- Osmo-: Yunanca osmos (ὠσμός), “itme, itki” kökünden gelir; biyolojide “su geçişi/osmoz” anlamına gelir.
- -reseptör: Latince receptor → recipere (“almak, kabul etmek”) fiilinden türemiştir; “alıcı, algılayıcı” anlamındadır.
Ozmoreseptör, kelime anlamı olarak “osmotik basınç değişimlerini algılayan yapı” demektir. Terim, fizyolojide vücuttaki sıvı dengesini kontrol eden hücresel alıcıları tanımlar.
1. Tanım ve Lokalizasyon
- Osmoreseptörler, hücre dışı sıvının ozmolaritesini (çözünen madde konsantrasyonunu) algılayan özelleşmiş nöral hücrelerdir.
- Başlıca bulundukları yerler:
- Hipotalamus (özellikle organum vasculosum lamina terminalis ve subfornical organ)
- Böbreğin jukstaglomerüler aparatı
2. Hücre İçi ve Hücre Dışı Ozmolarite Dengesi
- Osmoreseptörlerin sitoplazmik ozmolaritesi yaklaşık olarak 290 mosmol/kg H₂O’dur.
- Hücre içi ve dışı ozmolarite eşit olduğunda, net bir su hareketi olmaz.
- Hücre içi ve dışı arasında su geçişi, ozmotik gradyana göre gerçekleşir (osmoz ilkesi).
3. Ozmolarite Düşüşünde Mekanizma (Hipoozmolarite Durumu)
- Hücre dışı ozmolarite düştüğünde (örneğin tuz kaybı ile):
- Hücre dışından içeriye doğru su girişi olur.
- Bu, hücrelerin şişmesine neden olur.
- Şişme, mekanosensitif iyon kanallarının aktivasyonunu tetikler.
- İyon kanalları açılarak membran depolarizasyonu meydana gelir.
- Bu durum, nörotransmitter salınımı ya da aksiyon potansiyeli oluşturur.
4. Ozmolarite Artışında Mekanizma (Hiperozmolarite Durumu)
- Hücre dışı ozmolarite arttığında (örneğin su kaybı ile):
- Hücre dışına doğru su kaybı olur.
- Hücre hacmi küçülür ve hiperpolarizasyon meydana gelir.
- Bu süreç, susuzluk hissini başlatan sinyalleri tetikler.
- Hipotalamus yoluyla ADH salınımı uyarılır.
5. Susuzluk Hissinin Anlık Sona Ermesi
- Su içildikten sonra susuzluk hissi saniyeler içinde sona erer.
- Oysa, yutulan sıvının kana ve osmoreseptörlere ulaşması birkaç dakika alır.
- Bu durumun, ağız, yutak ve mide duvarındaki sinirsel geribildirim mekanizmalarıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir.
- Mekanizma tam olarak açıklığa kavuşmamıştır.
6. Osmolalite Homeostazında Rol Oynayan Hormonlar
a. Vazopressin (Antidiüretik Hormon – ADH)
- Hipotalamustan salgılanır (nörohipofiz aracılığıyla).
- Böbreklerde su geri emilimini artırarak idrar konsantrasyonunu artırır, su kaybını önler.
b. Aldosteron
- Adrenal korteksten salgılanır.
- Sodyumun geri emilimini artırır, bu da dolaylı olarak su tutulmasını sağlar.
c. Atriyal Natriüretik Peptid (ANP/ANF)
- Kalbin sağ atriyumundan salgılanır.
- Natriürez ve diyürezi teşvik ederek kan hacmini ve osmolaliteyi azaltır.
- Aldosteron ve ADH salınımını inhibe eder.
7. Ek Bilgiler
- Osmoreseptörler, yalnızca sıvı dengesini değil, aynı zamanda kan basıncının ve elektrolit dengesinin düzenlenmesinde de dolaylı rol oynar.
- Özellikle hipotalamik osmoreseptörler, ADH salınımı ve susuzluk hissi üzerinden beyin-böbrek osmotik aksının merkezindedir.
Accordion Title
İleri Okuma
- Verney, E.B. (1947). The antidiuretic hormone and the factors which determine its release. Proceedings of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences, 135(881), 25–106.
- Baylis, P.H., & Robertson, G.L. (1980). Neurohypophyseal hormones and disorders of water metabolism. Annual Review of Medicine, 31, 315–330.
- McKinley, M.J., & Johnson, A.K. (2004). The physiological regulation of thirst and fluid intake. News in Physiological Sciences, 19, 1–6.
- Bourque, C.W. (2008). Central mechanisms of osmosensation and systemic osmoregulation. Nature Reviews Neuroscience, 9(7), 519–531.
- Gizowski, C., Zaelzer, C., & Bourque, C.W. (2016). Clock-driven vasopressin neurotransmission mediates anticipatory thirst prior to sleep. Nature, 537(7622), 685–688.
- Matsuda, T., Yao, J., & Tooyama, I. (2020). Osmoregulatory mechanisms in the hypothalamus. Frontiers in Physiology, 11, 112.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.