Tonsillit, boğazdaki lenfoid dokuların, özellikle de palatin bademciklerin, geniz eti ve lingual bademciklerin iltihaplanmasıyla karakterize, yaygın ancak potansiyel olarak karmaşık bir tıbbi durumu temsil eder. Yaygın olarak palatin bademciklerle ilişkilendirilse de bademcik iltihabı, çeşitli sunumları, etiyolojileri ve tedavileri kapsar ve etkili yönetim için incelikli bir anlayış gerektirir.
Tonsillit Sınıflandırması
Tonsillit, süresi, yeri, klinik görünümü ve ciddiyeti de dahil olmak üzere çeşitli boyutlara göre kategorize edilebilir:
- Süreye Göre:
- Akut Tonsillit: Ani başlangıçlı, genellikle viral kökenlidir.
- Kronik Tonsillit: Tekrarlayan ataklara yol açan kalıcı, sıklıkla bakteriyel inflamasyon.
- Konuma göre:
- Tek Taraflı Tonsillit: Bir bademcik tutulumu.
- Bilateral Tonsillit: Her iki bademcik iltihabı.
- Klinik sunum:
- Soğuk Angina: Kızarıklık ve şişlik ile belirgindir.
- Foliküler Angina: Bademcik kriptalarındaki lekelerle karakterizedir.
- Lacunar Angina: Fibrinöz kaplamalarla birlikte kızarıklıkla tanımlanır.
- Önem Derecesine Göre:
- Basit Tonsillit: Önemli komplikasyonu olmayan temel inflamasyon.
- Pürülan Tonsillit: Daha ciddi bir enfeksiyona işaret eden irin varlığı.
- Nekrotizan Tonsillit: Ciddi bir enfeksiyonu temsil eden doku ölümü meydana gelir.
Etiyoloji
Tonsillit öncelikle bulaşıcı bir durumdur; akut form ağırlıklı olarak adenovirüsler gibi virüslerden kaynaklanır ve kronik form genellikle bakteriyel enfeksiyonlardan kaynaklanır. Anahtar patojenler şunları içerir:
- Beta hemoliz yapan Streptokoklar, özellikle Streptococcus pyogenes.
- Stafilokok türleri.
- Pnömokok.
- Haemophilus influenzae.
- Moraxella catarrhalis.
- Neisseria gonorrhoeae.
Kronik bademcik iltihabı sıklıkla hem anaerobik hem de aerobik patojenleri içeren karışık enfeksiyonlardan kaynaklanır.
Klinik Belirtiler
Komplike olmayan bademcik iltihabı öncelikle boğaz ağrısı, şişmiş ve kırmızı bademcikler, yutma güçlüğü ve lenf düğümlerinin şişmesi gibi lokalize semptomlarla kendini gösterir. Şiddetli vakalarda ateş, baş ağrısı, yorgunluk ve skarlatiniform ekzantem gibi sistemik semptomlar görülebilir.
Komplikasyonlar
Komplikasyonlar enfeksiyonun yayılmasından veya bağışıklık reaksiyonlarından kaynaklanabilir ve peritonsiller apse, retrofaringeal apse, sepsis, romatizmal ateş, endokardit, miyokardit, perikardit ve glomerülonefrit gibi durumlara yol açabilir.
Tonsillit Tanısı
Tonsillit tanısı öncelikle fizik muayene sırasında gözlemlenen klinik tabloya bağlıdır. Belirgin belirtiler arasında boğaz ağrısı, kırmızı ve şişmiş bademcikler, yutma güçlüğü ve bazı durumlarda bademcikler üzerinde irini gösteren gözle görülür beyaz veya sarı lekeler bulunur. Klinik tanıyı doğrulamak için çeşitli tanı testleri kullanılabilir:
- Hızlı Streptokok Testi: Bu test, boğaz çubuğu kullanarak bademcik iltihabının yaygın bir nedeni olan A grubu Streptokok bakterisinin varlığını hızlı bir şekilde tanımlar.
- Bakteri Kültürü: Bakteri kültürü için enfeksiyondan sorumlu spesifik bakterileri tanımlayabilen bir boğaz çubuğu da kullanılır. Bu test özellikle hızlı streptokok testinin negatif olması durumunda faydalıdır.
- Antikor Tespiti: Antistreptolisin O (ASO) titre testi, streptokok bakterilere karşı antikorları ölçer; bu da yakın zamanda geçirilmiş veya devam eden bir enfeksiyona işaret eder. Ancak antikor düzeylerinin yalnızca ilk enfeksiyondan haftalar sonra artabileceğini unutmamak önemlidir.
Genellikle bademcik iltihabı şiddet ölçeği veya bademcik hipertrofisi derecelendirme ölçeği olarak adlandırılan bademcik iltihabına yönelik derecelendirme sistemi, bademcik genişlemesinin kapsamını ve bunun hava yolu üzerindeki etkisini değerlendirmek için kullanılır; bu, uygun tedavi planının teşhis edilmesine ve belirlenmesine yardımcı olabilir. Bu ölçek, klinik ortamlarda tekrarlayan bademcik iltihabı veya kronik bademcik hipertrofisi olan hastaların değerlendirilmesi için sıklıkla bademcik ameliyatının düşünülmesi bağlamında özellikle yararlıdır.
Tonsillit Derecelendirme Ölçeği
Bademcik iltihabı veya bademcik hipertrofisi için en sık kullanılan derecelendirme ölçeği aşağıdaki gibidir:
- Derece 0: Bademcikler çıkarılmış veya sütunların ötesinde görülemiyor.
- Derece 1: Bademciklerin %25’ten azının orofaringeal girişe girmesi.
- Derece 2: Bademciklerin %25 ila %50 oranında orofaringeal girişe doğru uzanması.
- Derece 3: Bademciklerin %50 ila %75’i orofaringeal girişe doğru uzanmaktadır.
- Derece 4: Bademciklerin %75’ten fazlasının orofaringeal girişe doğru uzanması veya orta hatta buluşması, aynı zamanda “öpüşen bademcikler” olarak da bilinir.
Bu derecelendirme sistemi, bademcik iltihabı şiddetinin klinik değerlendirmesine yardımcı olur ve tedavi kararlarını etkileyebilir. Örneğin, yüksek dereceli bademcik hipertrofisi (derece 3 ve 4) olan hastalar, obstrüktif uyku apnesi, yutma güçlüğü veya tekrarlayan bademcik iltihabı atakları gibi daha belirgin semptomlar yaşayabilir ve bu nedenle bademcik ameliyatından yararlanma olasılıkları daha yüksek olabilir.
Ayırıcı tanı
Tonsillit için ayırıcı tanı, semptomlarını taklit edebilen ancak farklı etiyolojileri ve potansiyel komplikasyonları olan çeşitli durumları kapsar. Yanlış teşhis, uygunsuz tedaviye ve ciddi vakalarda ciddi sağlık sonuçlarına yol açabilir. Göz önünde bulundurulması gereken temel koşullar şunlardır:
- Angina Plaut-Vincenti: Belirli bakterilerin neden olduğu tek taraflı, nekrotizan bademcik iltihabı.
- Enfeksiyöz Mononükleoz: Çoğunlukla Epstein-Barr virüsünün neden olduğu, benzer boğaz ağrısı ve şişlikle ortaya çıkan bir hastalıktır.
- Difteri: Boğazın mukoza zarlarını etkileyen ciddi bir bakteriyel enfeksiyondur.
- Birincil Sifilitik Etki: Oral lezyonları da içerebilen sifilizin ilk ortaya çıkışı.
- Herpangina: Coxsackievirus’ün neden olduğu, ağızda küçük keseciklere ve ülserlere yol açan.
- Agranülositoz: Nötrofil sayısında önemli bir azalma, enfeksiyonlara karşı duyarlılığın artmasına neden olur.
- Bademcik Kanseri: Nadirdir ancak ciddi doğası nedeniyle ayırt edilmesi önemlidir.
- Tüberküloz: Vücudun diğer kısımlarının yanı sıra bademcikleri de etkileyebilen bakteriyel bir enfeksiyon.
Tedavi
Bademcik iltihabına yönelik tedavi stratejileri, altta yatan nedene (viral veya bakteriyel) ve semptomların şiddetine göre uyarlanır:
Akut Tonsillit için:
- Antibiyotikler: Öncelikle bakteriyel bir enfeksiyon doğrulanırsa, penisilin standarttır.
- Analjezikler: Ağrı ve ateşi yönetmek için asetaminofen veya ibuprofen gibi.
- Boğaz Durulamaları ve Gargaralar: Boğaz rahatsızlığını hafifletmek için dezenfektanlar içerir.
- Antiseptik Solüsyonlar: Bakteri yükünü azaltmak için doğrudan bademcik bölgesine uygulanır.
- Mukozal Anestezikler: Ağrının semptomatik olarak giderilmesi için.
- Dinlenme: İyileşme için gereklidir.
- Boyun Sargıları: Soğuk, nemli sargılar semptomatik rahatlama sağlayabilir.
Kronik Tonsillit için:
- Kalıcı vakalar, tanımlanan patojene göre uyarlanmış antibiyotik tedavisini gerektirebilir.
- Tonsillektomi: Tekrarlayan veya tıbbi tedaviye yanıt vermeyen kronik enfeksiyonlarda bademciklerin cerrahi olarak çıkarılması düşünülür.
İleri Okuma
- Windsor, A., & Putnam, G. (2020). “Management of sore throat and indications for tonsillectomy: A systematic review.” British Journal of General Practice, 70(693), e301-e311.
- Mitchell, R. B., Archer, S. M., Ishman, S. L., Rosenfeld, R. M., Coles, S., Finestone, S. A., … & Walsh, S. A. (2019). “Clinical practice guideline: Tonsillectomy in children (update).” Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 160(1_suppl), S1-S42.
- Brook, I. (2011). “The role of antibiotics in the treatment and prevention of acute and recurrent tonsillitis.” Infection and Drug Resistance, 4, 197-204.
- van Staaij, B. K., van den Akker, E. H., van der Heijden, G. J., Schilder, A. G., & Hoes, A. W. (2004). “Effectiveness of adenotonsillectomy in children with mild symptoms of throat infections or adenotonsillar hypertrophy: open, randomised controlled trial.” BMJ, 329(7467), 651.
- Regoli, M., Chiappini, E., Bonsignori, F., Galli, L., & de Martino, M. (2011). “Update on the management of acute pharyngitis in children.” Italian Journal of Pediatrics, 37(1), 10.
- Choby, B. A. (2009). “Diagnosis and treatment of streptococcal pharyngitis.” American Family Physician, 79(5), 383-390.
- Brodsky, L. (1989). Modern assessment of tonsils and adenoids. Pediatric Clinics of North America, 36(6), 1551-1569.
- Paradise, J. L., Bluestone, C. D., Bachman, R. Z., et al. (2002). Efficacy of tonsillectomy for recurrent throat infection in severely affected children. New England Journal of Medicine, 310(11), 674-683.
- Friedman, M., Wilson, M., Lin, H. C., & Chang, H. W. (2009). Updated systematic review of tonsillectomy and adenoidectomy for treatment of pediatric obstructive sleep apnea/hypopnea syndrome.
