Yumurtalık Hiperstimülasyon Sendromu (OHSS), yardımcı üreme teknolojilerinde yaygın olarak kullanılan yumurtalık stimülasyon tedavileriyle ilişkili, kendi kendini sınırlasa da ciddi bir komplikasyondur. Terimin kendisi, “ovaryan” teriminin yumurtalıkları, “hiperstimülasyon” teriminin aşırı stimülasyonu ve “sendrom” teriminin de sürekli olarak birlikte ortaya çıkan ve belirli bir anormalliği karakterize eden bir grup semptomu ifade ettiği tıbbi jargondan kaynaklanmaktadır.
Terimin kökenleri: Yumurtalıklarla ilgili “hiperstimülasyon” kavramı ilk olarak doğurganlık tedavilerinin, özellikle de yumurtlamayı tetiklemek için hormon verilmesini içeren tedavilerin ortaya çıkmasıyla ortaya çıkmıştır.
Tarihsel gelişim: 1960’larda yumurtlama indüksiyonu için gonadotropinlerin kullanılmaya başlanmasından bu yana, OHSS’nin anlaşılması ve yönetimi gelişmiştir. Başlangıçta, sendrom yumurtalık stimülasyonunun öngörülemeyen bir sonucuydu, ancak o zamandan beri iyi tanınan bir komplikasyon haline geldi.
Patofizyoloji
OHSS, sıvıların üçüncü boşluğa büyük ölçüde kaymasıyla karakterize edilir ve bunun başlıca nedeni kılcal damar geçirgenliğindeki artıştır. Bu geçirgenliğin sitokinler ve büyüme faktörleri gibi maddeler tarafından tetiklendiği ve vasküler endotelyal büyüme faktörünün (VEGF) önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Bu durum hafif karın rahatsızlığından asit, hemokonsantrasyon ve tromboembolizmi içeren ciddi klinik tablolara kadar değişebilir.
Tedavideki Son Gelişmeler
- Önleyici stratejiler: Son terapötik gelişmeler, özellikle polikistik over sendromu (PCOS) olanlar gibi yüksek riskli hastalarda OHSS’nin önlenmesine odaklanmaktadır. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) antagonisti protokolü ve bir GnRH agonisti ile ovülasyon indüksiyonu ve ardından tüm embriyoların kriyoprezervasyonu (‘hepsini dondur’ stratejisi) kullanımı, OHSS insidansını önemli ölçüde azaltmıştır.
- Farmakolojik müdahaleler: Dopamin agonistlerinin VEGF sekresyonunu modüle etmedeki rolü ve metforminin yüksek riskli PCOS hastaları arasında OHSS riskini azaltmadaki rolü önemli terapötik ilerlemeleri temsil etmektedir.
Geleceğe Yönelik Öneriler
- Kisspeptin sinyalini etkileyen ajanlar gibi yumurtalık yanıtını modüle eden yeni ilaçların araştırılması, OHSS insidansını daha da azaltabilir. Devam eden araştırmalar, doğurganlık tedavileriyle ilişkili riski en aza indirmek için bu stratejileri iyileştirmeyi amaçlamaktadır.
Keşfin Tarihsel Bağlamı:
- Erken Gelişmeler: Yumurtlamayı uyarmak için eksojen hormonların kullanımı 20. yüzyılın ortalarında başlamıştır. Başlangıçta, hem folikül uyarıcı hormon (FSH) hem de lüteinizan hormon (LH) içeren insan menopozal gonadotropin (hMG) uygulaması yoluyla infertilitenin tedavisine odaklanılmıştır.
- OHSS’nin tanınması: Gonadotropinlerin kullanımı arttıkça, klinisyenler hastaların tedaviyi takiben şiddetli yumurtalık büyümesi ve sıvı kayması semptomları sergilediği vakaları gözlemlemeye ve rapor etmeye başladı. Bu gözlemler OHSS’nin ayrı bir klinik sendrom olarak tanınmasına yol açmıştır.
- Resmi Tanımlama: Sendrom ilk olarak 1963 yılında Rabinowitz ve arkadaşları tarafından tanımlanmış ve daha sonra 1980’lerde Golan ve arkadaşları tarafından daha kapsamlı bir şekilde klinik sunum ve semptomlara dayalı olarak hafif, orta ve şiddetli formlar olarak sınıflandırılmıştır.
Önemli Gelişmeler:
- 1950’ler-1960’lar: hMG’nin tanıtılması ve ardından yumurtalık büyümesi ve kist oluşumu dahil olmak üzere ilişkili komplikasyonların rapor edilmesi.
- 1970s: Ovulasyonun hormonal dinamiklerinin daha iyi anlaşılması ve farmasötik müdahalelerin daha da geliştirilmesi, kontrollü ovaryan stimülasyonun daha yaygın kullanılmasına yol açmıştır.
- 1980s: Daha iyi yönetim ve önleme stratejilerine yardımcı olan tanı kriterlerinin ve OHSS şiddetinin sınıflandırılmasının iyileştirilmesi.
İleri Okuma
- Delvigne, A., & Rozenberg, S. (2002). Epidemiology and prevention of ovarian hyperstimulation syndrome (OHSS): a review. Human Reproduction Update, 8(6), 559-577.
- Gómez, R., Soares, S. R., Busso, C., Garcia-Velasco, J. A., Simon, C., & Pellicer, A. (2010). Physiology and pathology of ovarian hyperstimulation syndrome. Seminars in Reproductive Medicine, 28(6), 448-457.
- Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. (2016). Prevention and treatment of moderate and severe ovarian hyperstimulation syndrome: a guideline. Fertility and Sterility, 106(7), 1634-1647.
- Nastri, C. O., Lensen, S., Gibreel, A., Raine-Fenning, N., Ferriani, R. A., Bhattacharya, S., & Martins, W. P. (2015). Endocrine and paracrine regulation of birth at term and preterm. Endocrine Reviews, 36(4), 307-346.
- Humaidan, P., Quartarolo, J., & Papanikolaou, E. G. (2010). Preventing ovarian hyperstimulation syndrome: guidance for the clinician. Fertility and Sterility, 94(2), 389-400.
- Rabinowitz, D., Lunenfeld, B., & Rabinerson, D. (1963). Hyperstimulation of the ovaries following administration of PMSG in Stein-Leventhal syndrome. Journal of Obstetrics and Gynaecology, 70, 271-275.
- Golan, A., Ron-El, R., Herman, A., Soffer, Y., Weinraub, Z., & Caspi, E. (1989). Ovarian hyperstimulation syndrome: an update review. Obstetrical & Gynecological Survey, 44(6), 430-440.