“Arteria maxillaris” terimi Latince’den türetilmiştir, burada ‘arteria’ ‘arter’ anlamına gelir ve ‘maxillaris’ maksilla veya üst çene anlamına gelir. İngilizce’de maksiller arter olarak bilinir. Bu isim, maksilla da dahil olmak üzere yüzün derin yapılarına kan sağladığı için anatomik konumunu ve işlevini yansıtır.
Bu arter, günümüzde yüz arteri olarak bilinen eski “dış maksiller arter” teriminden ayırt etmek için bazen iç maksiller arter olarak da adlandırılır.
Maksiller Arter
(Eş anlamlısı: Arteria Maxillaris)
Dış karotid arterin ana terminal dalı olan maksiller arter, kaslar, kemikler, sinirler ve mukoza zarları dahil olmak üzere derin yüz yapılarına kan sağlamada çok önemlidir. Karmaşık seyri ve dalları, onu hem anatomik çalışma hem de klinik uygulama için vazgeçilmez kılar.
Anatomi
Köken ve Sonlanma
- Mandibular boynun arkasında, parotid bezi içindeki dış karotid arterden kaynaklanır.
- Pterigopalatin fossada sonlanır ve burun boşluğunu, damağı ve üst çeneyi besleyen damarlara dallanır.
Yol
Mandibular (Birinci) Bölüm:
- Mandibular boyun ve sfenomandibular bağ arasında yatay olarak uzanır.
- Mandibular ramusun medialinden geçer, parotis bezine gömülüdür.
Pterigoid (İkinci) Bölüm:
- Lateral pterigoid kasının yüzeysel veya derininde bulunan infratemporal fossayı geçer.
- Mandibular sinire (CN V3) ve pterigoid venöz pleksusa bitişiktir.
Pterigopalatin (Üçüncü) Bölüm:
- Pterigopalatin ganglion (parasempatik ganglion) ile yakın ilişkili olan pterigopalatin fossaya girer.
Dallar
Anatomik lokasyona göre üç segmente ayrılır:
1. Mandibular Bölüm
Mandibula, kulak ve meninksler etrafındaki yapıları besler:
- Orta Meningeal Arter: Foramen spinosum yoluyla kafatasına girer; dura mater’i besler.
- Alt Alveolar Arter: Mandibular kanala iner, mandibular dişleri ve çeneyi besler.
- Ön Timpanik Arter: Timpanik boşluğu besler.
- Derin Kulak Arteri: Dış akustik meatusu ve temporomandibular eklemi (TMJ) besler.
- Aksesuar Meningeal Arter (değişken): Foramen ovale yoluyla kafatasına girer.
Hafıza tekniği (MALTA):
- **Orta meningeal
- **Ön timpanik
- Lingual (not: maksiller arterin bir parçası değildir; hafıza tekniğinin revizyona ihtiyacı olabilir)
- Temporomandibular eklem (derin kulak yoluyla)
- **Alveolaris inferior
2. Pterigoid Bölüm
Çiğneme ve yanak kaslarını besler:
- Derin Temporal Arterler (Ön ve Arka): Temporal kasını besler.
- Masseter Arteri: Mandibular çentiği masseter’e geçer.
- Pterigoid Dalları: Medial ve lateral pterigoid kaslarını besler.
- Bukkal Arter: Buksinatör kası ve yanak mukozasını besler.
3. Pterygopalatin Bölümü
Burun boşluğunu, damağı ve maksillayı besler:
- Posterior Superior Alveolar Arter: Maksiller molar dişleri ve sinüsü besler.
- İnfraorbital Arter: İnfraorbital kanalı geçer, orta yüzü ve üst kesici dişleri besler.
- İnen Palatin Arter: Sert/yumuşak damak için büyük/küçük palatin arterlere ayrılır.
- Sfenopalatin Arter: Terminal dal; sfenopalatin foramen yoluyla burun boşluğuna girer (posterior epistaksisin yaygın kaynağı).
- Pterygoid Kanalı Arteri: Üst farinksi ve işitsel tüpü besler.
İşlev
- Derin yüz yapılarına birincil kan temini:
- Çiğneme kasları (temporalis, masseter, pterigoidler).
- Mandibular ve maksiller dişler.
- Burun boşluğu, maksiller sinüs ve damak mukozası.
- Menenjler (orta meningeal arter yoluyla).
- Yüz travması veya vasküler oklüzyonda kollateral dolaşım için kritik.
Klinik Önem
1. Travma ve Kanama
- Mandibular/Maksiller Kırıklar: Maksiller arteri yırtarak yaşamı tehdit eden kanamaya neden olabilir. Kompresyon, embolizasyon veya cerrahi ligasyon yoluyla yönetilir.
- Burun Kanaması: Sfenopalatin arter dalları, genellikle endoskopik koterizasyon veya embolizasyon gerektiren posterior burun kanamalarının yaygın bir kaynağıdır.
2. Cerrahi Riskler
- Ortognatik Cerrahi: Sagital split osteotomi sırasında, alt alveolar arter risk altındadır ve bu da potansiyel olarak mandibular iskemiye yol açabilir.
- TMJ Artroskopisi: Nadir ancak ciddi arteriyel yaralanma riski; semptomlar arasında ani şişme ve hematom bulunur.
3. Vasküler Anormallikler
- Karotid-Kavernöz Fistül: İç karotis/maksiller dallar ve kavernöz sinüs arasında travmatik veya kendiliğinden oluşan bağlantılar, ekzoftalmosa ve görme kaybına neden olur.
- Anevrizmalar/Psödoanevrizmalar: Nadirdir ancak infratemporal fossada pulsatil kitleler olarak ortaya çıkabilir.
4. Diş ve KBB Hususları
- Le Fort Kırıkları: Tip II/III kırıklar, pterigopalatin dallarını bozarak cerrahi onarımı zorlaştırabilir.
- Embolizasyon: Endovasküler teknikler, kontrol edilemeyen kanama için maksiller dalları hedef alır (örn. travma sonrası, tümör rezeksiyonu).
Anatomik Varyasyonlar
- Lateral Pterigoid Kasına Göre Seyir: %60 yüzeysel, %40 derin geçer.
- Dallanma Desenleri: Aksesuar meningeal arter varlığı değişir (%15-20 birey).
Görüntüleme
- BT Anjiyografi: Vasküler yaralanmaları görselleştirmek için altın standart.
- Dijital Çıkarma Anjiyografisi (DSA): Terapötik embolizasyon için kullanılır.
Pterigopalatin Dalları İçin Önemli Hafıza Tekniği:
(SPIDER) ÖRÜMCEK
- Sfenopalatin
- Posterior superior alveolar
- İnfraorbital
- Aşağı inen palatin
- Etmoidal (ön/arka dallar aracılığıyla)
- Bölgesel dallar (farenks, pterigoid kanal)
Keşif
Tarihsel Bağlam ve İlk Keşif
Dolaşım sistemini tanımlayan Galen (MS 2. yüzyıl) gibi daha önceki figürleri keşfetme çabaları, muhtemelen hayvan anatomisine güvenmesi nedeniyle maksiller arterden belirli bir şekilde bahsedilmemiştir. Benzer şekilde, Vesalius’un atardamardan belirli bir şekilde bahsetmesi, örneğin “maksiller atardamar Vesalius”, onun anatomik açıklamalardaki rolünü doğruladı ancak maksiller atardamarı özellikle vurgulayan doğrudan alıntılar veya çizimler eksikti. Bu, Vesalius’un muhtemelen bunu dahil etmiş olmasına rağmen, orijinal metne erişim olmadan tam sayfanın veya çizimin çevrimiçi olarak kolayca bulunamayacağını gösteriyor.
Rönesans
Dış karotid arterin terminal dalı olan maksiller arter, mandibula, maksilla, dişler, çiğneme kasları, damak, burun ve kranial dura mater’in bir kısmı gibi yüzün derin yapılarını besler. Keşfi, insan kadavralarına diseksiyon için daha fazla erişimin olması nedeniyle Rönesans döneminde önemli ilerlemeler gören anatomik bilginin evrimine dayanmaktadır.
Anatomi tarihi üzerine yapılan araştırmalar, maksiller arterin ilk ayrıntılı tanımının muhtemelen 1543’te Andreas Vesalius tarafından yapıldığını göstermektedir. Flaman bir anatomist olan Vesalius, daha önceki metinlerdeki birçok hatayı, özellikle de hayvan diseksiyonlarına dayanan Galen’inkileri düzelterek anatomik anlayışı devrim niteliğinde değiştiren çığır açıcı bir çalışma olan De Humani Corporis Fabrica‘yı (İnsan Vücudunun Yapısı Üzerine) yayınlamıştır. Vesalius’un çalışması çeşitli kan damarlarının ayrıntılı çizimlerini ve tanımlarını içeriyordu ve yüz anatomisindeki önemi göz önüne alındığında maksiller arterin belgelenenler arasında olması muhtemel görünüyor.
Sonraki İyileştirmeler ve Anatomik Evrim
Vesalius’un ardından, vasküler anatomi tarihi çeşitli anatomistlerden katkılar gördü, ancak maksiller atardamar için belirli kilometre taşları daha az belgelenmiştir. Örneğin, William Harvey’in 17. yüzyılda Encyclopedia.com’un vasküler girişinde ayrıntılı olarak açıklanan kan dolaşımı üzerine çalışması, genel vasküler anlayışı ilerletti, ancak maksiller atardamarla doğrudan bir bağlantı bulunamadı. 19. yüzyılda, Henry Gray’in İnsan Vücudunun Anatomisi (1858) gibi metinlerin, daha geniş anatomik standardizasyonun bir parçası olarak muhtemelen maksiller arteri de içeren ayrıntılı açıklamalar sağlamasıyla daha fazla iyileştirme görüldü.
Plastik Cerrahi Anahtarı’nın vasküler anatomi tarihi gibi makalelerde tartışıldığı gibi, vasküler anatominin evrimi, bilginin 135 yıl boyunca geliştiğini, ilk çalışmaların anatomik açıklamalar sağladığını ve daha sonraki çalışmaların klinik uygulamaları içerdiğini belirtiyor.
İleri Okuma
- Barrow, D. L., Spector, R. H., Braun, I. F., Landman, J. A., Tindall, S. C., & Tindall, G. T. (1985). Classification and treatment of spontaneous carotid-cavernous sinus fistulas. Journal of neurosurgery, 62(2), 248–256.
- Hunsuck, E. E. (1989). A modified intraoral sagittal splitting technic for correction of mandibular prognathism. Journal of oral surgery, 27(4), 250–253.
- Madsen, M. J., McDaniel, C. A., & Haug, R. H. (2008). The vascular considerations in osteotomies of the mandibular ramus: a cadaveric study. Journal of oral and maxillofacial surgery, 66(6), 1302–1304.
- Zachariades, N., Mezitis, M., Mourouzis, C., Papadakis, D., & Spanou, A. (2006). Fractures of the mandibular condyle: a review of 466 cases. Literature review, reflections on treatment and proposals. Journal of cranio-maxillo-facial surgery, 34(7), 421–432.
