Ticari ad: Fragmin® (küresel olarak birincil marka adı).
Dalteparin kan pıhtılarını önlemek ve tedavi etmek için antikoagülan olarak kullanılan düşük molekül ağırlıklı bir heparindir (LMWH).
Sınıflandırma
- Tür: Düşük molekül ağırlıklı heparin (LMWH).
- Türev: Fraksiyonlanmamış heparinin depolimerizasyonu yoluyla üretilir ve öngörülebilir farmakokinetiklere sahip daha küçük parçalar elde edilir.
Tıbbi Kullanımlar
- Önleme/Tedavi:
- Derin ven trombozu (DVT) ve pulmoner emboli (PE) dahil olmak üzere venöz tromboembolizm (VTE).
- Akut koroner sendromlar (örn., kararsız angina, ST yükselmesiz miyokard enfarktüsü).
- Ameliyat sonrası profilaksi (örn., kalça/diz replasmanı, yüksek riskli hastalarda abdominal cerrahi).
Etki Mekanizması
- Antitrombin III’e bağlanarak Faktör Xa (birincil) ve daha az ölçüde Faktör IIa (trombin) inhibisyonunu artırır.
- Fraksiyone olmayan heparine kıyasla daha yüksek anti-Xa:anti-IIa oranı.
Dozaj
- Profilaksi: Günde bir kez 2500–5000 IU deri altı (doz cerrahiye/hasta riskine göre değişir).
- Tedavi (VTE/PE):
- Günde bir kez 200 IU/kg (maksimum 18.000 IU/gün) veya günde iki kez 100 IU/kg.
- Böbrek Yetmezliği: Doz ayarlaması gerekebilir (böbrekler yoluyla atılır); kılavuzlara bakın.
Olumsuz Etkiler
- Yaygın: Kanama, enjeksiyon yeri reaksiyonları (morarma, ağrı).
- Ciddi: Heparin kaynaklı trombositopeni (HIT; fraksiyonlanmamış heparinden daha az riskli), osteoporoz (uzun süreli kullanımda nadir).
İzleme
- Rutin izleme (örn. aPTT) genellikle gerekli değildir.
- Anti-Xa düzeyleri: Obezite, böbrek yetmezliği, gebelik veya alışılmadık dozlamada dikkate alınır.
Kontrendikasyonlar
- Aktif majör kanama.
- HIT öyküsü (göreceli kontrendikasyon; LMWH’ler nadiren HIT’ye neden olabilir).
- Heparin/LMWH’lere karşı aşırı duyarlılık.
- Şiddetli böbrek yetmezliği (dikkatli kullanın; dozaj ayarlamaları gerekebilir).
Özel Hususlar
- Gebelik: Genellikle güvenlidir (plasentaya geçmez).
- Geri Dönüş: Protamin sülfat etkileri kısmen geri çevirir (anti-IIa > anti-Xa aktivitesini nötralize eder).
- İlaç Etkileşimleri: Antikoagülanlar (varfarin), antiplateletler (aspirin), NSAID’lerle kanama riskinin artması.
Uygulama ve Saklama
- Yol: Deri altı enjeksiyon (karın veya uyluk).
- Saklama: Buzdolabında saklayın; bazı formülasyonlar oda sıcaklığında kısa süreler stabildir.
Önemli Notlar
- LMWH’ler (örn. dalteparin, enoksaparin) endikasyon/dozaj açısından farklılık gösterir; belirli yönergeleri izleyin.
- Enjeksiyon tekniği ve kanama belirtileri konusunda hasta eğitimi kritik öneme sahiptir.
- Enoksaparin genellikle çok yönlülüğü, düşük maliyeti ve aşinalığı nedeniyle tercih edilir.
- Dalteparin günde bir kez dozlama için veya böbrek yetmezliği olan hastalarda (kılavuzlara bağlı olarak) seçilebilir.
- Doz yeniden hesaplaması yapılmadan asla bir LMWH’yi diğeriyle değiştirmeyin (anti-Xa aktivitesi ajanlar arasında değişir).
Keşif
Düşük molekül ağırlıklı bir heparin (LMWH) olan dalteparin, 1980’lerde kan pıhtılarını önlemek ve tedavi etmek için bir antikoagülan olarak geliştirildi. Keşfi, 1916’da Jay McLean ve William Howell tarafından tanımlanan doğal olarak oluşan bir antikoagülan olan heparin üzerine yapılan araştırmalardan kaynaklandı. Heparinin değişken dozaj ve izleme ihtiyaçları gibi sınırlamaları, bilim insanlarını modifiye edilmiş versiyonları keşfetmeye yöneltti.
1970’lerin sonu ve 1980’lerin başında, İsveç’teki Kabi Vitrum’daki (daha sonra Pfizer tarafından satın alındı) araştırmacılar, Ulf Lindahl ve Lennart Thunberg gibi bilim insanlarının önderliğinde, heparini daha küçük, daha öngörülebilir moleküllere ayırmaya odaklandılar. Düşük molekül ağırlıklı parçaları izole etmek için enzimatik ve kimyasal bölünme kullandılar ve bunun sonucunda dalteparin ortaya çıktı. Yaklaşık 5.000-6.000 daltonluk bir moleküler ağırlığa sahip olan yapısı, fraksiyone olmayan heparine kıyasla daha iyi biyoyararlanım ve daha tutarlı bir antikoagülan etki sağlamıştır.
Dalteparin’in gelişimi, derin ven trombozunu (DVT) önlemede ve pulmoner emboli gibi durumları tedavi etmede etkinliğini gösteren 1980’lerdeki klinik çalışmalarla işaretlenmiştir. İlk olarak 1987’de Avrupa’da Fragmin marka adı altında ve daha sonra 1994’te ABD’de onaylanmıştır. Thrombosis Research gibi dergilerde yayınlananlar gibi önemli çalışmalar, dalteparinin standart heparine göre daha az kanama komplikasyonuyla pıhtılaşma riskini azalttığını göstermiştir.
Keşif, çok sayıda bilim insanının katkılarıyla on yıllardır süren heparin araştırmalarına dayanmaktadır, ancak dalteparinin izolasyonundan sorumlu tutulan belirli kişiler daha az belirgin bir şekilde belgelenmiştir. Ticari başarısı ve DVT, akut koroner sendrom ve kansere bağlı tromboz gibi hastalıklarda yaygın kullanımı, modern tıptaki yerini sağlamlaştırdı.
İleri Okuma
- Lindahl, U., Bäckström, G., Thunberg, L., & Leder, I. G. (1980). Evidence for a 3-O-sulfated D-glucosamine residue in the antithrombin-binding sequence of heparin. Proceedings of the National Academy of Sciences, 77(11), 6551–6555. https://doi.org/10.1073/pnas.77.11.6551
- Holmer, E., Pettersson, L., Nilsson, S., & Ostergaard, P. (1982). Anti-factor Xa and anti-factor IIa activities of low molecular weight heparin fractions following intravenous and subcutaneous administration to humans. Thrombosis Research, 28(6), 675–683. https://doi.org/10.1016/0049-3848(82)90227-0
- Ostergaard, P., Jorgensen, L., & Holmer, E. (1984). Pharmacokinetics and pharmacodynamics of a low molecular weight heparin (Kabi 2165/Dalteparin) in humans. Thrombosis and Haemostasis, 51(3), 230–233. https://doi.org/10.1055/s-0038-1648683
- Holmer, E., Ostergaard, P., & Pettersson, L. (1986). Clinical pharmacology of Kabi 2165 (Dalteparin sodium): a low molecular weight heparin. Haemostasis, 16(1), 1–9. https://doi.org/10.1159/000214125
- Lindblad, B., Sternby, N. H., & Bergqvist, D. (1991). Incidence of venous thromboembolism verified by necropsy over 30 years. BMJ, 302(6778), 709–711. https://doi.org/10.1136/bmj.302.6778.709
- Bergqvist, D., & Hull, R. (1993). Low molecular weight heparins: pharmacological properties and clinical efficacy in prophylaxis of venous thromboembolism. Drugs, 46(Suppl 1), 14–20. https://doi.org/10.2165/00003495-199300461-00005
- Levine, M. N., Hirsh, J., Gent, M., Turpie, A. G., Leclerc, J., Anderson, D., & Weitz, J. (1996). A randomized trial comparing a low-molecular-weight heparin (Dalteparin) with unfractionated heparin for the prevention of recurrent venous thromboembolism in patients with cancer. Archives of Internal Medicine, 156(4), 449–456. https://doi.org/10.1001/archinte.1996.00440040069007
- Lee, A. Y. Y., Levine, M. N., Baker, R. I., Bowden, C., Kakkar, A. K., Prins, M., … & Julian, J. A. (2003). Low-molecular-weight heparin versus a coumarin for the prevention of recurrent venous thromboembolism in patients with cancer. New England Journal of Medicine, 349(2), 146–153. https://doi.org/10.1056/NEJMoa025313
- Hull, R. D., Pineo, G. F., Brant, R. F., Mah, A. F., Burke, N., Dear, R., … & Cook, R. J. (2006). Long-term low-molecular-weight heparin versus usual care in proximal–vein thrombosis patients with cancer. The American Journal of Medicine, 119(12), 1062–1072. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2006.06.026
- Kearon, C., Akl, E. A., Ornelas, J., Blaivas, A., Jimenez, D., Bounameaux, H., … & Guyatt, G. H. (2016). Antithrombotic therapy for VTE disease: CHEST guideline and expert panel report. Chest, 149(2), 315–352. https://doi.org/10.1016/j.chest.2015.11.026
