“Azelaik”:
- Almanca “Azelaïn” kelimesinden türemiştir, bu kelime de Latince “azela” kelimesinden türemiştir ve “kuru” anlamına gelir. Bu muhtemelen oleik asit gibi doymamış yağ asitlerinin oksidasyonundan (veya “kurumasından”) türemesine işaret eder.
- “-ik” eki, kimyada bir asidi belirtmek için yaygın olarak kullanılır.
Sistematik Ad:
- Azelaik asit bilimsel olarak nonanedioik asit olarak bilinir:
- “Nonan”, dokuz karbonlu düz zincirli hidrokarbon yapısını ifade eder.
- “-dioik asit” iki karboksilik asit (-COOH) grubunun varlığını gösterir.
- “Azelaik” terimi, yağ asitlerinin oksidatif parçalanması sırasında üretilen bileşikleri inceleyen Alman kimyagerler tarafından 19. yüzyılın ortalarında ortaya atılmıştır. Azelaik asit ilk olarak oleik asidin ozonolizinin bir ürünü olarak tanımlanmıştır.
- Nonandioik asit, sistematik IUPAC adı, 20. yüzyılda adlandırma standartlaştırıldıkça kimya literatüründe daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Azelaik asit arpa, buğday ve çavdar gibi tahıllarda bulunan doğal olarak oluşan bir dikarboksilik asittir (C9H16O4). Ayrıca insan vücudunda lipit metabolizmasının bir yan ürünü olarak endojen olarak üretilir. Öncelikle dermatolojideki uygulamalarıyla bilinir.
Kimyasal Özellikler
- Moleküler Formül: C9H16O4
- Her iki ucunda iki karboksilik asit grubu (-COOH) bulunan dokuz karbonlu düz bir zincirden oluşur.
Biyolojik ve Tıbbi Önemi
Azelaik asit çeşitli fizyolojik ve terapötik özelliklere sahiptir:
Antimikrobiyal Aktivite:
- Bakteriyostatik ve bakterisidal özelliklere sahiptir ve bu da onu Propionibacterium acnes ve Staphylococcus epidermidis gibi cilt bakterilerine karşı etkili hale getirir.
Anti-İnflamatuar Özellikler:
- Azelaik asit, akne ve rosacea gibi cilt rahatsızlıklarında iltihabı azaltarak pro-inflamatuar aracıları inhibe edebilir.
Keratolitik Etki:
- Keratinizasyonu normalleştirmeye yardımcı olur, tıkalı gözenekleri önler ve komedonların (siyah noktalar ve beyaz noktalar) oluşumunu azaltır.
Antioksidan Etkiler:
- Serbest radikalleri temizleyerek cildi oksidatif hasardan korur.
Tirozinaz İnhibisyonu:
- Azelaik asit, melanin sentezinde rol oynayan bir enzim olan tirozinazı inhibe eder. Bu, melazma ve iltihap sonrası pigmentasyon dahil olmak üzere hiperpigmentasyonun tedavisinde etkili olmasını sağlar.
Etki Mekanizması
- Antimikrobiyal Etki: DNA sentezine müdahale ederek bakteriyel protein sentezini bozar.
- Anti-inflamatuar Etki: Nötrofiller tarafından reaktif oksijen türlerinin üretimini baskılar ve pro-inflamatuar sitokinleri inhibe eder.
- Anti-pigmentasyon Etkisi: Tirozinazı inhibe eder ve melanin üretimini azaltır.
Dermatolojide Kullanımları
Azelaik asit, aşağıdakiler için topikal formülasyonlarda yaygın olarak kullanılır:
Akne Vulgaris:
- Bakteri büyümesini azaltır, gözenekleri açar ve iltihabı yatıştırır.
Rozasea:
- Kızarıklığı, şişliği ve iltihaplı lezyonları azaltır.
Hiperpigmentasyon:
- Melazma veya sivilce sonrası izlerin neden olduğu koyu lekeleri açar.
Keşif ve Geliştirme
Azelaik asidin (doğal olarak oluşan bir dikarboksilik asit) tarihi, doğal kökenlerine ve dermatolojideki nihai önemine dayanır.
20. Yüzyıl Öncesi: Azelaik Asidin Doğal Varlığı
- Azelaik asit, doğada yağ asitlerinin bir parçalanma ürünü olarak bulunur. Antik çağda özel olarak izole edilmemiş veya tanımlanmamıştır, ancak biyolojik ve doğal sistemlerde lipid peroksidasyonunun yaygın bir yan ürünüdür.
- Adı, 19. yüzyılda Alman kimyagerler tarafından azelaik aldehit (nonanedioik aldehit) türetilen bileşikleri tanımlamak için tanıtılan bir terim olan “azelaïn”den türemiştir.
1930’lar: Kimyasal İzolasyon ve Karakterizasyon
- İlk İzolasyon: Azelaik asit ilk olarak oleik asidin ozonolizi üzerine yapılan çalışmalar sırasında izole edildi ve doğal bir ürün olarak tanımlandı. Bilim insanları bunu doymamış yağ asitlerini ozona maruz bıraktıklarında bir yan ürün olarak keşfettiler.
- Bileşik, laboratuvar deneylerinde antimikrobiyal ve oksidatif özellikleriyle tanındı.
1950’ler–1960’lar: İlk Tıbbi İlgi
- Azelaik asidin terapötik bir ajan olarak potansiyeli, lipit metabolizması ve yağ asidi türevlerinin biyokimyasal çalışmaları sırasında dikkat çekmeye başladı. Hafif antimikrobiyal özellikleri ve güvenlik profiliyle dikkat çekti.
1970’ler: Dermatolojik Uygulamalar Ortaya Çıkıyor
- İtalyan dermatolog Marcello Nazzaro-Porro azelaik asidi hiperpigmentasyon bozukluklarını tedavi etme potansiyeli açısından incelemeye başladı. Tirozinaz önleyici etkilerinin melanin üretimini azaltabileceğini ve bu sayede melazma gibi durumlar için uygun hale getirebileceğini varsaydı.
- Çığır Açan Çalışma (1977): Nazzaro-Porro, azelaik asidin klinik çalışmalarda hiperpigmente cildi, özellikle iltihap sonrası hiperpigmentasyon ve melazmada etkili bir şekilde açtığını gösterdi.
1980’ler: Akne ve Rosacea Araştırması
- Araştırmacılar azelaik asidin uygulamalarını akne vulgaris‘e genişlettiler. Şunları yapabildiğini keşfettiler:
- Akneye neden olan bir bakteri olan Propionibacterium acnes‘i (şimdi Cutibacterium acnes olarak adlandırılıyor) azaltmak.
- Keratinizasyonu normalleştirmek, tıkalı gözenekleri önlemek.
- İltihabı yatıştırmak, akne kızarıklığını ve şişkinliğini azaltmak. – İlk klinik deneyler, azelaik asidin hafif ila orta şiddette akne tedavisinde benzoil peroksit veya antibiyotikler kadar etkili olduğunu ve daha az yan etkiye sahip olduğunu gösterdi.
1989: FDA Onayı
- Azelaik asit, Allergan tarafından üretilen Azelex marka adı altında akne vulgaris tedavisi için Amerika Birleşik Devletleri’nde onaylandı. Bu, ana akım dermatolojik uygulamaya resmi olarak girişini işaret etti.
1990’lar: Rosacea’ya Genişleme
- Araştırmacılar, kızarıklık ve püstüllerle karakterize kronik bir iltihaplı cilt rahatsızlığı olan rosacea için azelaik asidi araştırmaya başladılar.
- Çalışmalar, azelaik asidin iltihap önleyici özelliklerinin rosacea hastalarında kızarıklığı ve lezyonları azaltmada etkili olduğunu gösterdi.
2000’ler: Formülasyonlardaki Gelişmeler
- Daha iyi cilt penetrasyonu ve toleransı için %20 azelaik asit kremi ve %15 azelaik asit jeli gibi yeni formülasyonlar geliştirildi.
- Jel formülasyonlarının piyasaya sürülmesi, yağlı veya hassas cilde sahip hastalar arasında popülerliğini artırarak daha çok yönlü hale getirdi.
Günümüzde: Çok İşlevli Dermatolojik Ajan
- Azelaik asit, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli cilt rahatsızlıkları için güvenli, çok hedefli bir tedavi olarak kabul edilmektedir:
- Akne vulgaris
- Rosacea
- Enflamasyon sonrası hiperpigmentasyon
- Melazma
- Devam eden araştırmalar, antioksidan özellikleri nedeniyle yaşlanma karşıtı cilt bakımı ve fotokoruma potansiyelini araştırmaktadır.
Tarihsel Önemi
Azelaik asidin yükselişi, modern tıpta doğal bileşiklerin önemini yansıtmaktadır. Antimikrobiyal, anti-inflamatuar, keratolitik ve anti-pigmentasyon özelliklerinin benzersiz kombinasyonu, onlarca yıldır kanıtlanmış etkinlik ve güvenlik geçmişiyle dermatolojide vazgeçilmez hale getirmiştir.
- Azelaik asit ilk olarak doğal bir ürün olarak izole edildi ancak 20. yüzyılın sonlarında dermatolojide öne çıktı. – Klinik çalışmalar, retinoidler veya antibiyotikler gibi daha sert tedavilerle ilişkili yan etkiler olmadan cilt rahatsızlıklarının yönetiminde etkinliğini ve güvenliğini gösterdikten sonra yaygın olarak kullanılmaya başlandı.
İleri Okuma
- Nazzaro-Porro, M. (1977). Effect of azelaic acid on melanogenesis in human melanoma cells. British Journal of Dermatology, 97(4), 361–365.
- Nazzaro-Porro, M. (1987). Azelaic acid in the treatment of pigmented skin. Journal of Dermatological Treatment, 8(5), 122–127.
- Thiboutot, D., et al. (1992). Azelaic acid as a treatment for inflammatory acne vulgaris: A double-blind comparison with oral tetracycline. Archives of Dermatology, 128(4), 574–578.
- Thiboutot, D. M., & Dreno, B. (2003). Clinical efficacy and safety of azelaic acid in the management of acne vulgaris. Journal of the American Academy of Dermatology, 48(6), 104–108.
- Draelos, Z. D. (2006). The therapeutic and cosmetic benefits of azelaic acid. Dermatologic Clinics, 24(1), 81–88.
- Elewski, B. E., et al. (2007). Efficacy and safety of azelaic acid (15%) gel in the topical treatment of papulopustular rosacea: Results from two randomized clinical trials. Journal of the American Academy of Dermatology, 57(2), 279–286.
- Draelos, Z. D. (2011). The multifunctional role of azelaic acid in topical dermatological therapy. Journal of Cosmetic Dermatology, 10(4), 282–289
