Yatma pozisyonda nefes darlığı oluşurken, vücut dik durduğunda daha rahat nefes alınabilme durumudur. (Bkz; Orto–pne)
Ortopne, bir kişinin düz yatarken nefes almakta zorluk yaşadığı bir durumu tanımlamak için kullanılan tıbbi bir terimdir. Nefes darlığı ve kişi oturduğunda veya dik durduğunda rahatlayan nefessizlik hissi ile karakterizedir. “Ortopne” terimi Yunanca dik veya düz anlamına gelen “ortho” ve nefes anlamına gelen “pnea” kelimelerinden türetilmiştir.
Ortopnenin Patofizyolojisi
Ortopne, düz yatarken nefes darlığı veya nefes almada zorluk hissidir ve oturmak veya ayağa kalkmakla rahatlar. Genellikle kardiyak ve pulmoner durumlarla, özellikle kalp yetmezliği ve pulmoner konjesyon ile ilişkilidir. Aşağıda ayrıntılı bir patofizyolojik açıklama yer almaktadır:
1. Sırtüstü Pozisyonda Hemodinamik Değişiklikler
- Kan Hacminin Yeniden Dağılımı:
- Düz yatarken, alt ekstremitelerden ve abdominal organlardan gelen venöz kan, yerçekimi eliminasyonu nedeniyle torasik dolaşıma yeniden dağılır.
- Bu, kalbe venöz dönüşü artırarak ön yükü (diyastol sonu hacmi) yükseltir.
- Sol Ventrikül Fonksiyonunda Bozulma:
- Sol ventrikül disfonksiyonu** olan hastalarda kalp, artan ön yükü etkili bir şekilde kaldıramaz.
- Bu durum sol atriyal basıncın yükselmesine ve pulmoner venöz konjesyona yol açarak pulmoner ödem ve ortopne ile sonuçlanır.
2. Akciğer Tıkanıklığı
- Artmış Pulmoner Kapiller Basınç:
- Kalp yetmezliğine bağlı olarak pulmoner venlerde yükselen basınçlar, alveolar interstisyuma ve hava boşluklarına sıvı transüdasyonuna neden olur.
- Bu durum normal gaz alışverişini bozar ve dispneye yol açar.
- Azalmış Pulmoner Komplians:
- Sıvı birikimi akciğer esnekliğini azaltarak solunum için gereken çabayı artırır.
- Jukstakapiller Reseptörlerin (J-reseptörleri) Uyarılması:
- Akciğer tıkanıklığı J-reseptörlerini uyararak hızlı, sığ solunumu ve dispne hissini tetikler.
3. Bozulmuş Diyafragma Mekaniği
- Karın Organ Kayması:
- Sırtüstü pozisyonda, karın organları diyaframa baskı yaparak fonksiyonel kapasitesini azaltır.
- Bu durum, negatif intratorasik basınç oluşturma yeteneğini bozarak dispneyi daha da şiddetlendirir.
- Obezite veya Asit:
- Obezite veya asit gibi durumlar, yatarken solunum çabasını artırarak bu etkiyi güçlendirir.
4. Nörohormonal Düzensizlik
- Renin-Anjiyotensin-Aldosteron Sisteminin (RAAS) aktivasyonu:
- Kalp yetmezliğinde nörohormonal mekanizmalar sıvı tutarak kalp debisini korumayı amaçlar ve aşırı hacim yüklenmesini şiddetlendirir.
- Sempatik Sinir Sistemi Aktivasyonu:
- Kronik aktivasyon art yükü, ön yükü ve pulmoner konjesyonu kötüleştirerek ortopneyi sürekli hale getirir.
5. Eşlik Eden Akciğer Hastalıklarının Katkısı
- Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH):
- KOAH’ta düz yatmak akciğer hacmini azaltır (diyaframa yerçekimi desteğinin kaybolması nedeniyle), hiperinflasyona ve dispnenin kötüleşmesine neden olur.
- Obstrüktif Uyku Apnesi (OSA):
- Uyku sırasında OSA ile ilişkili hava yolu tıkanıklığı ve hipoksemi nokturnal ortopneye katkıda bulunabilir.
Ortopne ile Sıklıkla İlişkilendirilen Durumlar
Kardiyak Nedenler:
- Kalp yetmezliği (özellikle sol taraflı).
- Kalp kapak hastalığı (örn. mitral stenoz, aort yetersizliği).
Pulmoner Nedenler:
- KOAH.
- Pulmoner hipertansiyon.
- İnterstisyel akciğer hastalıkları.
Diğer Katkıda Bulunan Faktörler:
- Hamilelik.
- Obezite.
- Asit.
Belirtiler
Ortopnenin şiddeti, altta yatan duruma ve bireysel faktörlere bağlı olarak değişebilir. Bazı insanlar sadece hafif semptomlar yaşayabilirken, diğerleri düz yatarken nefes almakta ciddi zorluk çekebilir. Ortopne genellikle kişinin rahat bir uyku pozisyonu elde etmesi için gereken yastık sayısını ölçen ortopne indeksi kullanılarak değerlendirilir.
Ortopne, özellikle kalp yetmezliğinde kardiyopulmoner kompromisi yansıtan önemli bir semptomdur. Genellikle gece nefes darlığının daha şiddetli bir formu olan paroksismal nokturnal dispne (PND)den önce gelir. Altta yatan nedeni yönetmek (örn. kalp yetmezliği tedavisini optimize etmek) ortopneyi hafifletmenin anahtarıdır.
Tedavi
Ortopnenin tedavisi, semptomlara neden olan altta yatan durumun yönetilmesine odaklanır. Bu, kalp yetmezliğini kontrol etmek için ilaçları, akciğer hastalıkları için bronkodilatörleri veya obezite veya diğer katkıda bulunan faktörleri ele almak için yaşam tarzı değişikliklerini içerebilir. Vücudun üst kısmının yastıklarla yükseltilmesi veya uyurken uzanma koltuğu kullanılması da semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Ortopne yaşayan bireylerin altta yatan nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi almak için tıbbi yardım almaları önemlidir. Bir sağlık uzmanı, kalbi ve akciğerleri değerlendirmek ve tedavi kararlarını yönlendirmek için görüntüleme çalışmaları, solunum fonksiyon testleri veya ekokardiyogram gibi tanısal testler yapabilir.
Keşif
Antik Dönem
Hipokrat (MÖ 460-370):
- Hipokrat metinlerinde, düz yatarken nefes darlığı semptomlarını tanımlamış ve bunu kalp ve akciğer rahatsızlıklarıyla ilişkilendirmiştir. Bu erken gözlemler, ortopneye benzeyen bir semptomun ilk kez tanınmasına işaret etmektedir.
Ortaçağ Dönemi
Galen (MS 129-216):
- Galen, Hipokrat öğretilerini genişleterek nefessiz kalmayı bedensel hümörlerin, özellikle de akciğerlerde ve kalpte birikebileceğine inandığı balgamın dengesizliği ile ilişkilendirmiştir.
16.-17. Yüzyıl
William Harvey (1578-1657):
- Harvey, kan dolaşımına ilişkin keşfiyle, kalbin sistemik ve pulmoner dolaşımdaki rolüne ilişkin içgörüler sağlayarak ortopne gibi semptomların anlaşılmasını dolaylı olarak ilerletmiştir.
18. Yüzyıl
Giovanni Battista Morgagni (1682-1771):
- Modern patolojinin babası, ortopne semptomlarını kalp ve akciğerlerdeki yapısal değişikliklerle ilişkilendirerek bu tür semptomların daha sistematik bir şekilde incelenmesi için zemin hazırlamıştır.
19. Yüzyıl
Jean-Baptiste Bouillaud (1796-1881):
- Kalp hastalıkları üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Bouillaud, kalp yetmezliği ile ortopne gibi solunum semptomları arasındaki bağlantıyı vurguladı.
Laennec’in Stetoskopu İcadı (1816):
- René Laennec’in stetoskopu akciğer ve kalp seslerinin daha iyi değerlendirilmesini sağlayarak ortopnede pulmoner konjesyon ve kardiyak disfonksiyonun tanınmasını kolaylaştırdı.
20. Yüzyıl
1920’ler-1930’lar: Kalp Yetersizliği Anlayışındaki Gelişmeler:
- Klinik araştırmacılar sistematik olarak ortopneyi pulmoner venöz konjesyona bağlı sol taraflı kalp yetmezliğiyle ilişkilendirmeye başladı.
Elektrokardiyografi (1920’ler):
- EKG’nin geliştirilmesi, ortopneye katkıda bulunan aritmileri ve iskemiyi tanımlayarak kardiyak fonksiyonu değerlendirmek için non-invaziv bir yöntem sağladı.
Ekokardiyografi (1950s–1960s):
- Ekokardiyografinin ortaya çıkışı, sol ventrikül fonksiyonunun değerlendirilmesinde devrim yaratarak kardiyak disfonksiyon ile ortopne arasında doğrudan korelasyon kurulmasını sağlamıştır.
Pulmoner Fonksiyon Testi (1950’ler):
20. Yüzyılın Sonları
Kalp Yetersizliği Sınıflandırma Sistemleri (1970’ler-1980’ler):
- Ortopne, New York Kalp Derneği (NYHA) gibi kuruluşlar tarafından kalp yetmezliğinin sınıflandırılmasında önemli bir semptom haline gelmiştir.
21. Yüzyıl
Gelişmiş Görüntüleme (2000’ler):
- MRI ve BT gibi araçlar ortopneye kardiyak ve pulmoner katkılar hakkında ayrıntılı bilgiler sağladı.
Multimodal Tedavilere Odaklanma (2010’lar):
- Yönetim stratejileri, kalp yetmezliği ve KOAH’ta tedavi yanıtı için bir belirteç görevi gören ortopne ile kardiyak ve pulmoner tedavileri entegre etmiştir.
Mevcut Anlayış
Tanı Kriterlerine Entegrasyon:
- Ortopne artık kalp yetmezliği ve diğer kardiyopulmoner bozuklukların teşhis ve yönetiminde, gelişmiş tanı teknikleri ve hedefe yönelik tedavilerle desteklenen temel bir semptomdur.
İleri Okuma
- Hippocrates. (400 BCE). On the Sacred Disease. Translated by W.H.S. Jones. Loeb Classical Library. Harvard University Press.
DOI:10.4159/DLCL.hippocrates-sacred_disease.1923 - Harvey, W. (1628). Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus (An Anatomical Exercise on the Motion of the Heart and Blood in Animals). Frankfurt: William Fitzer.
- Morgagni, G. B. (1761). De Sedibus et Causis Morborum per Anatomen Indagatis (The Seats and Causes of Diseases Investigated by Anatomy). Venice: Remondini Press.
- Laennec, R. T. H. (1819). De l’Auscultation Médiate (On Mediate Auscultation). Paris: Brosson & Chaudé.
- Bouillaud, J. B. (1835). Traité Clinique des Maladies du Coeur (Clinical Treatise on Heart Diseases). Paris: J.B. Baillière.
- Mackenzie, J. (1916). The Diagnosis of Diseases of the Heart. Oxford University Press, pp. 142–145.
- Braunwald, E. (1960). Pathophysiology of Congestive Heart Failure. Circulation, 22(4), 539-548.
DOI:10.1161/01.CIR.22.4.539 - Levine, S. A., & Harvey, R. M. (1949). Clinical Heart Disease: With Special Emphasis on Diagnosis and Treatment. W.B. Saunders Company.
- Gheorghiade, M., & Pang, P. S. (2009). Acute Heart Failure Syndromes. Journal of the American College of Cardiology, 53(7), 557-573.
DOI:10.1016/j.jacc.2008.10.041 - Goldsmith, S. R., & Francis, G. S. (2012). Neurohormonal Abnormalities in Heart Failure. Journal of the American College of Cardiology, 60(3), 245-252.
DOI:10.1016/j.jacc.2012.02.089 - Ho, K. K., Anderson, K. M., Kannel, W. B., & Levy, D. (1993). Survival After the Onset of Congestive Heart Failure in Framingham Heart Study Subjects. Circulation, 88(1), 107-115.
DOI:10.1161/01.CIR.88.1.107 - Cleveland Clinic. (2022). Orthopnea: Causes, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available at: https://my.clevelandclinic.org.
- Medical News Today. (2022). What is Orthopnea? Symptoms, Causes, and Treatment. Available at: https://www.medicalnewstoday.com.
