1. Giriş: Epilepsi Nedir?
Epilepsi, beyindeki nöronların ani, anormal ve senkronize elektriksel boşalımı sonucu ortaya çıkan nöbetlerle karakterize edilen kronik bir nörolojik hastalıktır. Köpeklerde epilepsi, evcil hayvan veterinerliği pratiğinde sık karşılaşılan ve hem tanı hem de tedavi açısından karmaşık olabilen bir durumdur.
Veteriner literatüründe epilepsi şu üç ana kategoriye ayrılır:
- İdyopatik epilepsi: Genetik veya bilinmeyen nedenlere bağlıdır. En sık görülen tiptir. Belirgin bir yapısal beyin patolojisi yoktur.
- Yapısal epilepsi: Beyin tümörü, travma, enfeksiyon, inflamasyon gibi belirgin bir beyin lezyonuna ikincildir.
- Reaktif nöbetler: Beyinde kalıcı bir hastalık olmaksızın, metabolik veya toksik nedenlerle (örneğin hipoglisemi) ortaya çıkar.
Bu bağlamda kan şekeri düzeyleri epileptik nöbetler açısından önemli bir belirleyici faktördür.
2. Glukozun Beyin Fonksiyonlarındaki Rolü
Beyin, ana enerji kaynağı olarak glukoz kullanır ve bu ihtiyacını glikojen depolayarak karşılayamaz. Bu nedenle kan şekeri seviyelerindeki ani düşüşler (hipoglisemi) özellikle epileptik bireylerde ciddi nöbetlere yol açabilir.
2.1 Hipogliseminin Epileptik Nöbete Etkisi
Hipoglisemi (< 60 mg/dL), nöronlarda eksitatör aktiviteyi artırarak nöbetleri tetikleyebilir. Aşağıdaki durumlarda hipoglisemiye bağlı nöbet riski artar:
- İnsülinoma (pankreastan aşırı insülin salgılayan tümörler)
- Yavru köpekler (glikojen depoları sınırlıdır)
- Uzun süreli açlık veya aşırı fiziksel stres
- Karaciğer yetmezliği (özellikle portosistemik şant durumları)
3. Şeker (Glukoz) ve Epilepsi İlişkisi: Fayda mı, Zarar mı?
3.1 Şekerin (Glukozun) Kullanımı Ne Zaman Gerekli?
Akut hipoglisemik durumlarda, örneğin insülinoma veya aşırı egzersiz sonrası görülen nöbetlerde, acil glukoz desteği hayat kurtarıcı olabilir. Bu durumda:
- Glukoz şurubu veya bal diş etlerine uygulanabilir.
- Veteriner hekim tarafından damar içi dekstroz (5–10%) infüzyonu yapılır.
Ancak bu durum spesifik hipoglisemiye bağlı nöbetlerde geçerlidir. Diğer epileptik nöbetlerde şeker vermek yararlı değildir, hatta bazı durumlarda zarar verebilir.
3.2 Aşırı Şeker Tüketiminin Riskleri
- Postprandiyal (yemekten sonra) hipoglisemi riski artar: Kan şekeri hızlı yükselip ardından hızla düşebilir.
- İnsülin direnci gelişebilir, bu da nöral metabolizmayı olumsuz etkiler.
- Nöroinflamasyon ve oksidatif stres artar.
- Bağırsak mikrobiyotası bozulur; bu da beyin-bağırsak ekseni üzerinden nöbet eşiğini düşürebilir.
Şeker (sakkaroz, glikoz, fruktoz) ve Köpeklerde Nörolojik Etkiler
Şeker tek başına toksik değildir, ancak özellikle yüksek miktarda verildiğinde bazı dolaylı etkilerle epilepsi riskini artırabilir:
1. Kan Şekerinde Dalgalanmalar
- Basit şekerler → hızlı emilir → kan şekerinde ani yükselme ve sonra düşüş
- Reaktif hipoglisemi gelişebilir → nöbetleri tetikleyebilir
2. İnsülin Direnci ve Oksidatif Stres
- Uzun vadede metabolik sendrom riski
- Oksidatif stres ve nöroinflamasyon, epileptik eşik üzerinde olumsuz etki yapar
3. Bağırsak-Beyin Ekseni Bozulması
- Şeker tüketimi bağırsak mikrobiyotasını değiştirir
- Mikrobiyota değişikliği, nörotransmitter üretimini ve beyin-bağırsak eksenini etkiler
Epilepsili Köpeklerde Şekerin Etkisi
Epilepsili bir köpeğe şeker veya çikolata verilmesi:
- Nöbet eşiğini düşürür
- Nörolojik dengenin bozulmasına katkı sağlar
- Özellikle hipoglisemik atak sonrası “şeker verme” alışkanlığı doğru kullanılmazsa rebound etkisiyle ikinci nöbeti tetikleyebilir
Ekstra Uyarı: Xylitol (Ksilitol)
Şeker yerine kullanılan xylitol, insanlar için güvenli olmasına rağmen köpeklerde şiddetli hipoglisemiye ve karaciğer yetmezliğine neden olur.
➡️ Xylitol içeren sakızlar, diş macunları veya fırın mamulleri çok tehlikelidir.
Çikolatanın Köpekler İçin Toksik Olmasının Temel Nedeni: Teobromin Zehirlenmesi
Çikolata; kakao içerdiği için teobromin ve kafein gibi metilksantinler barındırır. Özellikle teobromin, köpeklerde şu nedenlerle toksiktir:
- Yavaş metabolize edilir: Köpekler teobromini insanlar gibi hızlı bir şekilde detoksifiye edemez. Vücutta birikir.
- Sistemik etki gösterir: Kalp, sinir sistemi ve böbrekler üzerinde uyarıcı etki yapar.
Teobromin toksisitesinin semptomları:
- Kusma, ishal
- Hiperaktivite, titreme
- Taşikardi, aritmiler
- Kasılmalar ve epileptiform nöbetler
- Komaya kadar gidebilen ciddi zehirlenmeler
⚠️ Kakaonun yoğunluğu arttıkça tehlike artar.
Örneğin bitter çikolata > sütlü çikolata > beyaz çikolata (beyaz çikolata neredeyse risksizdir çünkü kakao içermez).
4. Epileptik Köpeklerde Beslenme Yaklaşımları
4.1 Standart Köpek Mamalarının Sorunları
Çoğu ticari köpek maması:
- Yüksek oranda karbonhidrat (şeker) içerir (%30–60)
- Kan şekeri seviyelerinde dalgalanmalara yol açabilir
- Özellikle epileptik köpeklerde stabil enerji kaynağı sağlamayabilir
4.2 Ketojenik Diyet: Alternatif Bir Yaklaşım
Ketojenik diyet, karbonhidrat miktarı düşük, yağ oranı yüksek bir beslenme modelidir. Beyne alternatif enerji kaynağı olarak keton cisimcikleri (özellikle β-hidroksibütirat) sunar.
Ketojenik Diyetin Epilepsiye Etkisi:
- Nöronal membran stabilitesi sağlar.
- GABA/Glutamat dengesini olumlu yönde etkiler.
- Mitokondri fonksiyonlarını artırır.
- Nöbet sıklığında belirgin azalma sağlar (özellikle refrakter vakalarda).
Veteriner kontrollü çalışmalar, ketojenik veya orta zincirli trigliserid (MCT) içeren diyetlerin, idyopatik epilepsili köpeklerde nöbet sıklığını %50’ye kadar azaltabileceğini göstermiştir.
4.3 Örnek Ketojenik Mamalar
- Purina Pro Plan NeuroCare NC: MCT içeriklidir, klinik çalışmalarda nöbet sayısını azalttığı gösterilmiştir.
- Ev yapımı ketojenik mama: Hindistan cevizi yağı, yüksek kaliteli protein ve düşük glisemik karbonhidratlarla hazırlanabilir (veteriner gözetiminde).
5. Klinik Öneriler: Epilepsili Köpeklerde Şeker Tüketimi
| Durum | Şeker Verilmeli mi? | Açıklama |
|---|---|---|
| Hipoglisemik nöbet | Evet | Glukoz şurubu veya IV dekstroz |
| İdyopatik epilepsi | Hayır | Şeker nöbeti tetikleyebilir |
| Ketojenik diyet uygulanan köpek | Hayır | Diyetin etkisini bozar |
| Normal beslenme alan epileptik köpek | Şartlı hayır | Basit şekerlerden uzak durulmalı |
İleri Okuma
- Patterson, E. E. et al. (2005). Canine epilepsy: A clinical approach to diagnosis and management. Veterinary Clinics: Small Animal Practice, 35(2), 317–340.
- Lowrie, M. & De Risio, L. (2011). Epilepsy in dogs and cats. In Practice, 33(7), 326–333.
- Law, T. H. et al. (2015). A randomised trial of a medium-chain TAG diet as treatment for canine epilepsy. British Journal of Nutrition, 114(9), 1438–1447.
- Berk, B. A. et al. (2017). The use of dietary management in idiopathic epilepsy in dogs – A systematic review and meta-analysis. Journal of Veterinary Internal Medicine, 31(3), 1035–1045.
- Packer, R. M. A. et al. (2018). Effect of a ketogenic medium-chain triglyceride diet on seizure frequency in dogs with idiopathic epilepsy. Journal of Veterinary Internal Medicine, 32(2), 706–714.
