Baş ağrısı (sefalji) baş, boyun veya sırtın üst kısmında ağrı anlamına gelir. En yaygın ağrı şikayetleri arasında yer alır ve çoğu insan zaman zaman baş ağrısı yaşar. Genellikle geçici ve iyi huylu olsa da, bazı vakalar ciddi durumlara işaret eder.

Kategoriler (Uluslararası Baş Ağrısı Derneği Sınıflandırması)

Birincil Baş Ağrıları: Altta yatan hastalıktan kaynaklanmaz.

Gerilim Tipi: Stres, kas gerginliği ile tetiklenir; donuk, basınç benzeri ağrı.
Migren: Zonklayıcı ağrı, genellikle bulantı, ışık/ses hassasiyeti ile birlikte.
Küme: Göz çevresinde şiddetli, tek taraflı ağrı; epizodik ve yoğun.

İkincil Baş Ağrıları: Altta yatan koşullardan kaynaklanır.

Örnekler: Sinüzit, kafa travması, dehidrasyon, hipertansiyon, menenjit, beyin tümörleri veya felç.
Tanı klinik bağlam, görüntüleme (örn. MRI/CT) veya laboratuvar testlerine dayanır.

Kraniyal Nevraljiler: Sinirle ilişkili ağrı (örn. trigeminal nevralji), keskin, vurucu ağrı ile karakterizedir.

Yaygın Tipler ve Yönetim

Gerginlik Baş Ağrısı: Stres azaltma, reçetesiz satılan ağrı kesiciler (örn. ibuprofen) ile yönetin.
Migren: Tetikleyicilerden kaçının (örn. belirli yiyecekler); reçete edilen triptanları veya önleyicileri kullanın.
Sinüs Baş Ağrısı: Altta yatan enfeksiyonu dekonjestanlar veya antibiyotiklerle tedavi edin.
Küme Baş Ağrısı: Akut rahatlama için oksijen tedavisi veya enjekte edilebilir ilaçlar.
Aşırı İlaç Kullanımı Baş Ağrısı: Sık ağrı kesici kullanımından kaynaklanır; kademeli olarak kesilmesi gerekir.
Hormon Baş Ağrısı (örn. adet dönemi): Hormonal düzenleme veya NSAİİ’ler.
Hipertansiyon Baş Ağrısı: Aşırı yüksek kan basıncı ile ortaya çıkar; acil tedavi gerektirir.

Yaygın ve Ciddi Nedenler

Yaygın: Stres, dehidrasyon, göz yorgunluğu, düşük kan şekeri, sinüzit veya alkol (akşamdan kalma).
Ciddi: Menenjit, ensefalit, serebral anevrizmalar, beyin tümörleri veya inme.

Kırmızı Bayraklar: Ne Zaman Acil Bakım İstemelisiniz
Baş ağrısı aşağıdaki durumlarda acil tıbbi yardım alın:

Ani, patlayıcı veya “şimdiye kadarki en kötü” ise.
Şunlar eşlik ediyorsa:
- Nörolojik semptomlar (konuşma bozukluğu, görme değişiklikleri, uzuvlarda güçsüzlük, kafa karışıklığı).
- Ateş, boyun tutulması veya döküntü (olası menenjit).
- Mide bulantısı olmadan sabah kusması veya uyandıktan sonra kötüleşen ağrı (olası beyin tümörü).
- Anizokori (eşit olmayan göz bebekleri) veya yüksek tansiyon.
- 24 saat içinde kötüleşir veya ağrı kesicilere direnç gösterir.

Birincil Baş Ağrıları

1. Migren

Özellikler:
Zonklayıcı, zonklayıcı ağrı, tipik olarak tek taraflı.
Fiziksel aktivite ile kötüleşen, 4-72 saat süren epizodik ataklar.
Eşlik eden semptomlar: Fotofobi (ışık hassasiyeti), fonofobi (ses hassasiyeti), bulantı, kusma.
Aura (vakaların ~%30’unda): Baş ağrısı öncesinde veya sırasında görülen geçici nörolojik semptomlar (örn. görme bozuklukları, karıncalanma, konuşma değişiklikleri).
Tetikleyiciler**: Açlık, stres, hormonal dalgalanmalar (örn. adet kanaması), hava değişiklikleri, alkol, uyku bozuklukları (uykusuzluk veya aşırı uyuma).
Kronik Migren**: ≥3 ay boyunca ayda ≥15 gün ortaya çıkar.
Status Migrainosus: 72 saatten uzun süren tartışmalı atak; acil tıbbi bakım gerektirir.

2. Gerilim Tipi Baş Ağrısı (TTH)

En yaygın baş ağrısı türüdür.
Karakteristikler:
Donuk, basınç benzeri ağrı*(zonklayıcı olmayan), iki taraflı (alın, şakaklar veya boyun).
Süre: 30 dakika ila 7 gün.
Eşlik eden semptom yok (örn. bulantı, kusma, aura, otonomik özellikler).
Kadınlarda daha yaygındır ve genellikle aileseldir.
Kavram yanılgıları: Tarihsel olarak kas gerginliği/stres ile ilişkilendirilmiştir, ancak araştırmalar doğrudan nedensel bir ilişki olmadığını göstermektedir. Artık bilinmeyen bir fizyolojik kökeni paylaşan migren ile bir spektrumun parçası olarak görülüyor.
Tetikleyiciler: Yorgunluk, servikal gerginlik, stres, kötü duruş veya çevresel faktörler (parlak ışık, yüksek ses).
Yönetim: Reçetesiz satılan analjezikler (örn. NSAID’ler), stres azaltma, fizik tedavi.

3. Trigeminal Otonomik Sefaljiler (TAC’ler)

Özellikler**:
Tek taraflı, şiddetli, kısa süreli ataklar ve ipsilateral otonomik semptomlar (göz yaşarması, kırmızı göz, burun tıkanıklığı).
Alt tipler**:

Küme Baş Ağrısı:
- Yoğunluğu nedeniyle “intihar baş ağrısı”.
- Ataklar 15-180 dakika sürer, genellikle geceleri olur, kümeler halinde tekrarlar (haftalar ila aylar).
Paroksismal Hemikrani:
- Daha kısa ataklar (2-30 dakika), indometazine yanıt verir.
Hemikrania Continua:
- Alevlenmelerle birlikte sürekli tek taraflı ağrı.
SUNCT/SUNA:
- Belirgin otonomik özelliklere sahip ultra kısa ataklar (saniyeler ila dakikalar).

Trigeminal otonomik baş ağrısı

Trigeminal otonomik baş ağrısı; küme baş ağrısı, paroksismal hemikrani, hemikrani kontinua, SUNCT (konjonktival enjeksiyon ve yırtılma ile birlikte kısa süreli tek taraflı nöralgiform baş ağrısı atakları) ve SUNA’yı (kraniyal otonomik semptomlarla birlikte kısa süreli tek taraflı nöralgiform baş ağrısı atakları) içerir. Ortak özellikler, ipsilateral kraniyal parasempatik semptomlarla (gözyaşı, konjonktival enjeksiyon, burun tıkanıklığı) birlikte tek taraflı, kısa, şiddetli baş ağrısı ataklarıdır.

4. Diğer Primer Baş Ağrıları

Birincil Öksürük Baş Ağrısı: Öksürme/hapşırma ile tetiklenir.
Birincil Efor Baş Ağrısı: Fiziksel aktivite ile tetiklenir.
Cinsel Aktivite ile İlişkili Birincil Baş Ağrısı: Orgazm sırasında ortaya çıkar (“şimşek çakması” başlangıcı).
Birincil Bıçaklanma (“Buz Kıracağı”) Baş Ağrısı: Ani, kısa süreli ağrılar.
Hipnik Baş Ağrısı: Hastaları uykudan uyandırır, tipik olarak yaşlı yetişkinlerde görülür.
Yeni Günlük Sürekli Baş Ağrısı (NDPH): Ani başlangıçlı, aralıksız günlük ağrı.

Dördüncü grup birincil baş ağrıları şunları içerir:

Birincil soğuk baş ağrısı (“soğuk baş ağrısı”)
Birincil dış basınç baş ağrısı
Nummular baş ağrısı

İkincil Baş Ağrıları

(Hedeflenen tanı ve tedavi gerektiren altta yatan tıbbi rahatsızlıklardan kaynaklanan baş ağrıları)

1. Travma Sonrası Baş Ağrıları

Nedenler: Baş veya boyun yaralanması (örn. beyin sarsıntısı, kırbaç darbesi, kraniotomi).
Özellikler:
Gerilim tipi veya migren baş ağrılarını taklit edebilir.
Genellikle baş dönmesi, bilişsel değişiklikler veya uyku bozuklukları eşlik eder.

2. Vasküler Bozukluklar

A. Subaraknoid Kanama (SAH)

Temel Özellikler:
Ani “gök gürültüsü” baş ağrısı (saniyeler içinde en yüksek yoğunluk).
Meninismus (boyun tutulması), mide bulantısı, fotofobi, ± bilinç kaybı.
Tanı: Kontrastsız BT baş → BT negatifse lomber ponksiyon.

B. Dev Hücreli Arterit (Temporal Arterit)

Temel Özellikler:
Tek taraflı kafa derisi hassasiyeti, çene topallaması (çiğneme sırasında ağrı).
Görme kaybı riski (acil steroid gerekir).
Tanı: Yüksek ESR/CRP, temporal arter biyopsisi.

C. Serebral Venöz Tromboz (SVT)

Temel Özellikler:
İlerleyen baş ağrısı ± nöbetler, fokal defisitler, papil ödemi.
Risk faktörleri: Hiperkoagülabilite durumları, oral kontraseptifler.
Tanı: MRI/MRV veya BT venografi.

D. Hipertansif Kriz

Temel Özellikler:
Yaygın, zonklayıcı baş ağrısı BP >180/120 mmHg.
Göğüs ağrısı, dispne veya nörolojik defisitleri içerebilir.

3. Vasküler Olmayan İntrakraniyal Bozukluklar

A. İdiyopatik İntrakraniyal Hipertansiyon (IIH)

Temel Özellikler:
Papil ödemi, nabız atan kulak çınlaması, geçici görsel bulanıklıklar.
Obezite, kadın cinsiyeti ile ilişkilidir.
Tanı: Kitle lezyonlarını dışlamak için MRI; LP yüksek BOS basıncını doğrular.

B. BOS Hipovolemisi (örn. Lomber Ponksiyon Sonrası Baş Ağrısı)

Temel Özellikler:
Pozisyonel baş ağrısı (dik pozisyonda kötüleşir, düz yatarken düzelir).
± Boyun tutulması, kulak çınlaması.

C. Beyin Tümörleri

Temel Özellikler:
İlerleyen, sabah baskın baş ağrısı (Valsalva ile kötüleşir).
± Kusma, fokal defisitler (örn. nöbetler, güçsüzlük).
Posterior fossa tümörleri: Kusma baş ağrısından önce gelebilir.
Kırmızı Bayraklar: Yeni baş ağrısı + amenore/galaktore (prolaktinoma dışlanır).

4. Madde İlişkili Baş Ağrıları

A. İlaç Aşırı Kullanım Baş Ağrısı (MOH)

Tanım: Sık analjezik kullanımıyla (NSAID’ler, triptanlar, opioidler) ≥3 ay boyunca ayda ≥15 gün.
Yönetim: Aşırı kullanılan ilaçların kademeli olarak kesilmesi.

B. Madde Kaynaklı

Tetikleyiciler: Nitrik oksit donörleri (nitrogliserin), alkol, kokain, kafein yoksunluğu.

5. Enfeksiyonlar

Menenjit/Ensefalit:
Üçlü: Ateş, baş ağrısı, menenjismus (boyun tutulması).
Bakteriyel ve Viral: Bakteriyel menenjit hızla ilerler (acil LP/antibiyotikler).
Sistemik Enfeksiyonlar: Ateş, yorgunluk, miyaljilerle birlikte baş ağrısı.

6. Homeostaz Bozulması

Yüksek İrtifa/Dalış Baş Ağrısı: Hipoksi veya barotravma ile ilişkili.
Hipertansif/Hipotiroid Baş Ağrısı: BP/hormon kontrolü ile düzelir.
Diyaliz Baş Ağrısı: Sıvı/elektrolit değişimleriyle bağlantılı.

7. Kraniyofasiyal Bozukluklar

Nedenleri:
Sinüzit: Frontal/yanak ağrısı, cerahatli burun akıntısı.
Temporomandibular Eklem (TMJ) Disfonksiyonu: Çene ağrısı, tıklama.
Diş Sorunları: Çiğnemeyle tetiklenen lokal ağrı.
Glokom: Göz çevresi ağrısı, görme değişiklikleri, mide bulantısı.

İkincil Baş Ağrıları İçin Kırmızı Bayraklar

Baş ağrısı şu şekildeyse hemen değerlendirme isteyin:

Ani/Gök Gürültüsüyle Başlayan (“şimdiye kadarki en kötüsü”).
Nörolojik Eksiklikler: Geveleyerek konuşma, güçsüzlük, görme kaybı.
Sistemik Belirtiler: Ateş, döküntü, ense sertliği.
İlerleyen/Kötüleşen: Günler/haftalar içinde.
Yüksek Riskli Hastalarda Yeni: Yaş >50, kanser, bağışıklık baskılanması.

Yönetim İlkeleri

İkincil Baş Ağrıları: Altta yatan nedeni tedavi edin (örn. menenjit için antibiyotikler, hipertansiyon için BP kontrolü, tümörler için cerrahi).
Tanı Araçları:
Görüntüleme: Yapısal lezyonlar için BT/MRI.
Lomber Ponksiyon: Şüpheli enfeksiyon, SAH veya IIH için.

Not: Kırmızı bayrakların zamanında tanınması morbidite/mortaliteyi önlemek için kritik öneme sahiptir.

Neden Her Gün Baş Ağrısı Çekiyorum?

Kronik günlük baş ağrılarının (birincil olmayan) yaygın ikincil nedenleri şunlardır:

Vasküler bozukluklar: İnme, vaskülit, arteriyel diseksiyon.
Enfeksiyonlar: Menenjit, ensefalit, beyin apsesi.
Kafa içi basınç değişiklikleri:
- Yüksek basınç: İdiyopatik intrakraniyal hipertansiyon (IIH), hidrosefali.
- Düşük basınç: BOS kaçağı (örn. lomber ponksiyon sonrası, kendiliğinden).
Sistemik hastalıklar: Hipertansif kriz, hipotiroidizm, otoimmün bozukluklar.
İlaç aşırı kullanımı: Analjezik veya triptan aşırı kullanımı (≥3 ay boyunca ayda ≥15 gün).
Yapısal lezyonlar: Beyin tümörleri, subdural hematom.

Tanısal

SSNOOP kısaltması (Amerikan Baş Ağrısı Derneği) kritik uyarı işaretlerini vurgular:

Ssistemik semptomlar (ateş, kilo kaybı, bağışıklık baskılanması).
İkincil risk faktörleri (kanser, HIV, hiperkoagülabilite durumları).
Nörolojik eksiklikler (zayıflık, görme kaybı, konfüzyon, nöbetler).
Ani veya ani başlangıçlı (“gök gürültüsü” baş ağrısı).
Başlangıçta ileri yaşta olmak (>50 yaş).
Desen değişikliği (ilerleyen kötüleşme, yeni tip baş ağrısı).

Ek kırmızı bayraklar:

Baş ağrısı uykuyu böler veya uyanınca kötüleşir (örn. beyin tümörü).
Postüral alevlenme (öksürme, eğilme veya eforla kötüleşir).
Meningismus (boyun tutulması, fotofobi, Kernig/Brudzinski belirtileri).
Daha önce öyküsü olmayan bir hastada ilk şiddetli baş ağrısı.
Fokal hassasiyet (örn. dev hücreli arteritte temporal arter).

Adım Adım Tanı Değerlendirmesi

1. Klinik Öykü ve Fizik Muayene

Anahtar sorular:
Zamanlama, yer, şiddet, tetikleyiciler, ilişkili semptomlar.
Travma öyküsü, yakın zamanda geçirilmiş enfeksiyonlar veya ilaç kullanımı.
Nörolojik muayene: Fokal defisitleri, papil ödemini, menenjimi değerlendirin.
Hayati bulgular: Kan basıncı (hipertansif kriz), ateş (enfeksiyon).

2. Görüntüleme

Endikasyonlar: Kırmızı bayraklar, fokal eksiklikler veya yeni/kötüleşen baş ağrısı.
Modaliteler:
Kontrastsız BT: Akut “gök gürültüsü” baş ağrısı için birinci basamak (kanama olasılığını ortadan kaldırır).
Kontrastlı MRI: Tümörleri, enfeksiyonları, vasküler malformasyonları değerlendirir.
BT/MR anjiyografi: Şüpheli inme, diseksiyon veya anevrizma.
MR venografi: Serebral venöz tromboz (CVT) için.

3. Lomber Ponksiyon (LP) ve BOS Analizi

Endikasyonlar:
Şüpheli menenjit/ensefalit.
Normal görüntüleme ancak kalıcı kırmızı bayraklar (örn. IIH, subaraknoid kanama).
Temel BOS bulguları:
Yüksek WBC/protein (enfeksiyon/iltihaplanma).
Ksantokromi (subaraknoid kanama).
Yüksek açılış basıncı (IIH).

Sunuma Göre Ayırıcı Tanı

Sunum	Olası Nedenler
Aniden gelen “gök gürültüsü” baş ağrısı	Subaraknoid kanama, geri dönüşümlü serebral vazokonstriksiyon sendromu (RCVS).
Sabah baş ağrısı + kusma	Beyin tümörü, idiyopatik intrakraniyal hipertansiyon.
Baş ağrısı + ateş/ense sertliği	Menenjit, ensefalit.
Pozisyonel baş ağrısı	BOS sızıntısı (düşük basınç), IIH (yüksek basınç).
Baş ağrısı + çene topallaması	Dev hücreli arterit.

Önemli Çıkarımlar

Kronik günlük baş ağrıları, yaşamı tehdit eden ikincil nedenleri dışlamak için kapsamlı değerlendirme gerektirir.
Kırmızı bayraklar acil görüntüleme veya LP gerektirir.
Görüntüleme seçimi klinik şüpheye bağlıdır:
Akut kanama için BT.
Tümörler, enfeksiyonlar veya kronik durumlar için MRI.
SSNOOP sistematik risk sınıflandırmasına yardımcı olur.

Not: İlaç aşırı kullanımına bağlı baş ağrısı yaygın, geri döndürülebilir bir nedendir; mutlaka ilaç geçmişinizi değerlendirin.

Tedavi

1. Hasta Güvencesi ve Risk Faktörleri

Güvence: Nörologlar genellikle tedavi görüşmelerinin başlarında yaşamı tehdit eden nedenleri (örn. beyin tümörleri) eleyerek hasta endişelerini ele alırlar.
Kronikleşme İçin Risk Faktörleri:
Eşlik eden migrenler veya uyku bozuklukları.
Sosyal faktörler (örn. bekar olmak).
Akut ilaçların sık kullanımı (ilaç aşırı kullanımına bağlı baş ağrılarına yol açar).

2. Akut Tedavi

Seyrek baş ağrıları için (<2 atak/hafta):
Reçetesiz Satılan İlaçlar: Aspirin, parasetamol, NSAID’ler (örn. ibuprofen) veya kafein içeren analjezikler.
Hasta Rehberi: Ataklar sırasında erken kullanım için ilaç taşıyın.
Dikkat: Akut ilaçların günlük kullanımı kronik günlük baş ağrılarını tetikleyebilir.

3. Önleyici Tedavi

Endikasyonlar:
- Haftada ≥2–3 kez baş ağrısı.
- Akut tedavi başarısız oluyor veya aşırı kullanılıyor.
- Yaşam kalitesini etkileyen zayıflatıcı ağrı.
Birinci Basamak Seçenekler:
Trisiklik Antidepresanlar (TCA’lar): Düşük doz amitriptilin/nortriptilin (depresyon olmadan bile etkilidir).
Antiepileptik İlaçlar (AED’ler): Topiramat, valproat (migrenleri ve kronik gerilim tipi baş ağrılarını önler).
Kaçınılması gerekenler: Yan etkileri/bağımlılık riskleri nedeniyle eski AED’ler (örn. fenobarbital, benzodiazepinler).

4. Farmakolojik Olmayan Terapiler

Çocuklar/Ergenler:
Rahatlama teknikleri ve bilişsel davranışçı terapi (BDT) baş ağrısı sıklığını/şiddetini azaltır.
Yetişkinler:
Stres yönetimi (TCA’larla birlikte) orta düzeyde rahatlama sağlar.
Psikoterapi (örn. içgörü odaklı terapi) kaygı/depresyonu ele alır ancak baş ağrılarını doğrudan gidermez.

5. Etkisiz Terapiler

Botulinum Toksini: Kas spazmlarını azaltmasına rağmen gerilim tipi baş ağrıları (GTH) için hiçbir faydası yoktur.
Kas Gevşeticiler: Siklobenzaprin ve diğerleri epizodik/kronik TTH’yi tedavi etmede başarısız olur.
Mantık: Kas kasılması TTH’nin temel nedeni değildir.

6. Önemli Çıkarımlar

Tedaviye başlamadan önce ciddi nedenleri eleyin.
İlaç aşırı kullanımına bağlı baş ağrılarını önlemek için akut ilaç kullanımını sınırlayın.
Önleyici tedaviler (TCA’lar, AED’ler) sık veya dirençli vakalar için önemlidir.
İlaç dışı yaklaşımlar (BDT, stres yönetimi) özellikle genç hastalarda farmakoterapiyi tamamlar.
Gereksiz müdahaleleri azaltmak için etkisiz tedavilerden (örneğin TTH için botulinum toksini) kaçının.

Not: En iyi sonuçlar için tedaviyi bireysel risk faktörlerine, eşlik eden hastalıklara ve yaşam tarzına göre uyarlayın.

Keşif

Antik Çağ (Tarih Öncesi–MS 500)

Tarih Öncesi Zamanlar (yaklaşık MÖ 7000)

Baş Ağrısı Tedavisinin En Erken Kanıtı: Trepanasyonlu (kafatası içine açılan delikler) kafatasları gibi arkeolojik bulgular, antik insanların baş ağrılarını veya ilgili rahatsızlıkları (muhtemelen migren veya kafa içi basıncı) hafifletmeye çalıştığını göstermektedir. Fransa ve Peru gibi yerlerde bulunan bu ilkel ameliyat, büyük ihtimalle kötü ruhların veya basıncın baş ağrısına neden olduğuna dair bir inanca dayanıyordu. Başarı nadirdi ve genellikle enfeksiyon da bunu takip etti.

Antik Mısır (M.Ö. yaklaşık 2700–1200)

İlk Yazılı Kayıtlar: Mısır tıbbi metni olan Ebers Papirüsü (M.Ö. yaklaşık 1550), baş ağrısını baş ve gözlerle ilgili bir durum olarak tanımlar ve söğüt kabuğu (aspirine benzer doğal bir salisin kaynağı) ve kötü güçleri kovmak için büyüler gibi bitkisel ilaçlarla tedavi edilir. Mısırlılar baş ağrılarını doğaüstü nedenlere veya vücut sıvılarındaki dengesizliklere bağlarlardı.

Antik Mezopotamya (M.Ö. yaklaşık 2000)

Şeytani Teoriler: Sümerler ve Babilliler’den kalma çivi yazılı tabletler, baş ağrılarını tanrıların cezaları veya iblislerin saldırıları olarak tanımlar. Tedaviler arasında şeytan çıkarma, başa uygulanan kil lapaları ve şifa tanrıçası Ninkarrak gibi tanrılara adak sunma yer alır.

Antik Yunan (yaklaşık MÖ 1200-323)

Hipokrat Değişimi (yaklaşık MÖ 460-370): “Tıbbın Babası” olan Yunan hekimi Hipokrat, doğaüstü açıklamaları reddederek baş ağrılarının dört mizaçtaki (kan, balgam, sarı safra, kara safra) dengesizlikler gibi doğal nedenlerden kaynaklandığını ileri sürer. Migrenleri görsel auralarla tanımlar ve kan alma, diyet değişiklikleri ve bitkisel karışımlar (örneğin afyon veya mür) gibi tedaviler önerir.
Galen’in Katkıları (yaklaşık MS 130-200): Hipokrat’tan yola çıkan Romalı hekim Claudius Galen, baş ağrılarını türe göre (örneğin zonklayıcı, gerginlik benzeri) sınıflandırır ve bunları beyin veya damar rahatsızlıklarına bağlar. “Hemikrani” (yarım baş ağrısı, “migren”in kökü) gibi terimler kullanır ve sülükler, serinletici otlar veya kafatası masajı ile tedavi eder.

Orta Çağ (MS 500-1500)

Bizans ve İslam İlerlemeleri (MS 500-1200)

Bilginin Pekiştirilmesi: Aegina’lı Paul (7. yüzyıl) gibi Bizans hekimleri Yunan ve Roma baş ağrısı ilaçları derlerken, İbn Sina (MS 980-1037) gibi İslam bilginleri bunları Tıp Kanununda geliştirir. İbn Sina, baş ağrılarını “sıcak” veya “soğuk” dengesizliklerden kaynaklandığını, aromatik bitkileri (örneğin lavanta) ve afyon bazlı ağrı kesicileri önerdiğini anlatır.
Cerrahi Girişimler: Avrupa’da nadir görülen trepanasyon, “zararlı buharları serbest bırakmak” için dağlama (kafa derisinin yakılması) ile birlikte devam etmektedir.

Orta Çağ Avrupası (MS 1000-1500)

Manevi Sebeplere Dönüş: Hristiyan Avrupa, özellikle migren olmak üzere baş ağrılarını ilahi bir ceza veya şeytani bir ele geçirme olarak görmeye geri döner. Tedaviler arasında dua, hac (örn. St. Thomas Becket’in türbesine) ve manastır bahçelerinden elde edilen bitkisel karışımlar (örn. daha sonra migren için doğrulanan papatya) bulunur. Kan alma, astrolojik zamanlama tarafından yönlendirilen yaygın bir uygulamadır.

Erken Modern Dönem (MS 1500-1800)

Rönesans (1500-1700)

Anatomik İçgörüler: Andreas Vesalius (1543) ve diğerlerinin diseksiyonları, baş ağrısının nedeni hala spekülasyona dayalı olsa da beyin ve kranial sinirler hakkında anlayışı geliştirmektedir. İsviçreli hekim Paracelsus (1493–1541) şiddetli baş ağrıları için laudanum (afyon tentürü) gibi kimyasal ilaçlar sunar ve humoral teoriden uzaklaşır.
Migren Açıklamaları: İngiliz hekim Thomas Willis (1621–1675) auralı migrenler hakkında ayrıntılı açıklamalar sunar ve bunları “sinirsel rahatsızlıklar” ve beyindeki damarsal değişikliklerle ilişkilendirir; bu da modern teorilerin habercisidir.

18. Yüzyıl

Bilimsel Gözlem: Hollandalı hekim Herman Boerhaave (1668–1738) baş ağrılarını gerginlik, migren ve küme benzeri tipler olarak sınıflandırır ve çevresel tetikleyicileri (örneğin hava durumu, diyet) vurgular. Tedaviler, kafeinin vazokonstriktif etkilerinin erken tanınmasını yansıtan kinin (cinchona kabuğundan) ve kahveyi içerecek şekilde gelişir.
William Cullen (1710–1790): İskoç hekim, humoral dengesizlik yerine sinir tahrişini öne süren “nörojenik” baş ağrısı teorilerini ortaya attı.

19. Yüzyıl

1800’lerin başı

Ağrı Mekanizması Teorileri: Fransız nörolog Pierre Marie Félix Janet ve diğerleri, baş ağrılarını nörolojik bir fenomen olarak anlamak için zemin hazırlayarak ağrı algısını araştırdı. Afyon ve morfin, şiddetli vakalarda popülerlik kazandı.

1850’ler–1860’lar

Salisilik Asit ve Aspirin Öncülleri: Alman kimyager Hermann Kolbe, söğüt kabuğundan elde edilen ve gastrointestinal yan etkilere rağmen baş ağrısını hafifletmek için kullanılan salisilik asidi sentezledi (1859). Bu, aspirin için yolu açtı.
Küme Baş Ağrılarının Tanımlanması: Hollandalı hekim Bernardus B. van Millingen (1860’lar) epizodik, tek taraflı baş ağrılarını (sonradan “küme baş ağrıları” olarak adlandırıldı) tanımlayarak bunları migrenlerden ayırmıştır.

1870’ler

Vasküler Hipotez: İngiliz hekim Edward Liveing, migrenlerin serebral kan damarlarının genişlemesi ve daralmasından kaynaklandığını öne süren On Megrim (1873) adlı eserini yayınlar; bu teori günümüzde de hala etkilidir.

1899

Aspirinin Tanıtımı: Bayer kimyacısı Felix Hoffmann, daha güvenli ve etkili bir baş ağrısı ilacı olarak pazarlanan asetilsalisilik asit (aspirin) geliştirir. Yaygın olarak kullanılan ilk sentetik ağrı kesici olur ve baş ağrısı tedavisinde devrim yaratır.

20. Yüzyıl

1900’lerin başı

Nörolojik Odak: Sigmund Freud ve diğerleri gerilim baş ağrılarını psikolojik strese bağlarken, Harold Wolff (1930’lar) gibi nörologlar, migrenlerin hem vazodilatasyon hem de nörojenik inflamasyon içerdiğini göstererek vasküler teoriyi geliştirir.
Ergotamin (1918): İsviçreli kimyager Albert Hofmann, kan damarlarını daraltarak migren tedavisinde kullanılan ergot mantarından ergotamini izole eder.

1950’ler–1960’lar

Analjezik Patlaması: İbuprofen (1969) ve asetaminofen (1950’ler), iltihap ve ağrı yollarını hedef alarak reçetesiz satılan baş ağrısı ilaçları olarak aspirine katılır.
Küme Baş Ağrısı Tanıma: İngiliz nörolog Bayard Horton, oksijen tedavisi veya steroidlerle tedavi edilen “Horton baş ağrısı”nı (küme baş ağrısı) ayrı bir varlık olarak resmileştirir.

1980’ler

Triptanlar Ortaya Çıkıyor: İlk triptan olan sumatriptan (1991’de onaylandı), migrenleri durdurmak için serotonin reseptörlerini hedef alarak spesifik migren tedavisinde bir sıçramaya işaret eder. Glaxo tarafından geliştirilen bu çalışma, nörotransmitter rollerine dair daha derin bir anlayışı yansıtmaktadır.

1990’lar

Görüntüleme Gelişmeleri: MRI ve PET taramaları migren sırasında beyin aktivitesini (örn. kortikal yayılan depresyon) ortaya çıkararak, tamamen vasküler nedenlerden ziyade nörolojik kökenleri doğrulamaktadır.

21. Yüzyıl

2000’ler

Önleyici Tedaviler: Beta blokerler (örn. propranolol), antidepresanlar (örn. amitriptilin) ve antikonvülzanlar (örn. topiramat) kronik baş ağrısının, özellikle migrenlerin önlenmesi için yeniden kullanılmaktadır.
Botox Onayı (2010): FDA, sinir yollarını hedef alarak kronik migrenler için onabotulinumtoxinA’yı (Botox) onaylıyor.

2018–2020

CGRP İnhibitörleri: Erenumab (Aimovig, 2018) gibi monoklonal antikorlar, migrenin başlıca aracısı olan kalsitonin gen ilişkili peptidi (CGRP) bloke eder. Bu, migren önleme için özel olarak tasarlanmış, çığır açıcı olarak selamlanan ilk ilaç sınıfını temsil eder.

Günümüz

Kapsamlı Baş Ağrısı Yönetimi: Baş ağrıları, Uluslararası Baş Ağrısı Derneği’nin sistemi (ICHD-3, son güncelleme 2018) aracılığıyla sınıflandırılır (örneğin, gerilim tipi, migren, küme). Tedaviler, yaşam tarzı ayarlamalarından (hidrasyon, uyku) ileri tedavilere kadar uzanır:
Akut: Triptanlar, NSAID’ler, gepantlar (örneğin, ubrogepant).
Önleyici: CGRP inhibitörleri, nöromodülasyon (örn. transkraniyal manyetik stimülasyon).
Araştırma: Devam eden denemeler, kişiselleştirilmiş baş ağrısı bakımı için gen terapilerini ve AI destekli tanıları araştırıyor. Baş ağrısı, küresel olarak yaklaşık 1 milyar insanı etkileyen migrenlerle birlikte en yaygın nörolojik şikayetlerden biri olmaya devam ediyor.

İleri Okuma

Silberstein, S. D. (2004). “Migraine.” The Lancet, 363(9406), 381-391. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)15440-8
Goadsby, P. J., Lipton, R. B., & Ferrari, M. D. (2002). “Migraine—current understanding and treatment.” New England Journal of Medicine, 346(4), 257-270. https://doi.org/10.1056/NEJMra010917
Olesen, J., & Steiner, T. J. (2004). “The international classification of headache disorders, 2nd edition (ICHD-II).” Cephalalgia, 24(Suppl 1), 1-160. https://doi.org/10.1111/j.1468-2982.2003.00824.x
Ashina, M. (2020). “Migraine: A disorder of the brain’s energy metabolism.” Neurotherapeutics, 17, 1733-1745. https://doi.org/10.1007/s13311-020-00923-6
Diener, H. C., Holle, D., & Solbach, K. (2015). “Pathophysiology of medication overuse headache—How can we improve drug-induced headache?” Expert Review of Neurotherapeutics, 15(3), 227-243. https://doi.org/10.1586/14737175.2015.1011622
Ferrari, M. D., & Haan, J. (2007). “Chronic migraine: A new disease?” Cephalalgia, 27(8), 885-886. https://doi.org/10.1111/j.1468-2982.2007.01402.x
Charles, A. (2018). “The pathophysiology of migraine: Implications for clinical management.” The Lancet Neurology, 17(2), 174-182. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(17)30435-0

Click here to display content from YouTube.
Learn more in YouTube’s privacy policy.

Always display content from YouTube

Baş ağrısı