Tanım ve terminoloji
Vena hemiazygos, toraksın arka duvarında sol tarafta yer alan, “yarı çifti olmayan toplardamar” (hemi-azygos) olarak adlandırılan, sistemik venöz dönüşün önemli bir bileşenidir. “Azygos” terimi Yunanca a- (olmayan) ve zygos (çift, boyunduruk) köklerinden türetilir ve “çifti olmayan” anlamına gelir; “hemi” ise “yarı” demektir. Bu adlandırma, sol tarafta yer alan bu venin, sağdaki vena azygos sisteminin “yarım” karşılığı gibi davranmasına gönderme yapar. Vena hemiazygos tipik olarak vena azygos’a bağlanır ve sol alt hemitoraksın posterior interkostal venlerini ana toplama hattıdır.
- Sol posterior toraksın alt interkostal drenajı için ana hat.
- T12’de toraksa girer, T8–T9’da vena azygos’a bağlanır.
- Aort/özofagus/duktus torasikus posteriorundan karşıya geçer.
- Kollateral dolaşım için iki yönlü akıma elverişlidir; SVC/IVC tıkanmalarında kritik rol oynar.
- Aksesuar hemiazygos ile birlikte sol hemitoraksın üst-orta segmentlerinin drenajını tamamlar.
- Terminologia Anatomica: “Vena hemiazygos” ve “vena hemiazygos accessoria” terimleri standarttır.
- Klinik literatürde İngilizce yazında “hemiazygos vein” ve “accessory hemiazygos vein” kullanımları yaygındır; “azygous” yazımı da görülebilir ancak “azygos” daha yaygın ve terminolojik olarak düzgündür.
Embriyoloji
Azygos–hemiazygos sistemi, embriyonik dönemde suprakardinal venlerden gelişir.
- Sağ suprakardinal venin kraniyal segmenti vena azygos’u,
- Sol suprakardinal venin kaudal segmenti vena hemiazygos’u, kraniyal segmenti ise çoğunlukla vena hemiazygos accessoriayı (aksesuar hemiazygos) oluşturur.
Suprakardinal–subkardinal–posterior kardinal venler arasındaki anastomozların gerileme ve persiste olma paternlerindeki varyasyonlar, erişkinde görülen anatomik çeşitliliğin temelini oluşturur. Örneğin inferior vena kava (IVC) yokluğu/segmenter agenezi ile azygos ya da hemiazygos devamlılığı gibi nadir varyantlarda, alt beden drenajı bu sistem üzerinden superior vena kava (SVC)’ya aktarılır.
Makroanatomi: başlangıç, seyir ve sonlanma
- Başlangıç: Vena hemiazygos genellikle T12 düzeyinde toraksa girer; çoğunlukla sol subkostal ven ile sol yükselen lomber venin birleşmesiyle şekillenir. Diyafragmayı sol krus içerisinden veya aortik hiatus yakınından geçerek toraks boşluğuna ulaşır.
- Seyir: Sol tarafta vertebra cisimlerinin ön-yan yüzü boyunca, T12’den T8–T9’a kadar kraniyale doğru yükselir. Bu seyirde ven, inferiordan superiore doğru intraspinal yapılara komşu olup, arkada interkostal arter-ven demetleri ve r. dorsales ile ilişkilidir.
- Sonlanma: Çoğu bireyde T8–T9 seviyesinde sağa doğru çapraz yaparak vena azygos’a bağlanır. Bu geçiş sırasında hemiazygos inferaortik bir rotayla, inferaortik-retroözofageal düzlemde aort, özofagus ve ductus thoracicus’un arkasından geçer.
Topografik ilişkiler
- Medial/Anterior: Sol paravertebral oluk; önünde sırayla inferaortik bölge, özofagusun alt segmenti ve perikard posterioru ile ilişkiler.
- Lateral: Sol posterior interkostal aralıklar; kostovertebral eklemler.
- Posterior: Rota boyunca kostotransversal eklemler ve interkostal kaslar.
- Sempatik zincir ve splanknik sinirler: Sol torakal sempatik trunk venin posterolateralinde seyreder; özellikle büyük splanknik sinir lifleriyle çapraz ilişkiler görülebilir.
Drenaj alanı ve dallar (tributaries)
- Sol posterior interkostal venler: Tipik olarak 9.–11. interkostal venler doğrudan hemiazygosa dökülür; 8. ven de sıklıkla katılır.
- Sol subkostal ven (12. interkostal düzeyi), çoğu vakada başlangıç komponentidir.
- Özofageal ve mediastinal venler: Alt özofagus ve posterior mediastenden değişken katkılar alır; bu durum özofageal–sistemik portokaval anastomozların bir parçasıdır.
- Sol yükselen lomber ven ile süreklilik: Lomber segmentler üzerinden iliak venler ve IVC ile dolaylı bağlantı kurar.
Kapakçıklar: Azygos sisteminde venöz valvler ya yoktur ya da düzensiz/işlevsizdir; basınç gradyanlarına göre akım yönü tersine dönebilir, bu da kollateral dolaşım kapasitesini açıklar.
Vena hemiazygos accessoria (aksesuar hemiazygos)
Vena hemiazygos accessoria, sol üst-orta posterior interkostal boşluklardan (genellikle 4.–8.) gelen kanı toplar. Çoğu kişide T7 seviyesinde sağa çapraz yaparak vena azygos’a drene olur; sıklıkla inferiora doğru vena hemiazygos ile, superiore doğru ise vena intercostalis superior sinistra ile anastomozlar yapar. Bu ikili yapı (hemiazygos + aksesuar hemiazygos), sol posterior duvarın tüm segmentlerini ardışık bir “merdiven” gibi azygos’a taşır.
Varyasyonlar
- Bağlanma seviyesi: T7–T10 arasında değişebilir; tek veya çoklu çapraz bantlar görülebilir.
- Çift hemiazygos bantları / pleksiform yapı: Aorta posteriorunda ince çoklu venöz bantlar halinde seyir gösterebilir.
- Hemiazygos yokluğu veya hipoplazisi: Aksesuar hemiazygos’un genişlemesiyle kompanse olabilir.
- IVC’nin hemiazygos devamlılığı: Sol tarafta seyredebilen IVC’nin hemiazygos üzerinden azygos’a ve oradan SVC’ye katıldığı nadir bir varyanttır.
Hemodinamik ve kollateral dolaşım
Azygos–hemiazygos sistemi valvsiz ve uzun bir hat olduğundan,
- SVC obstrüksiyonlarında kraniyal kan alt tarafa doğru yönelerek lomber venler ve IVC üzerinden kalbe ulaşabilir,
- IVC obstrüksiyonlarında ise alt beden drenajı yükselen lomber → hemiazygos/azygos → SVC rotasıyla kompanse olur.
Bu çift yönlü kollateral kapasite, klinikte dispne-venöz dolgunluk tablolarında **“azygos gölgesi”**nin genişlemesi gibi radyolojik ipuçlarıyla da kendini gösterebilir.
Görüntüleme anatomisi
- BT anjiyografi: Sol paravertebral olukta, aort posterolateralinde lineer-tübüler yapı; T8–T9’da prava geçiş tipiktir. Lenfadenopati ile karışmaması için kontrast tutan lümen ve süreklilik izlenir.
- MR venografi: Akım duyarlı sekanslarla lumen ve akım yönü değerlendirilebilir.
- Radyografide dolaylı bulgular: Paravertebral yumuşak doku silüetinde düzgün sınırlı bant.
Klinik önem
- Torakotomi ve özofagus cerrahisi: Hemiazygosun T8–T9’daki çaprazı, sol posterolateral girişimlerde güvenli disseksiyon planları için seviye belirleyicidir. Olası yaralanma retroperitoneal-mediastinal hematom ve hava-kan kaçağı riskini artırır.
- Aort cerrahisi ve endovasküler girişimler: İnferaortik-retroözofageal geçiş hattı nedeniyle stent-greft manipülasyonlarında ve düşük basınçlı venöz kanamalarda dikkat gerektirir.
- Özofageal varisler ve portal hipertansiyon: Alt özofagusun submukozal venöz pleksusları, sol gastrik ven (portal) ile azygos/hemiazygos (sistemik) arasında porto-kaval anastomoz oluşturur; portal hipertansiyonda bu hat dilate olur ve kanama riski taşır.
- Tromboz ve tromboflebit: Nadir olmakla birlikte uzun süreli kateterlere sekonder venöz tromboz bildirilebilir; kollateral sistem genişliği sayesinde klinik çoğu kez sinsi seyreder.
- Konjenital anomaliler: Hemiazygos veya aksesuar hemiazygos varyantlarının fark edilmemesi, mediastinal kitle/lenfadenopati ile yanlış pozitif yorumlara yol açabilir.
Keşif
Toraksın karanlık arka koridorlarında, omurga boyunca sessizce yükselen ince bir mavi yol: vena hemiazygos. Adı bile bir hikâye taşır; Yunancadan miras “hemi” (yarım) ve “azygos” (çifti olmayan). Sağda tek başına yükselen “azygos”un sol yandaki yankısıdır; ama hiçbir zaman onun simetriği değil, kendi kaderinin sahibi olan bir yan kol.
Antik yankılar: Sözcüğün doğumu, yapının şafağı
Antikçağ hekimlerinin dili, kimi zaman yapının kendisinden önce yol gösterir. “Azygos”—“çifti olmayan”—sıfatı, Galen’in metinlerinde bir damar çizgisinin tekliğini işaret etmek için kullanıldığında, sol tarafta bir “yarım” karşılığın varlığını da ima eder. Antik metinler toraksın venöz örgüsünü şematik ve yer yer hayvansal anatomi üzerinden tasvir ederken, insan toraksındaki ayrıntılı ayrışma henüz karanlıktadır. Bu ilk adım, daha sonra “hemiazygos” adlandırmasının kavramsal zeminini hazırlayan dilsel bir miras bırakır.
Rönesans laboratuvarı: Sylvius, Vesalius ve resmedilen damar
16. yüzyılda Avrupa üniversite amfileri birer laboratuvara dönüşürken, Paris’te Jacobus Sylvius’un disseksiyonları, Latince anatomi terminolojisini titizlikle cilalar. Padua’da ise Andreas Vesalius, De Humani Corporis Fabrica’da yalnız sağdaki “azygos”u değil, onun sol yandaki kısmi karşılıklarını—hemiazygos ve aksesuar hemiazygos—bir bütün olarak sahneye çıkarır. Fabrica’nın bakır levhalarında, arkadan görünen mediastenin derinliklerinde, sol paravertebral olukta ince bir damar çizgisi sağa çapraz yaparak azgöz’e (azygos’a) katılır; bu görsel tanıklık, sol taraftaki “yarım”ın anatomiye yerleştiği andır. Vesalius’un kalemi ve gravürcülerin gözü, hemiazygos’u anatomik haritanın kalıcı bir ögesi haline getirir.
Rönesans’ın başka bir yüzünde, Roma ve Padua çevresinde Realdo Colombo gibi dissektörler mediasteni parça parça yeniden tanımlar; damarların konum ilişkileri, plevra ve özofagusla komşulukları yeniden okunur. Venedik ve Leiden atölyelerinde Eustachius’un (levhaları 1714’te yayımlanacaktır) ayrıntılı damar tabakaları, torakal venöz akışın “resimli kanıtları”na dönüşür. Böylece hemiazygos, yalnızca bir cümlede geçen ad olmaktan çıkıp, “görülen”, “gösterilen” bir anatomiye kavuşur.
Dolaşım devriminden sonra: Anlamın değişimi
William Harvey’in 1628’de dolaşımı kapalı bir devre olarak tasvir etmesi, azigos–hemiazygos hattına bakışı kökten değiştirir: Bu sistem artık yalnız “yan damarlar” değil, üst ve alt ana boşluklar (SVC–IVC) arasında kollateral bir köprü olarak anlaşılır. Sol alttan gelen posterior interkostal kanın hemiazygos üzerinden azgöz’e, oradan da üst boşluğa ulaşması, obstrüksiyon durumlarında yaşamsal bir dolambaç yolu olarak tarif edilir; anatomik tanım, fizyolojik anlam kazanır. Zamanla “vena azygos minor inferior” gibi eski adlandırmalar, “vena hemiazygos” biçiminde standardize olur; sağın “çifti olmayan”ına karşılığın “yarımı” olarak.
Aydınlık çağ: Gravürlerden radyografilere
18. yüzyılın atlas ustaları—Leiden’li Bernhard Siegfried Albinus ve gravürcü Jan Wandelaar—insan bedenini optik ağlar ve milimetrik oranlarla çizerken, posterior mediastendeki venöz merdivenin adım adım görsel standardını kurar. 19. yüzyılın sonundaki radyografiyle birlikte, sağ paratrakeal gölgelenmeler ve sol paravertebral çizgiler klinik ipucu kazanır; 20. yüzyılda anjiyografi, daha sonra BT ve MR venografi, hemiazygosun diyafram krusu ve özofagus arkasıyla ilişkilerini canlı, katmanlı bir kesit anatomisine dönüştürür. Bu teknoloji geçişi, hemiazygosun varyantlarını—preaortik çapraz, çoklu köprü bantlar, aksesuarla birleşme düzeyleri—saptamayı günlük pratiğin parçası yapar.
Adın netleşmesi: Terminolojinin ince ayarı
20. yüzyılın sonunda Nomina/Terminologia Anatomica hareketi, Latince adlandırmada tutarlılık arayışını sonuçlandırır: “hemiazygos” bugün resmi, tek doğru yazım olarak yerleşir; Yunanca kökenli “azygos/hemiazygos” sıfatlarının Latince çekimsiz kullanımı bile terminologların tartışma başlıklarından biridir. Klinisyen için bu, raporların ve cerrahi notların aynı dili konuşması demektir.
Güncel bilimsel sahne: 2010’lardan 2025’e uzanan bir panorama
Son on beş yılda hemiazygos, klasik atlas sayfalarından klinik kararların merkezine doğru daha da yaklaşır. Kardiyotorasik görüntüleme literatürü, IVC’nin hemiazygos/azygos devamlılığı, çift IVC ya da sol tarafta IVC gibi gelişimsel senaryolarda hemiazygosun “ana yol”a dönüştüğü örüntüleri ayrıntılı olgularla anlatır. BT resimlemeli derlemeler, normal varyasyon spektrumundan kazanılmış dilatasyonlara kadar yalancı kitleleri taklit eden görünümleri ayırt etmeye odaklanır. Radyoloji–Girişimsel cephesinde, hemiazygosun anevrizma/variks gibi nadir patolojilerinde stent-greft dışlama ya da endovasküler kapatma stratejileri tartışılır; konjenital kalp cerrahisi sonrası azygos/hemiazygos “steal” sendromlarında transkateter kapatma deneyimleri bildirilir. Elektrofizyoloji pratiğinde, venöz obstrüksiyon varlığında aksesuar hemiazygos üzerinden transvenöz lead yerleştirme gibi yaratıcı güzergâhlar tanımlanır. Varyant anatomi dünyasında ise preaortik hemiazygos ya da interazygos anastomoz gibi beklenmedik geçişler, kadavra ve olgu sunumlarında dikkat çekici başlıklardır. Bu zenginleşen literatür, hemiazygosun artık yalnızca “sol taraftaki yarım damar” değil, kollateral hemodinamiğin, girişimsel çözümlemelerin ve yanlış pozitifleri önleyen görüntüleme okuryazarlığının merkezî bir aktörü olduğunu gösterir.
Klinik anlatının içinde bir gün: Cerrahi lambalarının altında
Sol posterolateral torakotominin sessiz anında cerrah, T8–T9 hizasında sağa doğru uzanan ince bir köprüyü arar. Önünde aort, biraz daha önünde özofagus; arkada diyaframın sol krusu. İnce bir klemple dokunulan o damar, çoğu kez hemiazygostur. Bağlandığı yerden kanın basıncı fısıltı gibidir; valvlerin yokluğu yönü belirsiz kılar. Ama eğer altta IVC’de bir engel varsa, bu fısıltı aniden yön değiştirir, kuzeye akmaya başlar; hemiazygos o anda anatomiden fiziolojiye, “varlıktan işleve” geçer.
Kısa bir kronik: İsimler ve dönüm noktaları
Galen’in “çifti olmayan” kavrayışıyla başlayan dilsel miras; Sylvius’un sınıflandırma gayreti ve Vesalius’un Fabrica levhalarında hemiazygos–aksesuar hemiazygos–azygos üçlüsünü birlikte “göstererek” anatomiyi resmileştirmesi; Harvey’in dolaşım anlayışıyla sistemin kollateral anlamının kavranması; Albinus ekolünün görsel standardizasyonu; 20. yüzyıl görüntüleme devrimi ve 21. yüzyılın girişimsel-radyolojik hassasiyeti. Hepsi, sol paravertebral olukta ince bir çizgi olarak başlayan hikâyeyi, bugünkü çok disiplinli bir senfoniye dönüştürür.
İleri Okuma
- Alberico, R., & Donohue, J. R. (2023). Anatomy, Thorax, Azygos Veins. StatPearls (updated 2023). (NCBI)
- Drake, R. L., Vogl, A. W., & Mitchell, A. W. M. (2023). Gray’s Anatomy for Students (5. baskı). Elsevier.
- Kachlík, D., et al. (2015). Terminologia Anatomica after 17 years. Clinical Anatomy, 28(8), 978–990. (ifaa.unifr.ch)
- Kachlík, D., et al. (2017). Adoption of azygos, hemiazygos, and dartos: borrowed adjectives in TA. Clinical Anatomy, 30(3), 369–371. (Wiley Online Library)
- Khatri, S., et al. (2023). Hemiazygos vein dilation as a radiological finding… Radiology Case Reports, 18(7), 3205–3209. (PMC)
- Kim, H.-N., et al. (2024). CT Findings of the Azygos Venous System: Congenital Variations and Acquired Changes. Korean Journal of Radiology, 25(12), 1952–1968. (PMC)
- Kitahara, N., et al. (2024). Primary posterior mediastinal leiomyoma arising from the accessory hemiazygos vein. Mediastinum, 8, AB025. (med.amegroups.org)
- Moore, K. L., Dalley, A. F., & Agur, A. M. R. (2022). Clinically Oriented Anatomy (9. baskı). Wolters Kluwer.
- Netter, F. H. (2019). Atlas of Human Anatomy (7. baskı). Elsevier.
- Ojha, V., et al. (2019). Hemiazygos continuation of isolated left-sided IVC: imaging findings. Indian Heart Journal, 71(3), 226–229. (PMC)
- Paraskevas, G. K., et al. (2019). What is the history of the term “azygos vein” in the anatomical terminology? Clinical Anatomy, 32(8), 1108–1115. (PubMed)
- Piciucchi, S., et al. (2014). The azygos vein pathway: an overview from anatomical variations to pathological changes. Insights into Imaging, 5(3), 419–436. (PMC)
- Rezaei, N., et al. (2025). Hemiazygos–accessory hemiazygos continuation of left-sided IVC: case report and literature review. Radiology Case Reports, 20(6), e012268053. (PMC)
- Sadler, T. W. (2019). Langman’s Medical Embryology (14. baskı). Wolters Kluwer.
- Sahai, A. N., et al. (2025). The Interazygos Vein: A Case Report and Review of Preaortic Hemiazygos Anastomoses. Cureus, 17(5), e83800. (Cureus)
- Standring, S. (Ed.). (2021). Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice (42. baskı). Elsevier.
- Stolarczyk, A., et al. (2025). An In-Depth Review of the Azygos Vein and Its Clinical Significance. Biomedicines, 13(5), 1013. (MDPI)
- Vesalius, A. (1543). De Humani Corporis Fabrica. (Azygos–hemiazygos sisteminin erken görsel tasviri). (ResearchGate – açıklayıcı görsel gönderme)
- Waddingham, P. H., et al. (2021). Transvenous lead implantation via persistent left SVC and collateralized accessory hemiazygos vein. Journal of Arrhythmia, 37(1), 240–243. (PMC)
- Zagkli, F., et al. (2024). A hazardous collateral pathway following asymptomatic left brachiocephalic vein occlusion. Clinical Case Reports, 12(8), e9492. (PMC)
- Terminologia Anatomica (2019). 2. Baskı. IFAA/FIPAT; resmi liste ve yazım. (neuron.mefst.hr)
