Ketamin, enjeksiyon için bir çözelti olarak ticari olarak mevcuttur (Ketalar®, jenerikler). 1969’dan beri onaylanmıştır.
→ esketamin burun spreyi, tedaviye dirençli depresyon tedavisi için 2019’da onaylanmıştır.
- Ketamin, anestezik, analjezik ve psikotropik özelliklere sahip anestetikler grubundan aktif bir bileşendir. Narkotik sınıfından bir maddedir.
- Anestezide kullanılır ve anesteziyi indüklemek ve sürdürmek için kullanılır.
- Enjeksiyon çözeltisi intravenöz ve intramüsküler olarak uygulanabilir.
- Ketamin, diğer şeylerin yanı sıra, halüsinasyonlara ve canlı rüyalara neden olduğu için sarhoş edici olarak da kötüye kullanılır.
- En yaygın olası yan etkiler arasında hızlı bir kalp atışı, yüksek tansiyon ve uyanma reaksiyonları bulunur. Ciddi yan etkiler nadiren mümkündür.
Kimyasal
özellikleri
- Ketamin (C13H16ClNO, Mr = 237.7 g / mol), fensiklidinden (“Angel Dust”) türetilen kiral bir sikloheksanon türevidir.
- Farklı enantiyomerlere sahiptir ( S-Ketamin, R-Ketamin).
- İki enantiyomerinin bulunduğu rasemik karışımlar klinikte uzun zamanlar boyunca kullanıldığı gibi, S-enantiyomerinin olduğu formlar 1997’den beri mevcuttur.
- Bu bir keton ve bir amindir ve enjeksiyon çözeltisinde ketamin hidroklorür olarak bulunur, bir rasemat ve suda kolayca çözülebilen beyaz, kristal toz.
- S-Ketamin aslında analjik ve narkotiktir.
- Öncül maddesi fensiklidin (PCP) ve opioid Pethidin’dir.
- Saf enantiyomer esketamin de tıbbi olarak kullanılır.
etkileri
- Ketamin, “disosiyatif anestezi” olarak bilinen şeye neden olur. Hasta yanıt vermez ve bir tür trans halindedir.
- Anesteziktir ve aynı zamanda ağrı kesici ve unutkanlığa sebep olur.
- Aynı zamanda disosiyatif, sedatif, lokal anestezik, antikonvülsan, bronkodilatör ve sempatomimetik özelliklere sahiptir.
- Ketamin kan basıncını ve kalp atış hızını artırır ve hafif hiperventilasyona neden olur.
- Sempatik sinir sistemini harekete geçirerek kan basıncında artışa neden olan tek hipnotik ketamindir. Bu, hipovolemik hastalarda yararlıdır (kan basıncında daha az düşüş), ancak KKH(O2 tüketimi ↑) olan hastalarda kötüdür. “bad trip”e yol açabilir.
- Diğer anesteziklerin aksine solunum depresif değildir. Ayrıca ketamin, hızlı bir etki başlangıcı olan antidepresandır, bkz. → Esketamin burun spreyi.
- Etkiler – dekstrometorfan ve fensiklidinde olduğu gibi – N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptörlerinin antagonizmasına dayanmaktadır. Ek olarak, diğer reseptör sistemleri ile çok sayıda başka etkileşim tarif edilmiştir.
Farmakoloji
Klinik etkiler
Ketamin anestezide anestezi amaçlı, acil tıpta ağrı tedavisi (analjezi) ve tedaviye dirençli status astmatikus tedavisinde kullanılır. Ketaminin etkisinin karakteristik özelliği “dissosiyatif anestezi” olarak adlandırılan bir durumun ortaya çıkmasıdır. Bu, özellikle koruyucu refleksler olmak üzere refleks aktivitesinin kapsamlı bir şekilde korunmasıyla birlikte uyku ve ağrıdan kurtulma anlamına gelir. Ketamin hem uyku getiren bir ajan (hipnotik) hem de güçlü bir analjeziktir. Günümüzde ketamin esas olarak veterinerlikte (örneğin Hellabrunn karışımında ksilazin ile birlikte), acil tıpta ve pediatride kullanılmaktadır; bu durum bazen ketaminin “çocuklar, kediler, felaketler” için bir anestezik olduğu sözüyle gösterilmektedir.
Etki mekanizması
Çeşitli ketamin etkilerinin yeri ve etki mekanizması henüz tam olarak anlaşılamamıştır. En ilgili etki bölgesi glutamat-NMDA reseptör kompleksidir. Amino asit glutamat, merkezi sinir sisteminin (MSS) önemli bir nörotransmitteridir ve burada çeşitli hücre içi süreçleri indükleyen bir kalsiyum akışına neden olur. Ketamin, NMDA reseptörü üzerindeki fensiklidin bağlanma bölgesini kullanarak burada antagonistik bir etkiye sahiptir. Ketamin, NMDA reseptörüne bağlı asetilkolin salınımını önleyerek kolinerjik sistemi etkiler. Ketamin, opioid reseptörlerinde zayıf bir agonistik etki ve GABA reseptörlerine afinite göstermenin yanı sıra diğer glutamat reseptörlerini de inhibe eder. Ayrıca norepinefrin ve dopamin gibi katekolaminlerin sinaptik son plakta periferik geri alımını inhibe ederek hem endojen hem de eksojen katekolamin etkilerini artırır.
Bu mekanizmalar kardiyovasküler sistemin belirgin bir şekilde uyarılmasına, örneğin kalp hacminin artmasına, kalp atış hızının artmasına, nabzın artmasına ve venöz veya arteriyel basıncın artmasına neden olur. Amnezi, merkezi sinir sisteminin aşırı uyarılması veya kataleptik bir aşamanın indüklenmesi ile indüklenir. Talamonokortikal sistem baskılanmış, limbik sistem aktive olmuştur. Ketamin, periferik sinir sistemi üzerinde hem depresan (membran akımını bloke ederek) hem de eksitatör (sodyum kanal fraksiyonunu değiştirerek) etkilere sahiptir. Sadece küçük visseral analjezik etkileri vardır, ancak somatik etkileri belirgindir. Ayrıca, ketamin sadece iki saat sonra başlayan bir antidepresan bileşene sahip gibi görünmektedir, bu da ketaminin tam etkisini göstermesi genellikle birkaç hafta süren yaygın antidepresanlarla tedaviyi tamamlayabileceği anlamına gelmektedir.
Ketamin nazal, oral, intravenöz ve intramüsküler olarak uygulanabilir.
Yan etkiler ve etkileşimler
Ketaminin başlıca psikotropik yan etkileri vardır (psödohalüsinasyonlar). Ketamin aynı zamanda kan basıncını ve nabız hızını artıran tek narkotiktir. Bu yan etki bazı hastalarda arzu edilir. Acil tıpta, dolaşım dengeleyici ve narkotik etkileri birleştirmek için kullanılabilen tek ilaçtır. Öte yandan, ciddi koroner kalp hastalığı (örneğin miyokard enfarktüsü) olan hastalarda kullanımı reddedilmelidir, çünkü ilaç kalp atış hızını ve kan basıncını yükselterek kalp işini artırır ve böylece kalp kası tarafından oksijen tüketimini artırır.
Rutin anestezide ketamin, psikotropik yan etkileri nedeniyle büyük ölçüde reddedilmektedir. Bununla birlikte, bir benzodiazepin ile birleştirilmesi, uyanıklık evresinde kabus ve halüsinasyon oluşumunu kısmen önleyebilir. Uyarıcı kalkanı da faydalıdır. Psikolojik olarak eğitilmiş personel tarafından beklenen halüsinasyonlar için yeterli hazırlık yapılması, bu yan etkiyle başa çıkmanın diğer bir yolu olacaktır. Hastalar ayrıca ketamin sedasyonundan uyanmanın çok dissosiyatif aşamasında son derece özgürleştirici rüyalar ve düşünceler bildirirler.
Günlük klinik deneyimlerden elde edilen raporlar, yeni Ketanest S® preparatının eski ketamin preparatlarından daha düşük bir psikotropik potansiyele sahip olduğunu doğrulamaktadır. Ancak ne yazık ki bu preparatın anestezik etkisi de daha önce kullanılan ketamine göre daha az belirgindir.
Sarhoş edici olarak kullanım
Ketamin, ayrıştırıcı ve zihin değiştirici etkisi nedeniyle birçok Avrupa ülkesinde parti uyuşturucusu olarak da bilinmektedir (sahne isimleri: K, Kate, Ket, Kitty, Kiti, Special K, Vitamin K, Ketamine C, Fiction, Keta). Ketamin deliği gibi yan etkileri, özellikle de sözde korku gezilerinin (ölüme yakın deneyimler ve tünel vizyonları ile kabus benzeri sahneler) nispeten sık görülmesi, birçok kullanıcı arasındaki popülaritesini sınırlamaktadır; bazıları için popülerlik sadece budur. Yolculuk sırasında birçok kişi “varoluşunun çözüldüğünü” anlatıyor.
Ancak etamin sadece bir parti uyuşturucusu olarak değil, aynı zamanda “korku gezileri” olarak adlandırılan ve gözetimli seanslar olarak işlenen psikoterapötik bağlamlarda da kullanılmaktadır. John Cunningham Lilly vakasında (bkz. literatür) olduğu gibi, herhangi bir “parti ortamının” açıkça dışında olan kullanıcı gruplarının birlikte dissosiyatif yolculuklar yaptığı hedonistik uyuşturucu kullanımı raporları da vardır.
Tarih
Nisan 1962’de Wayne State Üniversitesi’nde (Detroit, Michigan, ABD) farmakolog olan Calvin L. Stevens, Parke-Davis şirketinden aldığı bir araştırma sözleşmesinin bir parçası olarak, ciddi yan etkileri olan anestezik fensiklidin (PCP, “Angel Dust”) yerine geçecek bir madde arayışı içinde ilk kez ketamin maddesini sentezledi. Ardından, 1966 yılında Parke-Davis’e hem insan hem de veterinerlik tıbbı için bir ilaç olarak ketamin üretimi için bir patent verildi. Michigan Üniversitesi’nde (ABD) klinik farmakoloji profesörü olan Edward Felix Domino, 3 Ağustos 1964’te ketamin ile ilk (tıbbi olmayan) kendi deneyini gerçekleştirdi ve maddenin psikedelik potansiyelini fark etti. Ketamin için “dissosiyatif anestezik” terimi daha sonra 1965 yılında kendisi tarafından ortaya atılmıştır.
Hastalarda sıklıkla görülen ameliyat sonrası halüsinasyonlardan kaçınmak için “S-ketamin” olarak pazarlanan bir türev geliştirilmiştir.
Vietnam Savaşı sırasında “Special K” ABD askerleri arasında ağrı kesici ve uyuşturucu olarak önemli bir rol kazandı ve dünyaca ünlü oldu.
Special K terimi, İngiliz Placebo grubunun 2000 yılında yayınladığı bir şarkıyla popüler kültürde ün kazanmıştır. Daha önce Çocuklar filminde de bahsedilmişti. Six Feet Under’ın 4. sezonunun 10. bölümünde Russel, Claire’e kurtulmaya çalıştığı bir ketamin deliğinden bahseder.
Alman filmi “Kammerflimmern “de de başrol oyuncularından ikisi ketamin kullanmaktadır; bu sahneyi takip eden kesme de bir K-Deliğinin meydana geldiğini düşündürmektedir.
Yasal durum
Büyük Britanya’da ketaminin uyuşturucu olarak kullanımının artması, hükümetin Ocak 2006’dan itibaren uyuşturucuyu C sınıfı uyuşturucu olarak sınıflandırmasına yol açmıştır. Dolayısıyla, özel olarak bulundurmak bu ülkede cezai bir suç haline gelecek ve iki yıla kadar hapisle, kaçakçılığı ise 14 yıla kadar hapisle cezalandırılabilecektir.
Diğer ülkelerde, ketamin kaçakçılığı veya bulundurulması için henüz herhangi bir ceza uygulanmamıştır. Ancak bu arada, daha önce serbestçe kullanılabildiği ülkelerde de (örneğin Hindistan) kısıtlama altına alınmaktadır.
Tarih
Ketamin, anestezik bir madde olarak başlangıcından çeşitli tıbbi durumlar için mevcut kullanımına kadar uzanan büyüleyici bir geçmişe sahip bir ilaçtır. Ketaminin kronolojik evrimini ve modern tıp üzerindeki dikkate değer etkisini inceleyelim.
1950’ler: Ketaminin Doğuşu
Ketaminin hikayesi 1950’lerde Parke-Davis Pharmaceuticals’da Calvin Stevens liderliğindeki bir araştırmacı ekibinin yeni anestezik ajanlar keşfetmesiyle başlıyor. 1962’de benzersiz bir farmakolojik profile sahip, barbitürat olmayan bir anestezik olan ketamini sentezlediler.
1960’lar: İlk Klinik Kullanım
Ketamin, hızlı etki başlangıcı ve kısa sedasyon süresi nedeniyle anestezik olarak hızla popülerlik kazandı. Damar içi erişime ihtiyaç duymadan kas içinden uygulanabildiği için acil durumlarda ve savaş alanı tıbbında tercih edilen anestezik haline geldi.
1970’ler: Terapötik Uygulamaların Genişletilmesi
1970’ler ketaminin terapötik uygulamalarının genişlemesine tanık oldu. Araştırmacılar, kronik ağrının, özellikle de herpetik sonrası nevralji ve hayalet uzuv ağrısı gibi durumlarla ilişkili nöropatik ağrının tedavisinde etkinliğini keşfettiler.
1980’ler: Pediatrik Hastalar için Anestezik Olarak Ortaya Çıkışı
Ketamin, özellikle ameliyathane ve acil durum ortamlarında pediatrik hastalar için anestezik olarak ön plana çıkmıştır. Çevreden kopma hissi ile karakterize edilen dissosiyatif özelliklerinin, geleneksel anesteziklerle karşılaştırıldığında çocuklar için daha az korkutucu olduğu bulunmuştur.
1990’lar: Psikiyatrik Uygulamaların Tanınması
1990’lar, araştırmacıların psikiyatrik bozuklukların tedavisindeki potansiyelini keşfetmeye başlamasıyla ketaminin klinik kullanımında önemli bir değişime işaret etti. Çalışmalar depresyon semptomlarını, özellikle de tedaviye dirençli depresyonu hafifletmedeki etkinliğini göstermiştir.
2000’ler ve Sonrası: Devam Eden Araştırmalar ve Genişleyen Uygulamalar
Ketaminin terapötik potansiyeline yönelik araştırmalar 21. yüzyılda hızlanmaya devam etti. Anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk dahil olmak üzere daha geniş bir psikiyatrik durum yelpazesi için araştırılmıştır.
Ketamin ayrıca bağımlılık, kronik baş ağrıları ve obsesif kompulsif bozukluk gibi diğer durumların tedavisindeki potansiyeli açısından da araştırılmıştır. Ek olarak, burun spreyleri ve oral tabletler gibi yeni ketamin formülasyonlarının geliştirilmesi, erişilebilirliğini ve rahatlığını arttırmıştır.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.