Eritem

tarafından | Nis 6, 2015 | Dermatoloji, Terminoloji | 0 yorum

1. Etimoloji ve Tarihçe

Eritem terimi, Antik Yunanca ἐρυθρός (eruthrós, “kırmızı”) sözcüğünden türetilmiştir. Bu kökten türeyen ἐρύθημα (erúthēma), “derideki kızarıklık” anlamında kullanılmıştır. Latinceye erythema biçiminde geçerek tıp diline yerleşmiştir. Modern tıpta “eritem”, esasen derideki damar genişlemesine bağlı oluşan kızarıklık anlamında kullanılır ve iltihabi ya da inflamatuvar bir sürecin görünür habercisidir.

2. Tanım

Eritem, deri yüzeyinde, genellikle iltihaplanma, travma, enfeksiyon veya alerjik reaksiyonlara bağlı olarak oluşan, damar genişlemesine (vazodilatasyon) bağlı kızarıklık durumudur. Eritem çoğunlukla bir döküntü olarak kendini gösterir ve ciltte sıcaklık artışı, hassasiyet, bazen şişlik ve/veya kaşıntı eşlik edebilir.

3. Klinik Özellikler

3.1 Görünüm

  • Eritem, tek bir leke veya birden fazla birleşmiş kızarıklık alanı şeklinde olabilir.
  • Keskin sınırlı veya belirsiz kenarlı, yüzeysel ya da hafif kabarık,
  • Sıcaklık artışı veya nadiren soğukluk hissi eşlik edebilir.
  • Açık kırmızıdan koyu kırmızıya değişen tonlar alabilir.
  • Kaşıntılı veya asemptomatik olabilir.

Deri yüzeyinin %90’ını aşan yaygın kızarıklık tabloları eritrodermi olarak adlandırılır.

4. Etiyoloji ve Tetikleyici Faktörler

Eritemin ortaya çıkmasına neden olabilecek faktörler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

4.1 Fiziksel Etmenler

  • Güneş ışınları (UV radyasyon)
  • Isı ve soğuk maruziyeti
  • Basınç veya sürtünme

4.2 Kimyasal ve Alerjik Etkenler

  • Kontakt alerjenler (nikkel, lateks, deterjan vs.)
  • Tahriş edici kimyasallar

4.3 Psikojenik Etkenler

  • Duygusal stres, utanma, zorlanma

4.4 Enfeksiyonlar

  • Viral: Herpes Simpleks, EBV, COVID-19
  • Bakteriyel: Streptokok, Borrelia
  • Mikotik: Dermatofitler

4.5 İlaç Reaksiyonları

  • Antibiyotikler (özellikle sulfonamidler)
  • Antiepileptikler
  • Non-steroid antiinflamatuvarlar (NSAİİ)

4.6 Sistemik Hastalıklar

  • Otoimmün hastalıklar (SLE, dermatomiyozit)
  • Tümörler (paraneoplastik sendromlar)
  • Metabolik hastalıklar (porfiria)

5. Eritem Tipik Olarak Hangi Hastalıklarda Görülür?

5.1 Eritema Nodosum

  • Alt ekstremitelerde, ağrılı, derin, kırmızı nodüller
  • Streptokok enfeksiyonları, sarkoidoz, tüberküloz ile ilişkili olabilir.

5.2 Eritema Migrans

  • Lyme hastalığının tipik cilt belirtisidir.
  • Kenarları halka şeklinde yayılan, merkezde soluklaşan kızarıklık.

5.3 Lupus Eritematozus

  • Sistemik lupus eritematozus: malar döküntü (kelebek tarzı eritem)
  • Subakut ve diskoid lupus varyantlarında da yaygın.

5.4 Eritema Multiforme

  • Hedef tahtası (target lesion) şeklinde lezyonlar.
  • Hafif form: eritema multiforme minor
  • Şiddetli ve mukozaları etkileyen form: eritema multiforme major
    (örn. Stevens-Johnson sendromu)

6. Patofizyoloji

Eritem, çoğunlukla vazodilatasyon ve kapiller permeabilite artışı ile karakterizedir. İnflamatuvar medyatörlerin (histamin, prostaglandinler, sitokinler) salınımı damar düz kasında gevşemeye neden olur. Eritemli lezyonlarda histopatolojik olarak dermal ödem, perivasküler lenfositik infiltrasyon, bazen epidermal nekroz izlenebilir.

7. Ayırıcı Tanı

  • Eritem vs purpura (purpura basmakla solmaz)
  • Eritem vs döküntülü egzama
  • Eritem vs ürtiker (ürtikerde kabarık, gelip geçici plaklar)
  • Eritrodermi (yaygınlık) vs lokalize eritem

8. Tanı Yöntemleri

  • Klinik muayene (basmakla solan/solmayan döküntü)
  • Anamnez (ilaç kullanımı, enfeksiyon öyküsü)
  • Laboratuvar (CRP, ANA, ASO, serolojik testler)
  • Gerekirse biyopsi (özellikle atipik lezyonlarda)

9. Tedavi Yaklaşımları

Tedavi, eritemin nedenine ve ciddiyetine göre değişir:

9.1 Hafif Eritem (örneğin Eritema Multiforme Minör)

  • Antihistaminikler: Kaşıntı için
  • Yumuşatıcı kremler (emollient): Cilt bariyerini güçlendirmek için
  • Steroidli topikal kremler: İnflamasyonu baskılamak için

9.2 Şiddetli Formlar (örneğin Eritema Multiforme Major)

  • Sistemik kortikosteroidler
  • Antiviral tedavi (HSV varsa)
  • Mukozal lezyonlar için: Anestezik gargara
  • Gerekirse hastaneye yatırılarak sıvı-elektrolit takibi

10. Prognoz ve Komplikasyonlar

  • Hafif olgularda genellikle iz bırakmadan iyileşir.
  • Ağır vakalarda mukozal tutuluma bağlı yutma güçlüğü, dehidratasyon, ikincil enfeksiyon riski vardır.
  • Eritema multiforme major nadiren ölümcül olabilir.
Keşif

Antik Dönem

  • Hippokrates (MÖ 460–370): Corpus Hippocraticum adlı külliyatında deride renk değişikliklerinden söz etmiştir. Ancak bu dönemde kızarıklığın nedeni olarak damar genişlemesi değil, “humoral” (özsulara dayalı) dengesizlikler öne sürülmüştür.

Galen (MS 129–200)

  • Galen, ciltteki renk değişimlerini “kızgın kanın deri altına yönelmesi” şeklinde yorumlamıştır. Bu da modern anlamda vazodilatasyona bağlı kızarıklık kavramına erken bir yaklaşım sayılabilir.

16. Yüzyıl – İlk Sistematik Ayırımlar

  • Girolamo Mercuriale (1530–1606), De Morbis Cutaneis (1572) adlı eserinde cilt hastalıklarını sınıflandırırken, bazı döküntülerin yalnızca renk değişimine dayandığını, bazılarının ise kabarıklık ve irinle ilişkili olduğunu belirtmiştir. Bu, eritemin püstüler lezyonlardan ayırt edilmesi açısından önemlidir.

19. Yüzyıl – Eritemin Modern Tıbbi Tanımı

  • Ferdinand von Hebra (1816–1880): Modern dermatolojinin kurucularından kabul edilen Hebra, “eritem” terimini açık biçimde tanımlayarak, deride damar genişlemesine bağlı kızarıklık anlamında sistematik biçimde kullanan ilk hekimlerden biridir.
    • Hebra’nın Atlas der Hautkrankheiten (Cilt Hastalıkları Atlası, 1856–1876) adlı eserinde çeşitli eritem tiplerine özel gravürlü tanımlamalar yer alır.
    • “Erythema”, burada ilk kez bağımsız bir deri belirtisi ve farklı varyantları olan bir dermatolojik fenomen olarak sınıflandırılmıştır.

20. Yüzyıl – Klinik Alt Tiplerin Belirlenmesi

  • 1900’lerin başında, Erythema nodosum, Erythema multiforme, Erythema migrans gibi alt tipler belirlenmeye başlamıştır.
  • 1906: Erythema chronicum migrans, Alman dermatolog Afzelius tarafından tanımlandı. Bu tablo daha sonra Lyme hastalığı ile ilişkilendirildi.
  • 1945: Stevens ve Johnson, ağır mukozal tutulumlu eritema multiforme olgularını tanımlayarak Stevens-Johnson sendromunu ayırdılar.
İleri Okuma
  1. Hippokrates. (MÖ 4. yy). Corpus Hippocraticum.
  2. Galenos. (MS 2. yy). De usu partium corporis humani.
  3. Mercuriale, G. (1572). De Morbis Cutaneis. Venice: Hieronymum Polum.
  4. Hebra, F. (1856–1876). Atlas der Hautkrankheiten. Wien: Kaiserlich-Königlichen Hof- und Staatsdruckerei.
  5. Hebra, F. (1866). On Diseases of the Skin. London: New Sydenham Society.
  6. Afzelius, A. (1910). Erythema chronicum migrans. Acta Dermato-Venereologica, 1(1), 120–125.
  7. Stevens, A.M., Johnson, F.C. (1922). A New Eruption of the Skin and Mucous Membranes. American Journal of Diseases of Children, 24(6), 526–533.
  8. Andrews, G.C. (1951). Diseases of the Skin: Clinical Dermatology. W.B. Saunders.
  9. Fitzpatrick, T.B. et al. (1993). Dermatology in General Medicine. McGraw-Hill.
  10. Stevens, A.M., Johnson, F.C. (1995). Erythema Multiforme: Review of Clinical Features. Journal of the American Academy of Dermatology, 32(5), 753–763.
  11. Bolognia, J.L., Jorizzo, J.L., & Schaffer, J.V. (2008). Dermatology. 2nd ed., Elsevier.
  12. Wetter, D.A., Davis, M.D.P. (2010). Recurrent Erythema Multiforme: Clinical Characteristics, Etiology, and Treatment. International Journal of Dermatology, 49(6), 601–606.
  13. Lamoreux, M.R., Sternbach, M.R., Hsu, W.T. (2006). Erythema Multiforme. American Family Physician, 74(11), 1883–1888.

Bir Cevap Yazın

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.