1. Tanım ve Terminoloji
- Ductus venosus, fetal dolaşım sisteminin önemli bir parçası olan, küçük fakat kritik işlevlere sahip bir damardır.
- Terim, Latince “kanal” anlamındaki ductus ve “damarla ilgili” anlamındaki venosus sözcüklerinden türetilmiştir.
- Anatomi literatüründe, bazen “ductus venosus Arantii” veya “Aranzi’nin duktusu” olarak da anılır.
2. Tarihçe ve Eponim
- Ductus venosus’un ayrıntılı anatomik tanımı, İtalyan anatomist Julius Caesar Aranzi (Giulio Cesare Aranzi, 1507–1589) tarafından yapılmıştır.
- 1615 yılında İngilizce tıp literatüründe ilk kez kullanılmıştır.
- “Ductus venosus Arantii” eponimi, Aranzi’nin bu yapıyı ilk tanımlayan ve adlandıran kişi olmasından kaynaklanır.
3. Anatomik Özellikler
- Eşli bir yapı değildir; yalnızca vücudun sağ tarafında tek bir tane bulunur (bazı kaynaklarda “eşli” olarak yanlış aktarılmaktadır, doğru bilgi tek olmasıdır).
- Miadında bir fetüste yaklaşık 20 mm uzunluğundadır (20 santimetre değil, fetüste 2-3 cm arasıdır; literatürde uzunluğu sıklıkla milimetre ile ifade edilir).
- Proksimal ucu, umbilikal vene (vena umbilicalis), distal ucu ise inferior vena kavaya açılır.
- Doğumdan sonra işlevini kaybeder ve ligamentum venosum adı verilen fibröz bir yapıya dönüşür.
- Karaciğerin posteriorunda, sol lobun arka kısmında yer alır ve kısa, ince ve düz bir kanal olarak gözlemlenir.
4. Fetal Dolaşımdaki İşlevi
- Ductus venosus, plasentadan gelen oksijen açısından zengin kanın önemli bir kısmını karaciğeri bypass ederek doğrudan inferior vena kavaya taşır.
- Bu şant mekanizması, fetüsün beynine ve diğer hayati organlarına yüksek oranda oksijenli kan ulaşmasını sağlar.
- Duktus venosus yoluyla geçen kanın bir bölümü hepatik sinüzoidlere girer ve karaciğer dokusunu beslerken, büyük kısmı sistemik dolaşıma katılır.
- Bu yapı sayesinde, fetal oksijenasyonun ve gelişiminin optimum düzeyde olması sağlanır.
5. Doğum Sonrası Fizyolojik Kapanma
- Doğumdan hemen sonra, umbilikal damarların ve plasentanın devre dışı kalmasıyla birlikte, ductus venosus fonksiyonel olarak kapanır.
- Fizyolojik kapanma tipik olarak ilk 3-7 gün içinde gerçekleşir; anatomik olarak ise birkaç hafta içerisinde tam olarak fibrozise uğrayarak ligamentum venosum oluşur.
- Kapanmanın tetikleyicileri arasında oksijen basıncındaki artış, umbilikal akışın kesilmesi ve prostaglandin düzeylerinin azalması sayılabilir.
6. Klinik Önemi
- Nadiren, ductus venosus doğumdan sonra açık kalabilir (patent ductus venosus). Bu durum; hepatik ensefalopati, kalp yetmezliği, pulmoner hipertansiyon gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
- Ductus venosusun prenatal ultrasonografi ile incelenmesi, fetüste kromozomal anomaliler, kalp yetmezliği ve diğer yapısal anormalliklerin değerlendirilmesinde kritik öneme sahiptir.
- Aynı zamanda, arteriyovenöz malformasyonların ve diğer vasküler anomalilerin gelişebildiği anatomik bir bölgedir.
Keşif
1. Terimin Etimolojisi
- “Ductus venosus” terimi, Latince iki kelimenin birleşiminden oluşur:
- “Ductus” = Kanal
- “Venosus” = Damarla ilgili
- Terim, ilk kez 1615 yılında İngilizce tıp literatüründe kullanılmaya başlanmıştır ve o zamandan günümüze tıbbi dilde kullanılmaktadır.
2. İlk Tanımlanışı ve Anatomik Çalışmalar
- Ductus venosus’un ayrıntılı anatomik tanımı, İtalyan anatomist Julius Caesar Aranzi (Giulio Cesare Aranzi, 1507–1589) tarafından yapılmıştır.
- Aranzi, bu yapıyı tanımlayan ve isimlendiren ilk bilim insanıdır.
- Eponim olarak “ductus venosus Arantii” ifadesi, Aranzi’nin bu yapı üzerindeki katkılarına atıf olarak literatürde yer almaktadır.
3. Tarihsel Evrimi ve Gelişimi
- Ductus venosus’un insan embriyosundaki varlığı, erken dönemden beri bilinmekle birlikte, bu yapının evrimsel olarak ilk ne zaman ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemektedir.
- Morfolojik benzerlikler ve plasental dolaşımın korunması açısından, ductus venosus’un erken memelilerde de bulunduğu düşünülmektedir.
- Dolaşım sisteminin bu adaptasyonu, anne karnındaki yaşamda fetüsün hayatta kalmasına olanak tanıyan önemli bir evrimsel avantaj sağlar.
4. Tıbbi Literatürdeki Yeri
- Ductus venosus, 17. yüzyıldan bu yana anatomi ve embriyoloji kitaplarında tanımlanmış, fetal dolaşımın ana unsurlarından biri olarak kabul edilmiştir.
- 19. ve 20. yüzyıllarda modern anatomi ve patoloji metinlerinde fetal dolaşımın temel yapıtaşı olarak tekraren ele alınmıştır.
- Günümüzde prenatal ultrasonografi ve perinatal tıp alanında duktus venosus, prenatal tarama ve fetal sağlığın değerlendirilmesinde önemli bir referans noktasıdır.
5. Klinik ve Evrimsel Önemi
- Ductus venosus, insan embriyosunun anne karnındaki hayata nasıl adapte olduğunu gösteren klasik bir örnektir.
- Bu yapı, plasentadan gelen oksijenli kanın optimal şekilde fetüsün kalbine ve beyin gibi hayati organlarına ulaşmasını sağlar.
- Doğumdan sonra gereksiz hale gelerek kapanır ve ligamentum venosum olarak yaşam boyu vücutta iz bırakır.
İleri Okuma
- Aranzio, G.C. (1587). De humano foetu opusculum. Bologna: Apud Io. Rossium.
- Portal, A. (1803). Cours d’anatomie médicale. Paris: Gabon.
- Sabin, F.R. (1905). The Development of the Venous System in the Mammalian Embryo. American Journal of Anatomy, 4(2), 219-262.
- O’Rahilly, R. & Müller, F. (1987). Developmental stages in human embryos including a revision of Streeter’s “Horizons” and a survey of the Carnegie collection. Advances in Anatomy, Embryology and Cell Biology, 165, 1-252.
- van den Wijngaard JP, Westerhof BE, Faber DJ, et al. Abnormal arterial flow in the malformed hearts of mice lacking connexin 40. Circ Res. 2006;98(6):781-788.
- Moore KL, Persaud TVN, Torchia MG. The Developing Human: Clinically Oriented Embryology. 10th edition. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016.
- Portal, A. (1803). Cours d’anatomie médicale. Paris: Gabon.
- Sabin, F.R. (1905). The Development of the Venous System in the Mammalian Embryo. American Journal of Anatomy, 4(2), 219-262.
- O’Rahilly, R. & Müller, F. (1987). Developmental stages in human embryos including a revision of Streeter’s “Horizons” and a survey of the Carnegie collection. Advances in Anatomy, Embryology and Cell Biology, 165, 1-252.
- Achiron, R., Gindes, L., Kivilevitch, Z., Valsky, D.V. (2009). Fetal Ductus Venosus: Physiology, Anatomy, and Clinical Implications. Ultrasound in Obstetrics & Gynecology, 33(4), 365–371.
- Tellez, M., Yepez, M., Rodriguez, E., Leon, G. (2011). Ductus venosus in fetal circulation: A comprehensive review. Archivos Argentinos de Pediatría, 109(5), 430-436.
- Chaoui, R., Nicolaides, K.H. (2013). From ductus venosus blood flow assessment to screening for chromosomal abnormalities and fetal cardiac defects. Ultrasound in Obstetrics & Gynecology, 41(5), 498-507.
