 yıl önce üzüm yetiştiriciliği ve şarapçılıkla uğraştığına dair güçlü kanıtlar sunmaktadır.

Şarapçılığın Erken Dönem Kanıtları (MÖ 5400-5000 civarı):

Gürcistan’a benzer şekilde, İran (özellikle İran olarak bilinen bölge) erken bir şarap üretim merkezi olarak tanımlanmıştır. Bilinen en eski kanıt, araştırmacıların M.Ö. 5400-5000 yıllarına tarihlenen küplerde şarap kalıntıları keşfettiği Zagros Dağları’ndaki Hacı Firuz Tepe bölgesinden gelmektedir. Bu da İran’daki şarapçılığın Gürcü uygulamalarından biraz daha eski olmasa da onlarla çağdaş olduğunu göstermektedir.

Kil Kaplar (Qvevri)

Şarabın mayalanması, depolanması ve yıllandırılması için qvevri (veya kvevri) olarak bilinen büyük kil kapların kullanılması Gürcü şarapçılığının ayırt edici bir özelliğidir. Bazıları M.Ö. 6. binyıla kadar uzanan bu kaplar, fermantasyon ve depolama için sabit sıcaklıklar sağlamak amacıyla toprağa gömülmüştür. Modern Gürcü şarapçılığında qvevri kullanma geleneği devam etmekte ve bölgede bağcılığın uzun süredir devam eden kültürel önemini vurgulamaktadır.

Üzüm Asmaları Üzerine Genetik Çalışmalar

Modern asma çeşitlerinin genetik analizi, evcilleştirilmiş asmanın (Vitis vinifera vinifera) muhtemelen Gürcistan da dahil olmak üzere Güney Kafkasya’da ortaya çıktığını göstermektedir. Yabani asmalar ve ekili çeşitler üzerinde yapılan çalışmalar, bu bölgede yüksek derecede genetik çeşitlilik olduğunu göstermekte ve bölgenin üzüm evcilleştirme merkezi olduğunu düşündürmektedir.

Kültürel ve Dini Önemi

Mitoloji ve Gelenek

Gürcü mitolojisinde üzüm yetiştiriciliği ve şarap üretimi dini ve kültürel uygulamalarla derinden iç içe geçmiştir. Şarap, dini törenlerde ve sosyal ritüellerde misafirperverliği, dostluğu ve kutlamayı simgeleyen merkezi bir unsur olmuştur.

Hıristiyanlık ve Şarap

MS 4. yüzyılın başlarında Hıristiyanlığın kabul edilmesiyle birlikte şarap Gürcistan’da dini açıdan daha da önem kazanmıştır. Gürcü Ortodoks Kilisesi şarabı ayin uygulamalarına dahil ederek kültürel önemini daha da pekiştirmiştir. Şarapçılık geleneği ve şarabın kan ve yaşamla olan sembolik ilişkisi yüzyıllar boyunca devam etmiştir.

Arkeolojik buluntular, genetik çalışmalar ve kültürel geleneklerden elde edilen kanıtlar, Gürcistan’ın bağcılık tarihindeki önemli rolünün altını çizmektedir. Erken üzüm yetiştiriciliği, qvevri gibi yenilikçi şarap yapım tekniklerinin kullanımı ve şarabın kültürel ve dini uygulamalara entegrasyonunun birleşimi, Gürcistan’ı bağcılığın doğduğu yerlerden biri olarak vurgulamaktadır.

İleri Okuma

Lang, D. M. (1966). The Georgians. Praeger.
Gamkrelidze, T., & Ivanov, V. (1995). Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and Proto-Culture. Mouton de Gruyter.
Jacob, R. A., & Burri, B. J. (1996). Oxidative Damage and Defense. The American Journal of Clinical Nutrition, 63(6), 985S-990S.
McGovern, P. E., Glusker, D. L., Exner, L. J., & Voigt, M. M. (1996). Neolithic resinated wine. Nature, 381(6582), 480-481.
McGovern, P. E., et al. (1997). Neolithic wine of Northern China. Proceedings of the National Academy of Sciences, 94(25), 14261-14267.
McGovern, P. E. (2003). Ancient Wine: The Search for the Origins of Viniculture. Princeton University Press.
Jackson, R. S. (2008). Wine Science: Principles and Applications. Academic Press.
Robinson, J. (Ed.). (2006). The Oxford Companion to Wine. Oxford University Press.
Waterhouse, A. L., Sacks, G. L., & Jeffery, D. W. (2016). Understanding Wine Chemistry. Wiley-Blackwell.
Ribéreau-Gayon, P., Dubourdieu, D., Donèche, B., & Lonvaud, A. (2006). Handbook of Enology: The Microbiology of Wine and Vinifications (Vol. 1). John Wiley & Sons.
Lamuela-Raventós, R. M., & Waterhouse, A. L. (1993). Recent Advances in Polyphenol Research. Wiley-Blackwell.
Goldfinger, T. M. (2003). Grapes: A Therapeutic Food. Nutrition Journal, 2(1), 14-23.
Fuleki, T., & Ricardo-da-Silva, J. M. (2003). Polyphenol Content and Antioxidant Activity of Various Grape Species. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 51(18), 5497-5503.
Jürgens, U., & Hillebrand, S. (2002). The Effects of Resveratrol on Cardiovascular Health. Journal of Nutrition, 132(3), 444-449.
This, P., Lacombe, T., & Thomas, M. R. (2006). Historical origins and genetic diversity of wine grapes. Trends in Genetics, 22(9), 511-519.