1. Tanım
Tenesmus, dışkılama (tenesmus ani veya alvi) veya idrar yapma (tenesmus vesicae) ihtiyacının ağrılı ve acil bir hissini ifade eder ve genellikle çok az veya hiç gerçek çıktıyla sonuçlanmaz. Gastrointestinal veya idrar sistemlerinde tahriş, iltihaplanma veya tıkanıklık nedeniyle ortaya çıkar.
2. Etimoloji
Tenesmus terimi şundan türetilmiştir:
- Yunanca: teinein (germek, germek veya uzatmak)
- Latince: tenesmos (gerilme veya kavrama hissi)
Kelime, durumla ilişkili rahatsız edici, gergin hissi yansıtır.
3. Tipik Klinik Belirtiler
3.1 Tenesmus Ani veya Alvi (Dışkılamada Zorluk)
- Genellikle dışkılama olmadan, sürekli dışkılama isteği
- Bağırsakların tam boşaltılamaması hissi
- Rektal veya alt karın ağrısı, bazen sırta doğru yayılır
- Dışkılama sırasında ıkınma
- Dışkıda mukus veya kan (iltihaplanma veya enfeksiyon durumlarında)
- Şişkinlik veya karın krampları
3.2 Tenesmus Vesicae (İdrar Yapmada Zorluk)
- Sık ve ağrılı idrara çıkma isteği, minimum çıktıyla
- Disüri (idrar yaparken yanma veya rahatsızlık)
- Suprapubik ağrı veya basınç
- Enfeksiyon veya taş durumlarında hematüri (idrarda kan)
- İdrar yolu enfeksiyonu durumlarında olası ateş veya sistemik semptomlar
4. Tanı Algoritması
Sistematik bir yaklaşım, tenesmusun altta yatan nedenini belirlemeye yardımcı olur:
Adım 1: Klinik Geçmiş
- Semptomların süresi ve ilerlemesi
- İlişkili semptomlar (örn. ateş, dışkıda/idrarda kan, kilo kaybı)
- Geçmiş tıbbi geçmiş (örn. inflamatuar bağırsak hastalığı, İYE, kanser)
- İlaç ve beslenme alışkanlıkları
Adım 2: Fiziksel Muayene
- Tenesmus Ani veya Alvi İçin:
- Kitle, hassasiyet veya kan olup olmadığını değerlendirmek için dijital rektal muayene
- Gerginlik veya hassasiyet için karın palpasyonu
- Tenesmus Vesicae İçin:
- Suprapubik hassasiyet veya mesane gerginliği
- Enfeksiyon belirtileri için dış genital organların muayenesi
Adım 3: Laboratuvar Testleri
- Tenesmus Ani veya Alvi İçin:
- Kan, mukus veya bulaşıcı ajanlar
- İnflamatuar belirteçler (örn. C-reaktif protein, eritrosit sedimantasyon hızı)
- Tenesmus Vesicae İçin:
- Lökosit, nitrit veya kan için idrar tahlili
- Enfeksiyöz ajanlar için idrar kültürü
Adım 4: Görüntüleme
- Tenesmus Ani veya Alvi İçin:
- Obstrüksiyon veya kitleler için karın röntgeni veya BT taraması
- Kolonun doğrudan görüntülenmesi için kolonoskopi
- Tenesmus Vesicae İçin:
- Taş, kitle veya retansiyon için mesane ve böbreklerin ultrasonu
- Ayrıntılı değerlendirme için BT ürografi
Adım 5: İleri Tanı (Gerekirse)
- Endoskopik prosedürler:
- Gastrointestinal nedenler için Kolonoskopi
- İdrar yolu değerlendirmesi için Sistoskopi
- Şüpheli maligniteler için biyopsiler
- Hareketlilik için fonksiyonel testler bozukluklar
5. Tenesmus’un Yaygın Nedenleri
Tenesmus Ani veya Alvi:
- İnflamatuar bağırsak hastalığı (ülseratif kolit, Crohn hastalığı)
- Rektal enfeksiyonlar (örn. bel soğukluğu, klamidya)
- İrritabl bağırsak sendromu (IBS)
- Kolorektal kanser
- Rektal apse veya prolapsus
Tenesmus Vesicae:
- İdrar yolu enfeksiyonu (İYE)
- Mesane taşları veya tümörleri
- Prostatit veya iyi huylu prostat hiperplazisi
- İnterstisyel sistit
- Mesane kontrolünü etkileyen nörolojik bozukluklar
6. Tedavi Genel Bakışı
- Bulaşıcı Nedenler: Antibiyotikler veya antiviraller
- İltihaplı Durumlar: Bağışıklık Baskılayıcılar veya kortikosteroidler
- Obstrüktif Sorunlar: Ameliyat veya litotripsi
- Belirti Giderme: Antispazmodikler, analjezikler veya sıcak oturma banyoları
Keşif
Tenesmus (hem ani/alvi hem de vesicae) çalışmaları, özellikle gastrointestinal ve üriner sistemlerin anlaşılmasında tıp alanındaki ilerlemelerle birlikte gelişmiştir. Aşağıda önemli dönüm noktalarının kronolojik bir özeti verilmiştir:
Antik Çağlar
- Hipokrat (MÖ 5. yüzyıl):
- Metinlerinde gastrointestinal ve üriner bozuklukların erken belirtilerini belgelemiş, tenesmus’u sistemik dengesizliklerle (örneğin, humoral teori) ilişkilendirmiştir.
- Semptomların giderilmesi için önerilen diyet değişiklikleri ve bitkisel ilaçlar.
- Galen (MS 2. yüzyıl):
- Hipokrat fikirlerini genişletmiş, rektal ve mesane disfonksiyonlarını ve bunların iç organ patolojisiyle ilişkilerini vurgulamıştır.
- Rektal veya üriner tıkanıklık için lavman ve cerrahi drenajı savunmuştur.
17. ila 18. Yüzyıl
- Thomas Sydenham (1624–1689):
- Gastrointestinal ve mesane bozukluklarının iltihaplı doğasını fark etti ve tenesmusu dizanteri ve sistit gibi enfeksiyonlarla ilişkilendirdi.
- Afyon ve iltihap giderici ilaçlarla semptomatik tedaviyi vurguladı.
- William Harvey (1578–1657):
- Dolaşım ve sinir sistemlerinin anatomik anlayışını geliştirdi ve tenesmusun anlaşılmasını ve bağırsak ve mesanenin sinir kontrolüyle bağlantısını dolaylı olarak etkiledi.
19. Yüzyıl
- Claude Bernard (1840’lar): Düz kasların fizyolojisini ve sinir sisteminin bağırsak ve mesane kontrolündeki rolünü araştırdı ve tenesmusun mekaniksel anlaşılması için temel oluşturdu.
- Rudolf Virchow (1858): Hücresel patoloji kavramını tanıttı, proktit ve sistit gibi tenesmus ile ilişkili hastalıklarda enflamasyon ve enfeksiyonun temel faktörler olduğunu belirledi.
- Sistoskopinin Geliştirilmesi (1877): Maximilian Nitze mesanenin doğrudan görüntülenmesini sağlayan ve tenesmus vesicae teşhisini ilerleten sistoskopu icat etti.
20. Yüzyıl
- 1920’ler–1930’lar: Gastrointestinal Görüntülemedeki Gelişmeler
- Baryumlu lavman çalışmalarının tanıtılması, tenesmus ani ile ilişkili rektal ve kolon anormalliklerinin teşhisinde devrim yarattı.
- 1940’lar–1950’ler: Antibiyotiklerin Keşfi
- Penisilin ve sülfonamidlerin bulunması, tenesmusa neden olan enfeksiyonların (örneğin dizanteri, sistit) tedavisini dönüştürdü.
- 1950’ler–1970’ler: Gastrointestinal ve İdrar Araştırmaları
- Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) hakkındaki artan anlayış, kronik tenesmus ani hakkında yeni bakış açıları sağladı.
- Prostatit ve iyi huylu prostat hiperplazisinin tenesmus vesicae nedenleri olarak tanınması, hedefli tedavilere yol açtı.
- 1974: Kolonoskopinin Tanıtılması
- Rektum ve kolonun doğrudan görüntülenmesini sağlayarak, tümörlerin, ülserlerin ve tenesmusa neden olan inflamatuar durumların teşhisini kolaylaştırdı.
- 1980’ler: Görüntülemedeki Gelişmeler
- Ultrason ve BT taraması mesane ve rektal durumların değerlendirilmesinde standart hale gelerek tenesmusla ilişkili hastalıklar için tanısal doğruluğu artırdı.
21. Yüzyıl
- 2000’ler–Günümüz:
- MRI teknolojisindeki yenilikler, pelvik yapıların ayrıntılı görüntülenmesini sağlayarak tenesmus tanısına yardımcı oldu.
- Biyolojik tedavilerin (örneğin, TNF-alfa inhibitörleri) geliştirilmesi, IBD gibi iltihaplı hastalıkların tedavisinde devrim yarattı.
- Tenesmusa nörolojik katkıların daha iyi anlaşılması, nörostimülasyon tekniklerinde ve hareketlilik bozukluklarını incelemek için fonksiyonel MRI’da ilerlemelere yol açtı.
Gelecek Yönler
- Kişiselleştirilmiş Tıp: Devam eden araştırmalar, tenesmus riskini tahmin etmek ve tedavileri kişiselleştirmek için IBD ve mesane disfonksiyonu için genetik belirteçlere odaklanmaktadır.
- Mikrobiyom Araştırması: Tenesmus ile ilişkili iltihaplanma ve tahrişte bağırsak ve idrar mikrobiyotasının rolünün araştırılması.
- Minimal İnvaziv Tanı: Daha erken tespit ve yönetim için kapsül endoskopisi ve gelişmiş idrar biyobelirteçleri gibi invaziv olmayan araçların sürekli geliştirilmesi.
İleri Okuma
