Konstipasyon

Kabızlık genellikle haftada üçten az bağırsak hareketi olarak tanımlanır. Dışkı genellikle sert, kuru ve geçmesi zordur. Kabızlığı olan kişiler rahatsızlık, şişkinlik ve dışkılamadan sonra tamamlanmamış tahliye hissi yaşayabilir.

“Kabızlık “** kelimesi Latince ”constipationem “ (nominatif: constipatio) teriminden türemiştir ve ‘bir araya gelme veya sıkışma’ anlamına gelmektedir. Kelimenin kökü aşağıdaki gibi ayrıştırılabilir:

• “com-”: “Birlikte” veya ‘ile’ anlamına gelen Latince bir ön ek.
• “stipare ”: “Sıkıca bastırmak, sıkıştırmak veya paketlemek” anlamına gelen Latince bir fiil.

Bu kelime, bağırsak hareketlerinin zor veya seyrek olması durumunu tanımlamak için evrimleşmiştir ve mecazi olarak bağırsaklardaki dışkının “bir araya gelmesine” veya “kramp girmesine” atıfta bulunur.

Modern İngilizce terim constipation 15. yüzyıl civarında ortaya çıkmış, “kalabalıklaşma” veya “kramp” anlamını korumuş, ancak özellikle dışkıyı boşaltma zorluğuna uygulanmıştır.

Ayrıca kabızlık, bağırsaklardaki tıkanma veya kısıtlanma kavramını yansıtan “sıkıca kavramak veya tutmak” anlamına gelen Arapça “ḳbḍ ” (قبض) kökünden de etkilenmiştir.

• Yaygınlık**: Nüfusun yaklaşık *%20’si* en azından ara sıra kabızlıktan muzdariptir.
• Cinsiyet ve Yaş Eşitsizliği**: Etkilenenlerin *üçte ikisi* kadındır ve yaygınlık yaşla birlikte artar. Örneğin, 84 yaşında erkeklerin %26’sı ve kadınların %34’ü kabızlık yaşadığını bildirmektedir.

Akut Kabızlık:

• Kısa süreli** ve genellikle seyahat, günlük rutinde değişiklikler veya yatak istirahati gibi durumsal faktörlerle ilgilidir. Ayrıca bağırsak tıkanıklığı veya hastalık (örn. inme veya intervertebral disk prolapsusu) gibi altta yatan organik bir durumdan da kaynaklanabilir.

Kronik Kabızlık:

• Fonksiyonel Kabızlık**: En yaygın formudur ve *en az üç ay* boyunca dışkı çıkarma güçlüğü ile karakterizedir. Belirtiler şunları içerir:
  • Bağırsak hareketleri sırasında zorlanma.
  • Sert veya pütürlü dışkı.
  • Eksik tahliye hissi.
  • Haftada üçten daha az bağırsak hareketi.

Normal Geçişli Kabızlık:

• Dışkı sindirim sistemi boyunca normal bir hızda hareket eder, ancak kişi genellikle sert dışkı veya boşaltım zorluğu nedeniyle kendini kabız olarak algılar.

Yavaş Geçişli Kabızlık:

• Dışkı bağırsaklarda daha yavaş hareket ederek seyrek bağırsak hareketlerine yol açar. Bu, kolonun sinir veya kas fonksiyonundaki anormalliklerden kaynaklanabilir.

Çıkış Kabızlığı (Pelvik Taban Disfonksiyonu):

• Pelvik taban kaslarındaki işlev bozukluğu nedeniyle dışkıyı boşaltmada güçlük, genellikle düzeltmek için fizik tedavi veya başka tedaviler gerektirir.

Kabızlık için Risk faktörleri şunlardır:

• Dehidrasyon**: Yetersiz su alımı kuru, sert dışkıya neden olur.
• Düşük lifli diyet**: Diyette lif eksikliği dışkının bağırsaklardaki hareketini yavaşlatır.
• Fiziksel hareketsizlik**: Egzersiz bağırsak hareketliliğini uyarır ve hareketsiz bir yaşam tarzı kabızlık riskini artırabilir.
• İlaçlar**: Opioid ağrı kesiciler, antidepresanlar ve sakinleştiriciler gibi bazı ilaçlar kabızlığa neden olabilir.
• Hastalıklar: Hepatit, irritabl bağırsak sendromu veya hipotiroidizm gibi durumlar kabızlığa katkıda bulunabilir.

• Zor ve ağrılı bağırsak hareketleri**.
• Haftada üçten az bağırsak hareketi**.
• Şişkin** veya rahatsız hissetme.
• Karın ağrısı** veya rahatsızlığı, genellikle keskin veya kramplı.
• Halsizlik** veya yorgunluk.
• Dışkılama sırasında ıkınmaya bağlı rektal ağrı**.

Fiziksel Belirtiler

Kabızlığı olan kişiler genellikle kendilerini tok ve şişkin hissettiklerini ve “tıkanmış” hissine kapıldıklarını ifade ederler. Dışkı küçük, sert topaklar veya büyük, kuru dışkı şeklinde olabilir ve geçmesi zordur. Bağırsak hareketleri seyrek olabilir, rahatsızlığa ve bazen keskin gaz sancılarına neden olabilir. Altta yatan sorun bağırsakların tam olarak boşaltılamamasını içerdiğinden, gaz çıkarmak rahatsızlığı gidermeyebilir.

Kronik kabızlık, aşağıdakiler gibi çeşitli komplikasyonlara yol açabilir:

• Fekal impaksiyon**: Dışkı o kadar sert ve kuru olur ki bağırsaklardan geçemez ve tıkanmaya yol açar.
• Hemoroid**: Bağırsak hareketleri sırasında zorlanma hemoroide neden olabilir veya kötüleştirebilir.
• Rektal prolapsus**: Ciddi vakalarda, rektum uzun süreli ıkınma nedeniyle anüsten dışarı çıkabilir.

Kabızlık genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, reçetesiz satılan ilaçlar ve ciddi vakalarda tıbbi tedavilerle yönetilir:

1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:

• Lif alımını artırın**: Lif oranı yüksek bir diyet (örn. meyveler, sebzeler ve tam tahıllar) dışkıyı yumuşatmaya yardımcı olur ve düzenli bağırsak hareketlerini destekler.
• Hidrasyon**: Bol su içmek dışkının yumuşak kalmasına ve daha kolay geçmesine yardımcı olur.
• Düzenli egzersiz**: Fiziksel aktivite bağırsak hareketliliğini uyarmaya yardımcı olur.

2. İlaçlar:

• Laksatifler**: Aşağıdakiler de dahil olmak üzere reçetesiz satılan çeşitli laksatif türleri mevcuttur:
• Kütle oluşturucu laksatifler**: Dışkıya lif ekleyerek daha kolay geçmesini sağlar (örneğin, psyllium).
• Uyarıcı laksatifler**: Bağırsakları kasılmaları için uyarır (örn. bisakodil).
• Ozmotik laksatifler**: Bağırsaklara su çekerek dışkıyı yumuşatır (örn. polietilen glikol).
• Reçeteli ilaçlar**: Daha ciddi vakalarda, bağırsaklardaki sıvı salgısını artırmak veya bağırsak hareketlerini geliştirmek için *linaklotid* veya lubiproston gibi reçeteli ilaçlar verilebilir.

3. Tıbbi Müdahale:

Şiddetli kabızlık veya dışkı sıkışması gibi tıkanıklık durumlarında, elle çıkarma veya ameliyat gerekli olabilir.

Kabızlık Tıbbi Müdahale Gerektirdiğinde

Kabızlık diyet veya yaşam tarzı değişiklikleri ile düzelmiyorsa veya kanama, açıklanamayan kilo kaybı veya sürekli ağrı gibi ciddi semptomlar eşlik ediyorsa, tıbbi değerlendirme gereklidir. Bazı durumlarda kabızlık, kolon kanseri veya Crohn hastalığı gibi gastrointestinal bozukluklar gibi altta yatan daha ciddi bir duruma işaret edebilir.

• Lif açısından zengin bir diyet uygulayın**: Düzenli bağırsak hareketlerini teşvik etmek için günde 25-30 gram lif hedefleyin.
• Hidratlı kalın**: Dışkıyı yumuşak tutmak için günde 6-8 bardak su için.
• Düzenli egzersiz yapın**: Fiziksel aktivite sindirim sistemini uyarmaya ve kabızlık riskini azaltmaya yardımcı olur.
• Dışkılama dürtüsüne yanıt verin**: Dışkı kolonda ne kadar uzun süre kalırsa o kadar sertleşeceğinden, dürtüyü görmezden gelmek kabızlığa yol açabilir.

Antik ve Klasik Dönemler

1. Mısır Ebers Papirüsü (M.Ö. 1500 civarı): En eski tıbbi metinlerden biri olan Ebers Papirüsü, sindirim sorunlarına ilişkin eski farkındalığı yansıtacak şekilde kabızlık tedavilerinden bahseder. Çözümler genellikle incir ve hint yağı gibi bitkisel müshilleri içeriyordu.
2. Hipokrat (M.Ö. 400 civarı): Yunan hekim Hipokrat kabızlığı bir semptom olarak kabul etmiş ve bağırsak hareketlerini uyarmak için diyet değişiklikleri, fiziksel aktivite ve doğal laksatifler (örn. bal ve su) önermiştir.
3. Galen (MS 2. Yüzyıl): Önde gelen Romalı hekim Galen, sindirim ve kabızlık anlayışını geliştirmiştir. Bedensel hümörlerin dengelenmesinin önemini vurgulamış ve tedavi olarak lavman, egzersiz ve diyet değişikliklerini kullanmıştır.

Ortaçağ ve Rönesans Dönemleri

4. İbn-i Sina’nın “Tıp Kanunnamesi” (MS 11. Yüzyıl): İranlı polymath Avicenna, kapsamlı tıp ansiklopedisine kabızlığı dahil etmiş ve tedavi için diyet ayarlamaları, müshiller ve yağlar önermiştir.
5. 16. Yüzyıl: Erken dönem Avrupa tıp metinleri, müshil özellikleriyle popüler hale gelen sinameki ve cascara sagrada gibi bitkisel ilaçların kullanımını vurgulayarak kabızlığı daha ayrıntılı bir şekilde belgelemeye başladı.

18. ve 19. Yüzyıl – Tıbbi Gelişmeler

6. 18. Yüzyıl: Hekimler kronik kabızlığın daha geniş etkilerini fark etmeye başladı ve bunu diğer gastrointestinal hastalıklarla ilişkilendirdi. Tedaviler diyet, egzersiz ve bitkisel laksatiflere odaklanmaya devam etti.
7. 1790 – Mekanik Enemaların Geliştirilmesi: Enemalar Avrupa’da yaygın olarak kullanılıyordu ve enemaları uygulamak için mekanik cihazların icadı bu tedaviyi daha erişilebilir hale getirdi.
8. 19. Yüzyıl – Hint Yağının Tanıtımı: Hint yağı güçlü bir müshil olarak yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı. Doktorlar ve eczacılar tarafından kabızlık için etkili bir çare olarak tanıtıldı ve kullanımı dünya çapında yayıldı.

20. Yüzyıl – Modern Tıp Anlayışı

9. 1900’ler – Gastroenterolojideki Gelişmeler: Gastroenteroloji alanı resmileşmeye başladı ve kabızlık giderek fonksiyonel bir sindirim bozukluğu olarak anlaşıldı. Araştırmacılar sinir sisteminin bağırsak fonksiyonlarındaki rolünü tanımlamaya başladılar.
10. 1930’lar – Mineral Yağın Müshil Olarak Kullanılmaya Başlanması: Mineral yağ, bağırsakları yağlayarak ve bağırsak hareketlerini kolaylaştırarak kabızlığı hafifletmeye yardımcı olan bir dışkı yumuşatıcı olarak kullanılmaya başlandı.
11. 1960’lar – Diyet Lifinin Rolünün Tanınması: 1960’lar ve 1970’lerde yapılan çalışmalar, düzenli bağırsak hareketlerini teşvik etmede diyet lifinin önemini vurgulamıştır. Lif açısından zengin diyetler, kabızlığı önlemek ve yönetmek için standart bir öneri haline geldi.
12. 1970’ler – Polietilen Glikolün (PEG) Keşfi: PEG, dışkıda su tutulmasına yardımcı olan ve daha kolay dışkılamayı teşvik eden ozmotik bir müshil olarak yaygın şekilde kullanılmaya başlandı. Kabızlık için en sık reçete edilen tedavilerden biri olmaya devam etmektedir.

21. Yüzyıl – İyileştirilmiş Tedavi ve Anlayış

13. 2000’ler – Yeni Laksatiflerin ve Tedavilerin Tanıtımı: Özellikle irritabl bağırsak sendromu (IBS) ve yavaş geçişli kabızlığı olan bireylerde kronik kabızlığı tedavi etmek için lubiprostone ve linaclotide gibi ilaçlar geliştirilmiştir. Bu ilaçlar bağırsaklardaki sıvı salgısını artırarak veya bağırsak hareketliliğini uyararak çalışır.
14. 2016 – Roma IV Kriterleri: Kabızlık da dahil olmak üzere fonksiyonel gastrointestinal bozuklukların teşhisi için Roma IV kriterleri güncellenmiştir. Bu kriterler kronik kabızlık tanısını standartlaştırmış ve IBS ve diğer durumlardan ayırmıştır.
15. Devam Eden Araştırma: Güncel araştırmalar bağırsak mikrobiyomunun kabızlıktaki rolüne odaklanmakta, bağırsak bakterilerinin sindirimi ve bağırsak sağlığını nasıl etkilediğini araştırmaktadır. Probiyotikler ve prebiyotikler kabızlık için potansiyel tedaviler olarak incelenmektedir.

1. Müller-Lissner, S. A., Kamm, M. A., Scarpignato, C., Wald, A., Hinkel, U., Koehler, U., & Müller-Lissner, S. (2005). Myths and misconceptions about chronic constipation. The American Journal of Gastroenterology, 100(1), 232-242.
2. Bharucha, A. E., Pemberton, J. H., & Locke, G. R. (2013). American Gastroenterological Association technical review on constipation. Gastroenterology, 144(1), 218-238.
3. Lembo, A., & Camilleri, M. (2003). Chronic constipation. The New England Journal of Medicine, 349(14), 1360-1368.
4. Suares, N. C., & Ford, A. C. (2011). Prevalence of, and risk factors for, chronic idiopathic constipation in the community: systematic review and meta-analysis. The American Journal of Gastroenterology, 106(9), 1582-1591.
5. Wald, A., Scarpignato, C., Kamm, M. A., Mueller-Lissner, S., Helfrich, I., Schuijt, C., & Bubeck, J. (2007). The burden of constipation on quality of life: results of a multinational survey. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 26(2), 227-236.
6. Markland, A. D., Palsson, O., Goode, P. S., Burgio, K. L., Whitehead, W. E., & Busby-Whitehead, J. (2013). Prevalence of fecal incontinence in adults: United States, 2005-2010. Gastroenterology, 144(3), 537-544.
7. Vriesman, M. H., Rajindrajith, S., Koppen, I. J., & Benninga, M. A. (2020). Prevalence of functional constipation in children: a systematic review and meta-analysis. Journal of Pediatrics, 221, 35-44.
8. Rao, S. S. C., & Rattanakovit, K. (2019). Diagnosis and management of chronic constipation in adults. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 16(11), 666-679.
9. Brenner, D. M., & Shah, M. (2020). Chronic idiopathic constipation in adults: epidemiology, pathophysiology, diagnosis, and treatment. Gastroenterology Clinics of North America, 49(2), 151-167.
10. Ford, A. C., & Suares, N. C. (2011). Effect of laxatives and pharmacological therapies in chronic idiopathic constipation: systematic review and meta-analysis. Gut, 60(2), 209-218.