Etimoloji
Centella asiatica (Bilimsel Adı)
Centella:
- “Küçük yüz” anlamına gelen Latince centellus kelimesinden türemiştir. Bu muhtemelen bitkinin yoğun kümeler oluşturan çok sayıda küçük, yuvarlak yaprağına atıfta bulunmaktadır.
- Alternatif olarak, bitki uzun zamandır Güney Asya’da geleneksel tıpla ilişkilendirildiğinden, kökeni Sanskritçe veya daha eski Hint dillerine dayanıyor olabilir.
Asiatica:
- “Asya’nın” anlamına gelen Latince asiaticus kelimesinden türemiştir. Bu, bitkinin anavatanını ve Asya kıtasında yaygın kullanımını yansıtır.
Gotu Kola (Yaygın Adı)
Gotu:
- Sinhalese kökenli bir kelime (Sri Lanka’da konuşulur). “Gotu”, bitkinin küçük, yuvarlak bir kaseye benzeyen yaprak şeklini tanımlayan “fincan” veya “kase” anlamına gelir.
Kola:
- Ayrıca “yaprak” anlamına gelen Sinhalese kelimesinden türemiştir. Dolayısıyla, “Gotu Kola” kelimesi tam anlamıyla “fincan şeklinde yaprak” anlamına gelir.
“Gotu Kola” ismi, bitkinin karakteristik morfolojisini vurgular ve Sri Lanka ve Güney Asya kültürlerindeki geleneksel kullanımını ve kimliğini yansıtır. Bu isim, bitkinin Ayurveda ve diğer geleneksel tıp sistemlerindeki önemi nedeniyle uluslararası alanda benimsenmiştir.
Diğer Geleneksel İsimler
- Mandukaparni: Sanskritçede “manduka” “kurbağa” ve “parni” “yaprak” anlamına gelir ve birlikte “kurbağa yaprağı” anlamına gelir. Bu, bir kurbağa ayağına veya nilüfer yaprağına benzeyen yaprağın şekline atıfta bulunur.
- Brahmi (Bacopa monnieri ile karıştırılmamalıdır): Hindistan’ın bazı bölgelerinde bilişsel işlevleri ve hafızayı güçlendirmesiyle ilişkisini belirtmek için kullanılır ve Hindu tanrısı Brahma’yla (yaratılış ve bilgi tanrısı) bağlantılandırır.
Centella asiatica, yaygın olarak Gotu Kola olarak bilinir, geleneksel tıpta, özellikle Ayurveda, Geleneksel Çin Tıbbı (TCM) ve diğer Güneydoğu Asya tıbbi sistemlerinde yaygın olarak kullanılan çok yıllık otsu bir bitkidir. Öncelikle yara iyileştirici, iltihap giderici ve bilişsel güçlendirici özellikleri nedeniyle değerlidir.
Taksonomi
- Krallık: Plantae
- Aile: Apiaceae
- Cins: Centella
- Tür: Centella asiatica
Morfolojik Özellikler
- Habitat: Tropikal ve subtropikal bölgelerde, özellikle Güneydoğu Asya, Hindistan, Çin ve Afrika’da bulunur. Nemli, bataklık alanlarda yetişir ve sürünen bir yer örtüsüdür.
- Görünüm:
- Yapraklar: Yelpaze şeklinde, parlak yeşil, tırtıklı kenarlar.
- Çiçekler: Küçük, göze çarpmayan ve pembe ila kırmızı.
- Meyveler: Küçük, oval şekilli ve kahverengi.
Aktif Bileşikler
Centella asiatica, özellikle terapötik özelliklerinden sorumlu olan triterpenoidler olmak üzere biyoaktif bileşikler açısından zengindir:
- Asiaticoside: Yara iyileşmesini destekler ve kolajen üretimini uyarır.
- Madecassoside: İltihap önleyici ve antioksidan.
- Asyatik Asit: Cilt onarımını kolaylaştırır ve nöroprotektif etkilere sahiptir.
- Madecassic Asit: Ülser önleyici ve iltihap önleyici özellikler.
- Polifenoller: Antioksidan aktivitelerine katkıda bulunur.
Tıbbi Özellikler
Yara İyileşmesi:
- Anjiyogenezi, fibroblast proliferasyonunu ve kolajen sentezini uyarır.
- Genellikle yanıklar, yara izleri ve cilt yaralanmaları için topikal formülasyonlarda kullanılır.
Bilişsel Geliştirme:
- Özellikle yaşlılarda ve nörodejeneratif bozuklukları olanlarda hafızayı ve bilişsel işlevi iyileştirir.
- Nöronları oksidatif stresten korur ve sinaptik plastisiteyi iyileştirir.
Anti-inflamatuar ve Antioksidan:
- İnflamasyon belirteçlerini azaltır ve serbest radikalleri nötralize ederek genel hücre sağlığını destekler.
Cilt Sağlığı:
- Egzama, sedef hastalığı ve çatlakları tedavi eder.
- Cilt nemini ve elastikiyetini artırır.
Venöz Yetmezlik:
- Vasküler koruyucu özellikleri nedeniyle varisli damarlar ve kronik venöz yetmezlik gibi rahatsızlıklar için kullanılır.
Anti-Anksiyete ve Adaptojen:
- Sakinleştirici etki gösterir ve stres, kaygı ve uykusuzluğun yönetilmesine yardımcı olur.
Gastroprotektif:
- Mide ülserlerine karşı korur ve bağırsak sağlığını destekler.
Geleneksel Kullanımlar
- Ayurveda: “Mandukaparni” olarak bilinir, zihinsel berraklığı artırmak, cilt rahatsızlıklarını tedavi etmek ve uzun ömürlülüğü desteklemek için kullanılır.
- Geleneksel Çin Tıbbı: Detoksifikasyon, dolaşımı iyileştirme ve solunum rahatsızlıklarını tedavi etmek için kullanılır.
- Güneydoğu Asya: Canlılık için tonik olarak ve salatalarda, meyve sularında ve bitki çaylarında tüketilir.
Modern Uygulamalar
İlaçlar:
- Cilt onarımı ve venöz yetmezlik için merhemlerde, kremlerde ve kapsüllerde kullanılır.
Kozmetikler:
- Nemlendirici ve gençleştirici özellikleri nedeniyle yaşlanma karşıtı kremlere, serumlara ve güneş kremlerine dahil edilir.
Diyet Takviyeleri:
- Bilişsel ve cilt sağlığını desteklemek için toz, çay, kapsül ve tentür olarak mevcuttur.
Dozaj ve Güvenlik
- Formlar: Özütler, tozlar, topikal merhemler ve çaylar.
- Önerilen Dozaj:
- Bilişsel ve venöz faydalar için günde 300–500 mg özüt.
- Topikal formülasyonlar talimatlara göre uygulanır.
- Güvenlik:
- Önerilen miktarlarda kullanıldığında genellikle güvenli kabul edilir.
- Olası yan etkiler arasında mide bulantısı, baş dönmesi ve cilt tahrişi (topikal kullanım) bulunur.
- Olası hepatotoksisite nedeniyle tıbbi tavsiye olmaksızın uzun süreli kullanımdan kaçınılmalıdır.
Bilimsel Kanıtlar
Bilişsel Faydalar:
- Wattanathorn ve ark. (2008) tarafından yapılan bir çalışma, Centella asiatica özütü tüketildikten sonra yaşlı yetişkinlerde bilişsel işlevlerin iyileştiğini göstermiştir.
Yara İyileşmesi:
- Shukla ve ark. (1999) tarafından yapılan araştırma, yara kapanmasını hızlandırma ve cildin çekme mukavemetini iyileştirmedeki etkinliğini vurgulamıştır.
Venöz Yetersizlik:
- Klinik çalışmalar, oral takviye ile kronik venöz yetersizlik semptomlarında önemli iyileşmeler göstermiştir.
Keşif
Tarih Öncesi Kullanım
- Tarih Öncesi Dönem: Centella asiatica’nın tropikal Asya’daki ilk insanlar tarafından tıbbi bitki olarak kullanıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır. Tarihsel yaygınlığı, Ayurveda, Geleneksel Çin Tıbbı (TCM) ve Siddha tıbbı gibi eski tıbbi sistemlere derin entegrasyonundan çıkarılmaktadır.
MÖ 2000 – En Erken Belgelenmiş Kullanım
- Ayurveda Metinleri: İlk olarak Mandukaparni olarak adlandırılan Charaka Samhita ve Sushruta Samhita gibi eski Hint metinlerinde referans alınmıştır. Hafızayı, zekayı ve uzun ömürlülüğü artıran gençleştirici bir bitki olarak tanımlanmıştır.
- Kullanımı: Yaraları iyileştirmek, zihinsel berraklığı artırmak ve cilt rahatsızlıklarını tedavi etmek için kullanılır.
MÖ 1000 – Geleneksel Çin Tıbbına (TCM) Entegrasyon
- TCM’ye Dahil Edilmesi: Ji Xue Cao (“kanı canlandıran bitki”) olarak bilinir ve cilt enfeksiyonlarını tedavi etmek, kan dolaşımını artırmak ve zihni sakinleştirmek için temel bir bitki haline geldi.
- Sembolizm: Uzun ömürle olan ilişkisi nedeniyle Çin kültüründe saygı görür.
8. Yüzyıl – Güneydoğu Asya’ya Yayılması
- Tayland, Myanmar ve Endonezya gibi Güneydoğu Asya bölgelerine yayıldı ve burada yaraları, ateşi ve sindirim sorunlarını tedavi etmek için yerel geleneksel tıbbın bir parçası haline geldi. Ayrıca temel bir mutfak malzemesi haline geldi.
19. Yüzyıl – Batı Bilimine Giriş
- 1884: İngiliz ve Fransız botanikçiler Centella asiatica’nın taksonomisini resmen belgelediler. İlk Avrupalı kaşifler, yerli halklar arasında yaraları iyileştirmek ve canlılığı artırmak için kullanıldığını fark ettiler.
- 19. Yüzyılın Sonları: Avrupa’daki araştırmalar, asiaticoside ve madecassoside dahil olmak üzere triterpenoid içeriğine odaklanarak yara iyileştirici özelliklerini araştırmaya başladı.
20. Yüzyıl – Bilimsel Doğrulama
1940’lar:
- Centella asiatica’nın birincil biyoaktif bileşiklerinden biri olan asiaticoside ilk olarak izole edildi ve tanımlandı. Yara iyileşmesinde ve kolajen sentezinde rolü belirlendi.
- Cüzzamla ilişkili cilt rahatsızlıklarının tedavisi olarak tanındı.
1960’lar:
- İlaç Uygulamaları: Centella asiatica özleri, yara izlerini, yanıkları ve yaraları tedavi etmek için kremlere ve merhemlere dahil edildi.
- Avrupa’da kronik venöz yetmezlik ve varisli damarların tedavisinde yaygın olarak kullanıldı.
1980’ler:
- Bilişsel geliştirme özellikleri bilimsel ilgi çekmeye başladı. Ön çalışmalar hafızayı iyileştirme ve kaygıyı azaltma potansiyelini gösterdi.
21. Yüzyıl – Modern Rönesans
2000’ler:
- Kapsamlı araştırmalar antioksidan, iltihap önleyici ve nöroprotektif özelliklerini doğruladı.
- Bilişsel geliştirme, cilt sağlığı ve yaşlanma karşıtı faydaları için bir diyet takviyesi olarak dünya çapında popülerlik kazandı.
- Yaşlanma karşıtı ve yara izi tedavisi için serumlar ve kremler gibi kozmesötik ürünlere dahil edildi.
2010’lar:
- Ortaya çıkan çalışmalar Centella asiatica’yı Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklarda potansiyel uygulamalarla ilişkilendirdi.
- Vücudun strese ve kaygıya direnmesine yardımcı olan adaptojenik özellikleriyle tanındı.
2020’ler:
- Diyabet, artrit ve bağırsak sağlığı gibi kronik rahatsızlıklardaki rolünün daha fazla araştırılması. – Biyoteknolojideki gelişmeler, optimize edilmiş biyoaktif bileşiklerle standartlaştırılmış özütlerin geliştirilmesine olanak tanımıştır.
Kültürel ve Tarihsel Önemi
- Uzun Ömürlülük Halk Hikayesi: Birçok Asya kültüründe “uzun ömürlülük otu” olarak bilinen bu bitkiyi, yerel efsaneler fillerin uzun ömürlerini ve hafızalarını geliştirmek için tükettiğini iddia etmektedir.
- Meditatif Gelenek: Hindistan ve Çin’de yogiler ve rahipler tarafından meditasyon sırasında odaklanmayı ve zihinsel berraklığı artırmak için kullanılır.
- Mutfaktaki Rolü: Sri Lanka, Endonezya ve Tayland’da salatalarda ve içeceklerde sağlık geliştirici bir bileşen olarak geleneksel diyetlere entegre edilmiştir.
İleri Okuma
- Chopra, R. N., Nayar, S. L., & Chopra, I. C. (1956). Glossary of Indian Medicinal Plants. Council of Scientific and Industrial Research, New Delhi, pp. 59–60.
- Siddiqui, H. H. (1993). Safety of herbal drugs—An overview. Drugs News & Views, 1(2), 7–10.
- Shukla, A., Rasik, A. M., & Dhawan, B. N. (1999). Asiaticoside-induced elevation of antioxidant levels in healing wounds. Phytotherapy Research, 13(1), 50–54. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1573(199902)13:1<50::AID-PTR404>3.0.CO;2-X
- Brinkhaus, B., Lindner, M., Schuppan, D., & Hahn, E. G. (2000). Chemical, pharmacological, and clinical profile of the East Asian medical plant Centella asiatica. Phytomedicine, 7(5), 427–448. https://doi.org/10.1016/S0944-7113(00)80065-3
- Wattanathorn, J., Mator, L., Muchimapura, S., et al. (2008). Cognitive enhancing effect of Centella asiatica in healthy elderly volunteers. Journal of Ethnopharmacology, 116(2), 325–332. https://doi.org/10.1016/j.jep.2007.11.038
- James, J. T., & Dubery, I. A. (2009). Pentacyclic triterpenoids from the medicinal herb Centella asiatica (L.) Urban. Molecules, 14(10), 3922–3941. https://doi.org/10.3390/molecules14103922
- Singh, A., & Duggal, S. (2009). Centella asiatica: A review of its medicinal uses and pharmacological effects. Journal of Natural Remedies, 9(1), 1–17.
- Gohil, K. J., Patel, J. A., & Gajjar, A. K. (2010). Pharmacological review on Centella asiatica: A potential herbal cure-all. Indian Journal of Pharmaceutical Sciences, 72(5), 546–556. https://doi.org/10.4103/0250-474X.78519
- Bylka, W., Znajdek-Awiżeń, P., Studzińska-Sroka, E., & Brzezińska, M. (2013). Centella asiatica in cosmetology. Advances in Dermatology and Allergology, 30(1), 46–49. https://doi.org/10.5114/pdia.2013.33376
- Devkota, H. P., & Basnet, P. (2015). Traditional uses, pharmacology, and toxicity of Centella asiatica: A review. Journal of Ethnopharmacology, 165, 102–112. https://doi.org/10.1016/j.jep.2014.12.066
