1. Etimoloji ve Tarihçe
Thymus” terimi, Antik Yunanca’da “siğil benzeri şişlik” veya “timus bezi” anlamına gelen θύμος (thúmos) kelimesinden türetilmiştir. Bu kelime Latince’ye “thymus” olarak geçmiştir. Antik metinlerde iki temel anlamda kullanıldığı görülür:
- Deride oluşan bir siğil türü (muhtemelen şekil benzerliği nedeniyle)
- Mediastinumda yer alan lenfoid-organ: thymus gland
Dolayısıyla, thymus teriminin hem morfolojik bir benzerliğe dayanan mecazi hem de anatomik bir anlam katmanı içerdiği düşünülmektedir.
| Hal | Tekil | Çoğul |
|---|---|---|
| nominatif | thymus | thymī |
| genitif | thymī | thymōrum |
| datif | thymō | thymīs |
| akusatif | thymum | thymōs |
| ablatif | thymō | thymīs |
| vokatif | thyme | thymī |
2. Makroskopik Anatomisi
2.1. Konum ve Yapı
Thymus bezi, ön üst mediastinumda yer alır. İki asimetrik lobdan oluşur ve bu loblar ince bir bağ dokusu ile birbirine bağlanmıştır. Anatomik olarak aşağıdaki yapılarla komşudur:
- Anterior: Sternum
- Posterior: Aort, Vena cava superior, Brachiocephalic venler ve perikardium
2.2. Uzanım ve Sınırlar
Thymus, sternumun üst kenarından başlayarak yaklaşık olarak 4. kostal kartilaja kadar uzanır. Ancak bireyler arasında varyasyonlar gözlenebilir. Çocuklarda daha büyük ve belirgin olan thymus, yaşla birlikte involüsyona uğrar.
3. Yaşa Göre Hacim ve Ağırlık Değişimi
Thymus bezinin boyutları yaşa bağlı olarak belirgin şekilde değişir. Literatürde farklı kaynaklar arasında hacim ve ağırlık açısından bazı değişiklikler söz konusudur:
| Yaş Dönemi | Ortalama Hacim (cm³) | Ortalama Ağırlık (g) |
|---|---|---|
| Yenidoğan | – | 10–15 g |
| 1 yaş | 27 cm³ | 27 g |
| Ergenlik | 21 cm³ | 21–50 g |
| Yaşlılık | 20 cm³ | 18 g |
Not: Ergenlik döneminde maksimum hacme ulaşıldıktan sonra, bezin yağlanması (involüsyon) başlar.
4. İnvolüsyon ve Yaşlanma
Thymus bezinin en dikkat çeken özelliği, yaşla birlikte geçirdiği yapısal değişikliktir. Bu süreç “thymus involüsyonu” olarak adlandırılır ve üç histolojik evrede incelenir:
4.1. Thymus epithelialis (Embriyo dönemi)
- Bezin epitel kökenli yapılarının baskın olduğu dönemdir.
- Bu evrede bağ doku kapsülü henüz gelişmemiştir.
4.2. Thymus lymphaticus (Doğumdan ergenliğe kadar)
- T-lenfosit proliferasyonu belirgindir.
- Korteks ve medulla yapısı gelişmiştir.
- Hassall cisimcikleri gözlenir.
4.3. Thymus adiposus / Corpus adiposum retrosternale (Ergenlik sonrası)
- Lenfosit içeriği azalır, bağ dokusu ve yağ dokusu artar.
- Korteks ve medulla yapısı bozulur.
- Bezin ayırt edilebilirliği azalır, retrosternal yağ dokusu içine gömülür.
5. Hormonal Düzenleme
Thymus bezi, çeşitli hormonların etkisiyle büyüklük ve hücresel içerik bakımından düzenlenir. Bu etkiler aşağıdaki gibidir:
- Androjenler (örn. testosteron): İnhibe edici etki
- Östrojenler: İnhibe edici etki
- Somatotropin (büyüme hormonu): Stimülatif etki
- Glukokortikoidler (örn. kortizol): Hücre sayısını ve hacmi azaltıcı etki
Bu hormonal etkiler özellikle stres, enfeksiyon, yaşlanma ve kronik hastalık durumlarında thymusun hacimsel ve işlevsel kapasitesinde değişikliklere neden olabilir.
6. Fonksiyonel Önemi
Thymus, birincil lenfoid organ olup, immün sistemin merkezinde yer alır. Özellikle:
- T-lenfositlerinin (özgül bağışıklık hücreleri) olgunlaşma ve seçilim süreci burada gerçekleşir.
- Pozitif ve negatif seleksiyon mekanizmaları ile otoimmün yanıtlar engellenir.
- Bu süreçte işlev gören epitel hücreler, dendritik hücreler ve makrofajlar da bağışıklık toleransının gelişmesine katkı sağlar.
Keşif
Antik Çağ: İlk Tanımlamalar (M.Ö. 5.–1. yy)
- Hippokrates (M.Ö. 460–370) ve Aristoteles (M.Ö. 384–322) gibi antik hekimler, göğüs boşluğunda bulunan ve çocuklarda büyük olan bir yapıyı tanımlamışlardır. Ancak bu yapının işlevi tam olarak bilinmiyordu.
- Romalı hekim Galen (M.S. 129–c.216), thymus’u anatomik olarak tanımlayan ilk sistematik hekimdir. Galen, bu bezin “göğüs kafesinin ortasında yumuşak bir et dokusu” olduğunu ve çocuklukta büyük, yaşlılıkta ise küçüldüğünü belirtmiştir. Fakat Galen bu yapıya yanlış bir şekilde solunum veya ruh ile ilgili bir işlev atfetmiştir. Bu, Yunanca “thymos” kelimesinin ruh, öfke ve yaşam enerjisi anlamlarıyla da ilişkili olmasından kaynaklanmış olabilir.
Orta Çağ – Rönesans: Anatomik Gözlemler (9.–16. yy)
- Arap hekimler (örneğin İbn Sînâ, 980–1037) thymus’tan sadece yapısal olarak söz etmiş, işlevine dair yorumda bulunmamışlardır.
- Andreas Vesalius (1514–1564), De Humani Corporis Fabrica adlı eseriyle thymus’u anatomi atlasına dahil etmiş, konumunu ve görünümünü daha ayrıntılı biçimde tanımlamıştır. Ancak işlevi hâlâ bilinmemektedir.
17.–18. Yüzyıl: İlk Fizyolojik Gözlemler
- Thomas Wharton (1614–1673), 1656 yılında yayımladığı Adenographia adlı eserinde thymus’u daha ayrıntılı şekilde betimlemiş ve bu organa “thymus gland” adını vermiştir.
- Bu dönemde thymus’un bir tür lenfoid bez olabileceği öne sürülmeye başlanmış, fakat hâlen çoğu hekim bu yapının gerçek bir işlevi olmadığına inanmıştır.
- yüzyılda William Hewson (1739–1774), thymus’un lenfosit içerdiğini fark etmiş ve bağışıklıkla ilişkili olabileceğini öne sürmüştür. Bu gözlem, bağışıklık biliminin öncülerinden biri olarak kabul edilir.
19. Yüzyıl: Histolojik Keşifler ve Seleksiyon Teorisi
- 1832: Hassall cisimcikleri ilk kez İngiliz histolog Arthur Hill Hassall (1817–1894) tarafından tanımlanmıştır. Bu yapılar, thymus’un mikroskopik incelenmesinde tanılayıcı önem taşır.
- 19. yy ortaları: Thymus’un bağışıklık sistemindeki potansiyel rolü ilk kez ciddi şekilde tartışılmaya başlanmıştır.
- Paul Ehrlich (1854–1915) gibi araştırmacılar, thymus’un lenfoid hücreleri ürettiğini doğrulamışlardır.
20. Yüzyıl: İşlevsel Anlamlandırma ve Deneysel İmmünoloji
- 1961: Jacques Miller, thymus’un bağışıklık sistemindeki işlevini deneysel olarak gösteren ilk bilim insanıdır. Miller, farelerde thymus çıkarıldığında bağışıklık fonksiyonlarının ciddi şekilde bozulduğunu göstermiştir. Bu çalışma, thymus’un T-lenfositlerinin olgunlaştığı birincil lenfoid organ olduğunu ortaya koymuştur.
- 1960’larda “T hücresi” (thymus derived cell) terimi kullanılmaya başlanmış ve bu hücrelerin, immün yanıtın düzenlenmesinde merkezi bir role sahip olduğu anlaşılmıştır.
21. Yüzyıl: Moleküler ve Gelişimsel İnceleme
- Son yıllarda thymus üzerine yapılan çalışmalar, transkripsiyon faktörleri (örneğin FOXN1) ve epitelyal hücre farklılaşması gibi konulara odaklanmıştır.
- Aynı zamanda thymus rejenerasyonu, yaşlanma etkileri, immun senesens ve thymopoiezis süreçleri de detaylı şekilde incelenmektedir.
İleri Okuma
- Galen (2. yy). De Usu Partium Corporis Humani. Roma.
- Wharton, T. (1656). Adenographia: Sive Glandularum Totus Corporis Descriptio. London: R. Hodgkinsonne.
- Hassall, A. H. (1832). On the structure and function of the thymus gland. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 122, 269–283.
- Miller, J. F. A. P. (1961). Immunological function of the thymus. The Lancet, 278(7205), 748–749.
- Müller, A. (1961). Über die Rückbildung der Thymusdrüse im höheren Lebensalter. Zeitschrift für Alternsforschung, 15(2), 65–78.
- Pearse, A. G. E. (1966). Histochemistry: Theoretical and Applied. Churchill Livingstone, London.
- Owen, J. J. T., & Ritter, M. A. (1969). Tolerance induced by neonatal thymectomy. Nature, 223, 1168–1171.
- Steinmann, G. G. (1986). Changes in the human thymus during aging. Current Topics in Pathology, 75, 43–88.
- Anderson, G., & Jenkinson, E. J. (2001). Lymphostromal interactions in thymic development and function. Nature Reviews Immunology, 1(1), 31–40.
- Savino, W. (2006). The thymus is a common target in infectious diseases. PLoS Pathogens, 2(6), e62.
- Thomas, R., Wang, W., & Su, D. M. (2010). Thymic involution and immune reconstitution. Trends in Immunology, 31(7), 366–373.
- Gui, J. et al. (2012). Dissecting human thymic development: a comparative analysis of fetal and adult thymus. Journal of Immunology, 188(2), 804–814.
- Bodey, B. et al. (2016). The thymus: a comprehensive review. Immunology Letters, 181, 1–10.
- Abramson, J., & Anderson, G. (2021). Thymic epithelial cells. Annual Review of Immunology, 39, 275–302.
- Nguyen, Q. H. et al. (2022). Thymic epithelial cell diversity and microenvironmental control of thymopoiesis. Nature Reviews Immunology, 22, 239–253.
