Elektrokonvülsif terapi (EKT)

tarafından | Eki 30, 2019 | Klinik tıp, Nöroloji

Elektrokonvülsif terapi (EKT), beyinden elektrik akımı geçirilerek yapay bir epileptik nöbet oluşturulması yoluyla çeşitli psikiyatrik bozuklukların tedavisinde kullanılan bir yöntemdir.

Çalışma Mekanizması

  • Tarihsel Arka Plan: Spontan epileptik nöbetlerin ardından zihinsel hastalıklarda iyileşme gözlemlerine dayalı olarak geliştirildi.
  • Nörobiyolojik Etkiler:
    • Kontrollü nöbetlerin nörotransmitter (serotonin, dopamin, noradrenalin) ve nörohormonların salımını artırdığı gösterilmiştir.
    • Antidepresan maddelerle benzer etkilere sahiptir.
    • Bozulmuş monoaminerjik nörotransmisyonun yeniden düzenlenmesini sağlar.
  • Nörotrofik Hipotez:
    • 21. yüzyılda, sinir ağlarının bozulmasıyla ilgili depresyon gibi ağır ruhsal bozuklukların tedavisinde rejeneratif sinir dokusu süreçlerinin rolü araştırılmaktadır.
    • EKT’nin bu tür sinirsel yeniden yapılanmalara katkısı araştırılmaya devam etmektedir.

Endikasyonlar

  • Pernisiyöz katatoni
  • Nöroleptik malign sendrom
  • Şiddetli affektif bozukluklar:
    • Psikotik özellikli depresyon
    • İntihar eğilimi
    • Stupor
  • Tedaviye dirençli:
    • Majör depresif bozukluk
    • Şizofreni (ikinci tercih olarak)

Klinik Etkinlik ve Yaşlılarda Kullanım

  • APA Önerisi:
    • Özellikle intihar riski mevcutsa ya da daha önce EKT’ye olumlu yanıt verilmişse ilk basamak tedavi olarak önerilmektedir.
  • Yaşlı Hastalarda:
    • Tedaviye dirençli depresyon vakalarında ilaç tedavisine kıyasla daha yüksek başarı oranları.
    • %80 ve üzeri yanıt oranları bildirilmiştir.
    • Genellikle iyi tolere edilir.

Kontrendikasyonlar

  • Kafa içi basınç artışı
  • Beyin anevrizmaları
  • Yakın zamanda geçirilmiş miyokard enfarktüsü
  • Her hastaya özel ön değerlendirme zorunludur.

Yan Etkiler

  • Kısa Vadeli:
    • Akut konfüzyon (tersine çevrilebilir)
    • Hafif kognitif bozukluklar ve geçici hafıza kaybı (özellikle anterograd amnezi)
    • Baş ağrısı, kas ağrısı, geçici taşikardi
  • Uzun Vadeli:
    • Genellikle hafıza kayıpları birkaç hafta içinde düzelir.
    • Tek taraflı elektrik uygulamaları, bilişsel yan etkileri önemli ölçüde azaltmıştır.
    • Sistematik derlemelere göre hafıza etkileri çoğunlukla geçici ve yönetilebilir niteliktedir.

Uygulama Şekli

  • Sıklık:
    • Haftada üç seans
    • 6–12 seanslık kürler
    • Uygulamalar arasında minimum 48 saatlik aralık
  • Prosedür:
    • Hasta ve yakınları bilgilendirilerek yazılı onam alınır.
    • Kısa süreli genel anestezi ve kas gevşetici uygulanır.
    • Ağızlık ile ağız-diş koruması sağlanır.
    • Elektrotlar baskın olmayan hemisfere tek taraflı yerleştirilir.
    • 3–5 saniye süresince 600 mA elektrik akımı verilir.
  • Güvenlik:
    • Profilaktik entübasyon rutin değildir ancak acil entübasyon imkanları hazır bulundurulur.
    • Entübasyon oranı oldukça düşüktür.

Önlemler ve Yaşlılarda Uygulama

  • Tıbbi Değerlendirme:
    • Özellikle yaşlı bireylerde kardiyovasküler ve pulmoner durumların ayrıntılı değerlendirilmesi gerekir.
    • Komorbid durumlar EKT toleransını etkileyebilir.
  • İzleme:
    • Tedavi boyunca sürekli kardiyak ve solunumsal izleme önerilir.
    • Yaşlı bireylerde kognitif durum dikkatle izlenmeli ve gerekirse bilişsel testlerle değerlendirilmelidir.
Keşif

1. Erken Gözlemler ve “İyileştirici Nöbet” Anlayışı

  • Antik Yunan ve Roma’dan Orta Çağ’a kadar epileptik nöbetlerin ardından ruhsal durumlarda iyileşme görülebileceği inancı yaygındı.
  • 16. ve 17. yüzyıllarda “krizle iyileşme” kavramı altında, nöbetlerin ruhsal hastalıklar üzerindeki etkisi sistematik biçimde tartışılmaya başlandı.
  • Bu bağlamda epilepsi ile şizofreni arasında varsayılan bir “ters ilişki” kurulmaya çalışıldı: Epileptik bireylerde şizofreni nadir görülüyor, şizofrenik bireylerde epilepsiye yol açmak ise semptomları düzeltebilir olarak düşünülüyordu.

2. Kimyasal ve Fizyolojik Yöntemlerle Nöbet İndüksiyonu (1920–1937)

  • Ladislas Meduna (1934): Budapeşte’de çalışırken, epilepsi hastalarında şizofreni insidansının düşük olduğunu gözlemledi.
    • Bu gözlem üzerine, nöbetlerin şizofrenide terapötik etkisi olabileceğini teorileştirdi.
    • Metrazol (pentylenetetrazol) enjeksiyonları ile nöbetler uyardı.
    • 110 hasta üzerinde çalıştı, bazı olumlu sonuçlar gözlemlense de yöntemin kontrolsüz ve tehlikeli olduğu ortaya çıktı.

3. Elektrikle Nöbet İndüksiyonu: Elektrokonvülsif Terapinin Doğuşu (1938)

  • Ugo Cerletti ve Lucio Bini, Roma’daki bir mezbahada domuzların elektrik şokuyla sersemletildiğini gördüler.
  • Bu gözlemden yola çıkarak, kontrollü elektrik akımı ile nöbet indükleyerek Meduna’nın metoduna alternatif bir yol geliştirdiler.
  • 1938 yılında, 39 yaşında bir şizofreni hastasına ilk başarılı EKT uygulamasını gerçekleştirdiler.
  • Bu uygulama sonrasında hasta oryantasyon kazandı ve belirgin semptom azalması gösterdi.
  • Bu yöntem, kontrollü, tekrarlanabilir ve daha güvenli olması sebebiyle hızla uluslararası ilgi gördü.

4. Yaygınlaşma ve Klasik Dönem (1940–1960)

  • EKT hızla Avrupa ve Amerika’daki psikiyatri kliniklerinde standart tedavi yöntemi haline geldi.
  • Sadece şizofreni değil, majör depresif bozukluk, manik epizodlar, katatoni gibi durumlarda da kullanılmaya başlandı.
  • Ancak bu dönemde uygulamalar genellikle anestezi ve kas gevşetici olmaksızın yapıldığından, kırıklar, diş kayıpları, ciddi ağrı ve travmatik deneyimler yaygın hale geldi.
  • Toplumsal ve etik tartışmaların temeli bu uygulamalarda atıldı.

5. Psikofarmakolojinin Yükselişi ve EKT’nin Geri Plana Çekilmesi (1960–1990)

  • Klorpromazin, imipramin, lityum gibi ilaçların geliştirilmesi, hastaların invazif olmayan yollarla tedavi edilebilmesini sağladı.
  • EKT, “eski moda” ve “travmatik” bir yöntem olarak görülmeye başlandı.
  • Medyada EKT’nin yanlış temsilleri (örneğin One Flew Over the Cuckoo’s Nest) kamusal algıyı olumsuz etkiledi.
  • Aynı zamanda, kötüye kullanım örnekleri ve bilinçsiz uygulamalar yöntemin etik sorgulanmasını da beraberinde getirdi.

6. Modernizasyon ve Bilimsel Rehabilitasyon (1990–Günümüz)

  • Yeni teknolojiler ve anestezi eşliğinde uygulamalar sayesinde EKT çok daha güvenli ve kontrollü hale geldi.
  • Tek taraflı elektrot yerleşimi, ultra-kısa darbeli stimülasyon, kişiselleştirilmiş doz protokolleri ile kognitif yan etkiler azaltıldı.
  • Fonksiyonel beyin görüntüleme (fMRI, PET) çalışmaları EKT’nin beyin bölgeleri üzerindeki düzenleyici etkilerini ortaya koydu.
  • Özellikle tedaviye dirençli depresyon, yaşlılarda ağır depresyon, katatonik bozukluklar, intihar riski yüksek hastalar için birinci sıra tedavi seçeneği haline geldi.

Tarihsel Dönüm Noktaları (Madde Madde Kronoloji)

  • 1934 – Ladislas Meduna, kimyasal yolla nöbet indüksiyonu yoluyla tedavi girişimlerine başladı.
  • 1938 – Ugo Cerletti ve Lucio Bini, ilk elektrikle indüklenen nöbeti şizofreni hastasında başarıyla uyguladılar.
  • 1940–1950’ler – EKT, psikiyatrik hastalıkların ana tedavi yöntemlerinden biri haline geldi.
  • 1960’lar – Psikotrop ilaçların gelişimiyle EKT kullanımı azaldı.
  • 1970–1990 – Etik tartışmalar ve kötüye kullanım örnekleri yönteme olan güveni sarstı.
  • 2000’ler sonrası – Modernizasyon, bilimsel yeniden değerlendirme ve kognitif yan etkilerin azaltılmasıyla EKT’nin itibarı yeniden yükseldi.
İleri Okuma
  1. Meduna, L. J. (1935). Versuche über die biologische Beeinflussung des schizophrenen Symptomenkomplexes durch Mittel, die epileptische Anfälle auslösen. Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie, 154, 235–262.
  2. Cerletti, U., & Bini, L. (1938). Un nuovo metodo di shockterapia: L’elettroshock. Rivista Sperimentale di Freniatria e Medicina Legale delle Alienazioni Mentali, 62, 209–228.
  3. Kalinowsky, L., & Hoch, P. H. (1952). Shock Treatments and Other Somatic Procedures in Psychiatry. Grune & Stratton.
  4. Kalinowsky, L. B., & Hoch, P. H. (1952). Shock Treatments and Other Somatic Procedures in Psychiatry. Grune & Stratton.
  5. Fink, M. (1979). Convulsive Therapy: Theory and Practice. Raven Press.
  6. American Psychiatric Association. (2001). The Practice of Electroconvulsive Therapy: Recommendations for Treatment, Training, and Privileging. American Psychiatric Publishing.
  7. O’Connor, M. K., Knapp, R., Husain, M. M., Rummans, T. A., Petrides, G., Smith, G., … & Kellner, C. H. (2001). The influence of age on the response of major depression to electroconvulsive therapy: A C.O.R.E. report. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 9(4), 382–390.
  8. American Psychiatric Association. The Practice of Electroconvulsive Therapy: Recommendations for Treatment, Training, and Privileging (A Task Force Report of the American Psychiatric Association). American Psychiatric Publishing; 2001.
  9. O’Connor MK, Knapp R, Husain M, et al. The influence of age on the response of major depression to electroconvulsive therapy: a C.O.R.E. Report. Am J Geriatr Psychiatry. 2001;9(4):382-390. DOI
  10. UK ECT Review Group. (2003). Efficacy and safety of electroconvulsive therapy in depressive disorders: a systematic review and meta-analysis. The Lancet, 361(9360), 799–808.
  11. Kellner, C. H., Knapp, R. G., Petrides, G., Rummans, T. A., Husain, M. M., Rasmussen, K., … & Fink, M. (2006). Continuation electroconvulsive therapy vs pharmacotherapy for relapse prevention in major depression: a multisite study from the Consortium for Research in ECT (CORE). Archives of General Psychiatry, 63(12), 1337–1344.
  12. Shorter, E., & Healy, D. (2007). Shock Therapy: A History of Electroconvulsive Treatment in Mental Illness. Rutgers University Press.
  13. Payne, N. A., & Prudic, J. (2009). Electroconvulsive therapy: Part I. A perspective on the evolution and current practice of ECT. The Journal of Psychiatric Practice, 15(5), 346–368.
  14. Andrade, C. (2010). A brief history of electroconvulsive therapy. Indian Journal of Psychiatry, 52(Suppl1), S154–S157.
  15. Andrade, C. (2010). Controversies in ECT: informed consent and side effects. Indian Journal of Psychiatry, 52(Suppl1), S239–S242.
  16. Sienaert, P., Vansteelandt, K., Demyttenaere, K., & Peuskens, J. (2010). Randomized comparison of ultra-brief bifrontal and unilateral electroconvulsive therapy for major depression: acute efficacy and cognitive side effects. Psychological Medicine, 40(6), 903–912.
  17. UK National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2010). Electroconvulsive therapy for depression in adults. Clinical guideline [CG90].
  18. Semkovska M, McLoughlin DM. Objective cognitive performance associated with electroconvulsive therapy for depression: a systematic review and meta-analysis. Biol Psychiatry. 2010;68(6):568-577. DOI
  19. Kellner, C. H., Greenberg, R. M., Murrough, J. W., Bryson, E. O., Briggs, M. C., & Pasculli, R. M. (2012). ECT in treatment-resistant depression. The American Journal of Psychiatry, 169(12), 1238–1244.
  20. UK NICE. (2017). Electroconvulsive therapy: Key facts and summary of research evidence. NICE Guidance Summary Report.
  21. UK NHS National Institute for Health Research. (2018). Electroconvulsive therapy (ECT): a review of clinical effectiveness and safety. NIHR Health Technology Assessment, 22(24), 1–252.
  22. Kellner, C. H., & Fink, M. (2019). Electroconvulsive therapy (ECT): developments and controversies. Dialogues in Clinical Neuroscience, 21(2), 133–140.

Click here to display content from YouTube.
Learn more in YouTube’s privacy policy.

Open "Electroconvulsive therapy" directly