Nutri-Score

Kategori A (Koyu Yeşil):

• Bunlar, düşük şeker, tuz ve doymuş yağ seviyeleri ve yüksek lif, meyve, sebze ve protein seviyeleri ile en sağlıklı gıdalardır.
• Örnekler**: Taze meyve ve sebzeler, baklagiller, biraz tam tahıllı ekmek, yağsız proteinler (ör. balık, kümes hayvanları).

Kategori B (Yeşil):

• Sağlıklı kalmaya devam eden ancak Kategori A’ya kıyasla biraz daha yüksek şeker, tuz veya doymuş yağ seviyelerine sahip olabilecek gıdalar.
• Örnekler**: Konserve veya dondurulmuş meyve ve sebzeler, tam tahıllı makarna, az yağlı süt ürünleri.

Kategori C (Sarı):

• Orta düzeyde şeker, tuz veya doymuş yağ içeren, faydalı ve daha az faydalı besin maddelerinin bir karışımı.
• Örnekler**: Rafine tahıllar, meyve suları, peynirler.

Kategori D (Turuncu):

• Şeker, tuz ve doymuş yağ içeriği daha yüksek ve faydalı besin öğeleri daha düşük olan gıdalar.
• Örnekler**: İşlenmiş etler, pizzalar, şekerli tahıllar.

Kategori E (Kırmızı):

• Bunlar, yüksek düzeyde şeker, tuz ve doymuş yağ ve minimum düzeyde faydalı besin içeren en az sağlıklı seçeneklerdir.
• Örnekler**: Şekerli içecekler, şekerlemeler, hamur işleri ve yüksek oranda işlenmiş atıştırmalıklar.

Nutri-Score, bir ürünün genel sağlık durumu hakkında hızlı bir fikir vermesi açısından faydalı olsa da, tüketicilerin farkında olması gereken bazı sınırlamaları vardır:

1. Tüm besinsel yönleri hesaba katmaz: Nutri-Score makro besin öğelerine (yağ, şeker, sodyum, lif vb.) odaklanır, ancak mikro besin öğelerini (vitaminler, mineraller) veya katkı maddelerinin varlığı gibi faktörleri dikkate almaz.
2. İşleme ve katkı maddeleri: Sistem, bir ürünün ne kadar işlenmiş olduğunu veya genel sağlık etkisini etkileyebilecek yapay katkı maddeleri veya koruyucular içerip içermediğini yansıtmamaktadır.
3. Üretim yöntemi: Gıdanın organik, GDO’suz veya yerel olarak üretilip üretilmediği gibi faktörleri hesaba katmaz. Bu hususlarla ilgilenen tüketicilerin ek etiketlere bakması gerekir.
4. Porsiyon boyutları: Nutri-Score bir ürünün 100 gram/mililitresine göre hesaplanır, bu da özellikle küçük veya büyük miktarlarda yenen ürünler için tüketilen gerçek porsiyonu yansıtmayabilir.
5. Ürün kategorileri: Nutri-Score’un aynı kategori içindeki gıdaları karşılaştırmak için tasarlandığını (örneğin, farklı tahıl türlerini karşılaştırmak), kategoriler arasında karşılaştırma yapmadığını (örneğin, şekerli bir tahıl ile taze sebzeleri karşılaştırmak) unutmamak önemlidir.

Nutri-Score sistemi Fransa, Belçika, Almanya ve İspanya dahil olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde benimsenmiştir. Bu sistem isteğe bağlıdır ve gıda üreticileri etiketi ürünlerinde gösterip göstermemeyi seçebilirler. Bununla birlikte, tüketici tercihleri üzerindeki artan etkisi ve sağlık kuruluşları tarafından onaylanması nedeniyle birçok şirket Nutri-Score’u benimsemiştir.

Faydalarına rağmen Nutri-Score bazı sektörlerden, özellikle de doğal olarak daha düşük puan alan gıdaları (örneğin peynir ve zeytinyağı) üreten gıda üreticileri ve tarımsal gruplardan eleştiri almıştır. Bu kesimler sistemin beslenme değerlendirmesini aşırı basitleştirdiğini ve kültürel öneme sahip geleneksel gıdaları haksız yere cezalandırabileceğini savunmaktadır. Bazı uzmanlar da sistemin belirli yağların kalitesini hesaba katmayarak veya farklı karbonhidrat türlerini ayırt etmeyerek tüketicileri yanıltabileceğini öne sürmektedir.

Bugün bildiğimiz şekliyle Nutri-Score sistemi, yıllar süren araştırmaların, tartışmaların ve beslenmenin halk sağlığındaki önemine dair artan farkındalığın bir sonucudur. Sistemin yolculuğu 2000’li yılların başında, Avrupa hükümetlerinin ve sağlık kurumlarının giderek yaygınlaşan obezite ve ilgili sağlık sorunlarını ele alma ihtiyacını fark etmesiyle başlamıştır. Nutri-Score sisteminin gelişimi, hem gıda biliminin evrimi hem de tüketicilerin satın aldıkları gıdalar hakkında şeffaflık talep etmedeki artan rolü ile iç içe geçmiştir.

1. Kökeni: 2000’lerin Başında Halk Sağlığı Krizi

2000’li yılların başında, başta Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde obezite ve diyete bağlı hastalık oranlarında artış görülmeye başlandı. Hükümetler, halklarına nasıl daha iyi beslenme rehberliği sağlayabilecekleri sorusuyla boğuşuyordu. Tüketiciler, neyin sağlıklı olup neyin olmadığı konusunda net bir fikir vermeden besin maddelerini listeleyen karmaşık besin etiketleri nedeniyle sık sık kafa karışıklığı yaşıyordu. Uzmanlar gıda etiketlerinin daha basit ve daha erişilebilir olması gerektiği konusunda hemfikirdi.

Bu artan halk sağlığı endişesi, Fransa Sağlık Bakanlığı ve ulusal halk sağlığı kurumu Santé Publique France’ın daha tüketici dostu bir etiketleme sistemi oluşturmanın yollarını düşünmeye başlamasıyla çok önemli bir noktaya ulaştı. Amaç, işlenmiş, kalorisi yoğun ve besin değeri düşük ürünlerle giderek daha fazla dolan bir gıda pazarında tüketicileri daha sağlıklı seçimler yapmaları için güçlendirmekti.

2. Nutri-Score’un Gelişimi: Santé Publique France’ın Rolü

2014 yılında, Fransız halk sağlığı uzmanı ve beslenme uzmanı Dr. Serge Hercberg’in liderliğinde Santé Publique France, daha sonra Nutri-Score adını alacak olan araştırma ve geliştirme çalışmalarını başlattı. Fransa’nın ulusal sağlık ve beslenme programının geliştirilmesinde önemli bir figür olan Hercberg, sadece sayıların ve yüzdelerin ötesine geçen bir paket önü etiketine olan ihtiyacı net bir şekilde gördü. Karmaşık beslenme bilgilerini basitleştirmek için hem renk hem de harfleri kullanan bir etiket tasarladı.

Nutri-Score’un geliştirilmesi büyük ölçüde bilimsel araştırmalara dayanıyordu. Hercberg ve ekibi diyet ve beslenmeyle ilgili çok sayıda çalışmayı gözden geçirdi ve hem “negatif” besinleri (şeker, sodyum ve doymuş yağ gibi) hem de “pozitif” besinleri (lif, protein ve meyve, sebze ve kuruyemişlerden elde edilen sağlıklı yağlar gibi) hesaba katan bir sistem oluşturdu. Amaç, gıdalara genel beslenme kalitesini temsil eden bir puan verebilecek basit bir hesaplama oluşturmaktı.

3. İlk Zorluklar ve Eleştiriler: İlk Tartışmalar

Sistem umut verici olsa da Nutri-Score’un yaygın kabul görmesinin önünde engeller vardı. Özellikle süt ürünleri ve peynir gibi sektörlerdeki bazı gıda üreticileri puanlama yöntemine şüpheyle yaklaştı. Peynir, zeytinyağı ve şarküteri ürünleri gibi geleneksel Avrupa gıdaları, yüksek doymuş yağ veya tuz içerikleri nedeniyle genellikle düşük puan almış, bu da tarım ve gıda üreticileri lobilerinin tepkisine yol açmıştır.

Aslında bu, Fransız hükümetinin Nutri-Score’u ilk yıllarında zorunlu hale getirmekte tereddüt etmesinin önemli bir nedeniydi. Üreticiler sistemin çok basit olduğunu ve bazı “olumsuz” besin maddeleri bakımından yüksek olmasına rağmen kültürel ve besinsel öneme sahip gıdalara karşı adaletsiz olduğunu savunmuşlardır. Ancak, kamuoyu desteği arttıkça, sağlık uzmanları Nutri-Score’u savunmaya devam etti ve ağır işlenmiş gıdaların norm haline geldiği bir dünyada gıda seçimleri konusunda net, kanıta dayalı rehberlik sağlama yeteneğini vurguladı.

4. 2017: Nutri-Score Fransa’da Resmiyet Kazandı

Kapsamlı tartışmalar ve denemelerden sonra Nutri-Score, 2017 yılında Fransa’da resmi olarak önerilen paket önü etiketleme sistemi haline geldi. Bu sadece sistemin kendisi için değil, aynı zamanda Avrupa’daki halk sağlığı politikası için de önemli bir dönüm noktası oldu. Fransa Nutri-Score’u tüm ürünler için zorunlu hale getirmedi, ancak üreticileri gönüllü olarak benimsemeleri için güçlü bir şekilde teşvik etti.

Şüpheci üreticileri kazanmak için Santé Publique France, Nutri-Score’u tüketicilere, perakendecilere ve üreticilere açıklamak için bir halk eğitim kampanyası başlattı. Halk sağlığı savunucuları, tüketicilerin satın alma kararlarında Nutri-Score’u kullanmaya başlamaları halinde, şirketlerin ürünlerini daha iyi skorlar elde edecek şekilde yeniden formüle etmeye motive olacaklarına inanıyordu.

Ve gerçekten de tam olarak bu gerçekleşmeye başladı. Birkaç yıl içinde, özellikle de sistemin kamuoyu tarafından bilinirliği arttıkça, birçok şirket Nutri-Score’u gönüllü olarak benimsedi. Büyük gıda şirketleri, daha iyi Nutri-Score derecelendirmeleri elde etmek için tuz, şeker ve yağ içeriğini azaltarak tarifleri yeniden formüle etmeye başladı. Bu da Nutri-Score’un sadece pasif bir araç olmadığını, gıda endüstrisinin kendisinde de değişim yaratma potansiyeline sahip olduğunu gösterdi.

5. Fransa’nın Ötesinde Genişleme: Belçika, Almanya ve İspanya Katıldı

Fransa’nın Nutri-Score ile elde ettiği başarının ardından komşu ülkeler de bu durumu fark etmeye başladı. Belçika, 2018 yılında Nutri-Score’u benimseyerek Fransa’yı takip eden ilk ülke oldu. Belçika hükümeti sistemi basitliği ve şeffaflığı nedeniyle benimsedi ve tüketici alışkanlıklarını değiştirme ve diyetle ilgili hastalıkları azaltma potansiyeline dikkat çekti. Kısa bir süre sonra İspanya ve Almanya da Nutri-Score’u benimseyerek Avrupa halk sağlığındaki rolü açısından bir dönüm noktası oluşturdu.

Almanya’nın Nutri-Score’u benimsemesi, büyük ve çeşitli gıda endüstrisi nedeniyle özellikle önemliydi. Fransa gibi Almanya da bazı gıda üreticilerinden tepki gördü, ancak büyük gıda üreticileri ve süpermarket zincirleri Nutri-Score’u gönüllü olarak benimsemeye başlayınca genel kabul olumlu oldu. Sistem kısa sürede Avrupa genelinde süpermarket raflarında yaygın bir özellik haline geldi.

6. 2020 ve Sonrası: Artan Popülerlik ve Tartışmalar

2020 yılına gelindiğinde, Nutri-Score birçok Avrupa ülkesinde ilgi görmeye ve AB çapında benimsenmesi için çağrılar yoğunlaşmaya başladı. Bazı Avrupalı sağlık savunucuları Nutri-Score’u tüm Avrupa Birliği’nde standart etiketleme sistemi haline getirmek istiyordu. Ancak zeytinyağı ve peynir gibi geleneksel gıdalarla ilgili tartışmalar devam etti. İtalya gibi ülkelerdeki üreticiler, Nutri-Score’un Akdeniz diyetinin temelini oluşturan gıdaları haksız yere cezalandırdığını, oysa bu gıdaların ölçülü tüketildiğinde sağlıklı kabul edildiğini savundu.

Bu tartışmalara rağmen Nutri-Score genişlemeye devam etti. Nestlé ve Danone gibi birçok büyük çok uluslu şirket Nutri-Score’u dünya çapındaki ürünlerinde kullanmaya başlayarak görünürlüğünü ve etkisini daha da artırdı. 2023 yılı itibariyle, Nutri-Score’un Birlik içinde satılan tüm gıda ürünleri için potansiyel olarak zorunlu hale getirilmesi konusunda AB içinde tartışmalar devam etmektedir.

7. Anekdotlar: Değişen Tüketici Davranışları

Nutri-Score’un etkisine ilişkin en dikkate değer anekdotlardan biri, süpermarketlerin sistemin tüketici davranışını gerçekten değiştirip değiştirmeyeceğini görmek için denemeler yaptığı Fransa’daki ilk çalışmalardan gelmektedir. Böyle bir deneme sırasında, büyük bir Fransız süpermarket zinciri, daha iyi Nutri-Score derecelendirmesine sahip gıdaların satışlarının önemli ölçüde arttığını, daha düşük derecelendirmeye sahip ürünlerin satışlarında ise düşüş olduğunu tespit etti. Bu durum, gıda üreticilerinin tariflerini Nutri-Score’larını iyileştirecek şekilde ayarlamalarıyla bir dalgalanma etkisine yol açmış ve basit bir etiketin sadece bireysel seçimleri değil aynı zamanda gıda tedarikinin kendisini de etkileyebileceği fikrini güçlendirmiştir.

Bir başka anekdot da İspanya’dan: Büyük bir tahıl gevreği markası, Nutri-Score’unu “D ‘den ’B ”ye yükseltmek için popüler ürünlerinden birini şeker içeriğini azaltacak şekilde yeniden formüle etti. Bu hamle İspanyol medyasında geniş yer buldu ve tüketiciler tahıl gevreğinin daha sağlıklı versiyonuna olumlu tepki verdiğinden, marka yeniden formülasyonun ardından satışlarda artış gördü.

8. Nutri-Score’un Geleceği

Nutri-Score sistemi daha fazla ülke ve şirket tarafından benimsendikçe gelişmeye devam etmektedir, ancak temel amacı aynı kalmaktadır: tüketicilere daha sağlıklı seçimler yapmalarına yardımcı olacak açık, erişilebilir bilgiler sağlamak. Beslenme ile ilgili halk sağlığı sorunları küresel olarak devam ederken, Nutri-Score bilim, politika ve tüketici davranışının gıdaya yaklaşımımızda anlamlı bir değişim yaratmak için nasıl kesişebileceğinin bir sembolü olarak duruyor.

İleriye baktığımızda, Nutri-Score küresel beslenme politikasının temel taşlarından biri haline gelebilir. Her ne kadar mükemmel olmasa da ve eleştirmenler hala sesini yükseltse de, Nutri-Score’un daha sağlıklı beslenme alışkanlıklarına rehberlik etmedeki basitliği ve etkinliği hem tüketiciler hem de gıda endüstrisi üzerinde şimdiden kalıcı bir etki bırakmıştır.

1. Julia, C., & Hercberg, S. (2017). Nutri-Score: Evidence of the effectiveness of the French front-of-pack nutrition label. Public Health Nutrition, 20(8), 1301–1310.
2. Santé Publique France. (2019). Nutri-Score: A tool to improve public health. Official Report, 45–67.
3. Fialon, M., Egnell, M., Chandon, P., & Tandon, P. (2020). Impact of Nutri-Score front-of-pack labeling on purchasing decisions in France: A natural experiment. Journal of Nutrition Education and Behavior, 52(9), 810–817.